فضای مجازی، ارزش‌های فرهنگی و اثر میراث اسلامی

علوم اجتماعی

مقاله 2، دوره 10، شماره 34، آذر 1395، صفحه 29-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

یعقوب احمدی¹؛ بهزاد حکیمی نیا²

¹دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه پیام نور

²دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه شیراز و مدرس دانشگاه پیام نور

چکیده

گسترش فزاینده فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی در سال­های اخیر، حیات بشری را در ابعاد مختلفی تحت تاثیر قرار داده است. یکی از حوزه‌های مهم زمینه فرهنگی و ارزش‌های فرهنگی است. از این منظر، گسترش فزاینده فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و شکل­گیری "جامعه شبکه­ای" منجر به تحول و دگرگونی ارزش‌های فرهنگی در اغلب جوامع معاصر شده است که بارزترین مثال آن رشد ارزش‌های سکولار- عقلانی و ارزش‌های ابراز وجود یا رهاینده است. این مطالعه درصدد است تا با بررسی این فرایند، اثر میراث سنتی را در رابطه با فضای مجازی و ارزش‌های فرهنگی­ در چند کشورهای اسلامی واکاوی نماید. به عبارتی سئوال اصلی این مطالعه این است که فضای مجازی چه اثری بر دگرگونی ارزش‌های فرهنگی در کشورهای اسلامی دارد؟ به عبارتی فرضیه تحقیق این است که بین گسترش فضای مجازی و تغییر ارزش‌های فرهنگی متناسب با وضعیت متغیرهای مربوط به دیواره اتشین رابطه وجود دارد. بررسی نظری این موضوع نشان می­دهد که دیدگاه­های نظری متفاوتی در رابطه با فضای مجازی و ارزش‌های فرهنگی قابل دسته بندی است: نخست دسته­ای که عقیده دارند همراه با ورود تکنولوژی، از جمله تکنولوژی ارتباطی، ارزش‌های سنتی محو شده و ارزش‌های نوین جایگزین می­شوند و این فرایند در کل جهان به صورت واحد و همسان رخ می­دهد که پیامد آن همگرایی ارزش‌ها و فرهنگ‌ها در جوامع خواهد بود. گروه دوم بر اهمیت ارزش‌های فرهنگی و ماندگاری کامل آن در جوامع مختلف و حتی تشدید آنها و مقاومت در برابر تغییرات تأکید دارند. گروه سوم اعتقاد دارند که در اثر تحولات فزاینده در عرصه جهانی­شدن و تکنولوژی­های ارتباطی شاهد امتزاج و ترکیب ارزش‌های سنتی و مدرن در جوامع جدید خواهیم بود. اخیراً نظریه­ای تحت عنوان "دیواره­های آتشین" در این زمینه مطرح شده است که به نظر می­رسد به شیوه بهتری می­تواند تبیین کننده این فرایند باشد. این نظریه بر اهمیت موانع فرهنگی- اقتصادی در تغییر و جایگزینی ارزش‌ها تأکید دارد. بر این اساس، تغییرات جامعه ایران در مقایسه با سایر نقاط، مبتنی بر نظریه دیواره آتشین نشان می­دهد که چنین موانعی نیز در اثرگذاری فضای مجازی بر تغییرات ارزشی در جامعه ایرانی نقش کاملاً برجسته­ای دارند. روش بررسی این مطالعه تحلیل ثانویه است که با استفاده از داده‌های پیمایش ارزش‌های جهانی برای کشورهای اسلامی انجام می‌پذیرد.

کلیدواژه‌ها

میراث اسلامی؛ فضای مجازی؛ جامعه شبکه ای؛ ارزش‌های سکولار-عقلانی؛ ارزش‌های ابراز وجود

مراجع

1-     تامیلسون، جان (1381) جهانی شدن و فرهنگ، ترجمه محسن حکیمی، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.

2-     رجائی، فرهنگ (1380)پدیده جهانی شدن، وضعیت بشری و تمدن اطلاعاتی – ترجمه عبدالحسین آذرنگ – تهران، انتشار آگاه.

3-     ریتزر، جرج؛ جی. گودمن داگلاس (1390) نظریه جامعه شناسی مدرن، تهران، انتشارات جامعه شناسان.

4-     تافلر، آلوین (1377) جابه جایی در قدرت، شهین دخت خوارزمی، چاپ هفتم، تهران، نشر سیمرغ.

5-     فرقانی، محمد مهدی (1382) جامعه اطلاعات جهانی و گذر از الگوی حاکم، فصلنامه ی مطالعاتی و تحقیقاتی وسایل ارتباط جمعی (رسانه) سال چهاردهم، شماره ی 35.

6-     گیدنز، آنتونی(1386)جامعه شناسی، ترجمه حسن چاووشیان، تهران نشر نی.

7-      Brown, T (1999) Challenging globalization as discourse and phenomenon. International Journal of LifelongEducation, 18(1), 3-17.

8-      Cheng, Y.C. (2000) A CMI-Triplization Paradigm for Reforming Education in the New Millennium, International Journal of Educational Management. 14(4), 156-174.

9-      Inglehart, RONALD & PIPPA, Norris, 2009, Cosmopolitan Communications (Cultural Diversity in a Globalized) World, published in the United States of America by Cambridge University Press, New York.

10-  Giddens, A (1999) Runaway World: How Globalization is Reshaping Our Lives, London, Profile Books.

11-  Herbert J. Schiller. 1973. Communication and Cultural Domination. White Plains, NY: International Arts and Sciences Press.

12-  Moll, M (1989) No more teachers, no more schools: Information technology and the "deschooled" society. Technology in Society 20: 357-369.

13-  North, Douglas, (1982), Structure and Change inEconomic History, New York: Norton.

14-  Perelman, L.J. (1992). School’s out: Hyperlearning, the new technology and the end ofeducation. New­York: William Morrow and Company.

15-  Ritzer, G (2008) Sociological Theory, New York, McGraw-Hill, Seventh Edition.

16-  UNESCO (2001) Universal Declaration on Cultural Diversity. UNESCO, Paris.

17-  Waters, M (1995) Globalization. London: Routledge.