حکم اکراه به قتل و مستندات آن در فقه امامیه و حقوق ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 4، دوره 13، شماره 47، اردیبهشت 1396، صفحه 71-92   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2017.530238

نویسندگان

حسن حاجی تبار^{* 1}؛ امین فلاح²

¹استادیار گروه حقوق، واحد قائم‌شهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائم‌شهر، ایران

²دانشجوی دکتری رشته حقوق کیفری و جرم‌شناسی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران

چکیده

    بر اساس موازین فقه امامیه و حقوق کیفری ایران (از جمله ماده 151 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392)، یکی از عوامل رافع مسؤولیت کیفری، اکراه است. اکراه عبارت از: «فشار روانی است که بر یک شخص تحمیل می­شود که در اثر آن اختیار و آزادی اراده (رضا) از شخص در لحظه­ی ارتکاب آن رفتار سلب می­شود». موضوع این نوشتار راجع به تبیین حکم قتل عمدی ناشی از اکراه و مستندات آن در حقوق ایران (مواد 375 تا 380 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392) و فقه امامیه است. نتایج این تحقیق نشان داده است که اولاً، مبنای عدم رفع مسؤولیت کیفری از اکراه­شونده در حالت اکراه به قتل، قاعده ترجیح بلامرجح و اصل تساوی جان انسان­ها می­باشد. ثانیاً، مبنای رفع مسؤولیت کیفری از اکراه­شونده به قتل در صورت صغیر یا مجنون­بودن وی، قاعده سبب اقوی از مباشراست. ثالثاًً، دیدگاه فقهای امامیه درباره جواز یا عدم جواز قتل در باب اکراه در قتل یکسان نیست ولی نظر مشهور فقهای امامیه و به تبع آن قانون مجازات اسلامی 1392 نیز علی­الاصول بر عدم جواز قتل در حالت اکراه به قتل می­باشد.

کلیدواژه‌ها

اکراه؛ قتل؛ اختیار؛ مسؤولیت کیفری؛ مجازات

مراجع

1-   اردبیلی، محمد علی، (1393)، حقوق جزای عمومی، جلد دوم، نشر میزان، تهران، چاپ سی و دوم.

2-   انوری، حسن، (1386)، فرهنگ بزرگ سخن، جلد ششم، انتشارات سخن، تهران، چاپ چهارم.

3-   جعفری  لنگرودی، محمدجعفر، (1346)، ترمینولوژی حقوق، انتشارات ابن سینا، چاپ اول.

4-   الحر العاملی، محمد ابن الحسن، (1401)، وسائل الشیعه کتاب القصاص و الدیات، جلد 19، مکتب اسلامیه، تهران، چاپ پنجم.

5-   حلی، محقق، (1389) شرایع الاسلام(کتاب قصاص)، جلد 4،  الاداب، نجف الاشرف،  چاپ پنجم.

6-   خمینی، سید روح الله، (1410) ، کتاب البیع، جلد 2، انتشارات اسماعیلیان، تهران، چاپ پنجم.

7-   خمینی، سید روح الله، (بی تا)، تحریر الوسیله، جلد 2، انتشارات مطبوعات دارالعلم، قم، چاپ دوم.

8-   شامبیاتی، هوشنگ، (1377)، حقوق کیفری اختصاصی، جلد 1، انتشارات ویستار، تهران، چاپ چهارم.

9-   شمس ناتری، محمد ابراهیم و همکاران، (1392)، قانون مجازات اسلامی در نظم حقوقی کنونی، جلد اول (حقوق جزای عمومی)، نشر میزان، تهران، چاپ اول. 

10- شکری، رضا، قادری، سیروس، (1384)، قانون مجازات اسلامی درنظم حقوق کنونی، نشر مهاجر، تهران، چاپ چهارم.

11- شهید ثانی، الروضه البهیه فی شرح المعه الدمشقیه، ترجمه­ی: اسدالله لطفی، (1387)، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ ششم.

12- صفایی، سید حسین، قاسم زاده، سید مرتضی، (1381)، حقوق مدنی(اشخاص و محجورین)، سمت، تهران، چاپ چهارم.

13- طوسی، شیخ ابی جعفر محمد بن الحسن بن علی، (بی تا)، مبسوط، جلد 7، بی­جا، مکتب مرتضویه.

14- قبله­ای خویی، خلیل، (1380)، قواعد فقه (بخش جزا)، سمت، تهران، چاپ اول.

15- گلدوزیان، ایرج، (1383)، حقوق جزای عمومی، ایران، جلد اول، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران تهران، چاپ دوم.

16- مجلسی، محمدباقر، (1403)، بحارالانوار، تحقیق سید ابراهیم میانجی و محمدباقر بهبودی، جلد 55، دارالاحیاء تراث، بیروت، چاپ سوم.

17- مرعشی، سید محمد حسن، (1373)، دیدگاه­های نو در حقوق کیفری اسلام، جلد 1، نشر میزان، تهران، چاپ اول.

18- معین، محمد، (1363)، فرهنگ فارسی، جلد یک، انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ دوم.

19- موسوی خویی، سید ابوالقاسم، (بی­تا)، مبانی تکلمه منهاج، جلد 2، دارالزهرا، بیروت.

20- میرمحمد صادقی، (1393)، حسین، حقوق کیفری اختصاصی(1) جرایم علیه اشخاص، نشر میزان، تهران، چاپ پانزدهم.