بررسی فقهی حقوقی اعلام اراده در اعمال حقوقی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 6، دوره 13، شماره 47، اردیبهشت 1396، صفحه 115-138   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2017.530244

نویسندگان

سام محمدی^{* 1}؛ سید حسن حسینی مقدم²

¹دانشیار گروه حقوق خصوصی دانشکده حقوق دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران و عضو هیات علمی دانشگاه غیرانتفاعی شمال، آمل، ایران

چکیده

برخی معتقدند، اعمال حقوقی با اراده باطنی  به وجود می­آید و اعلام اراده تنها کاشف از قصد درونی است. در صورت تعارض بین اراده ظاهری و باطنی، مطلقاً ترجیح با اراده باطنی است. طرفداران اراده  ظاهری سازنده اعمال حقوقی را اراده اظهارشده می­دانند و برای آن اعتبار مطلق  قایلند؛ هرچند قصدی وجود نداشته باشد. دراین مقاله قایل به تفصیل هستیم، بدین معنی که نه صرف اراده باطنی و نه اراده ظاهری فاقد قصد، دارای اعتبار مطلق نیستند بلکه  اعلام اراده بدلیل مستتربودن قصد انشاء در آن، از قدرت ایجاد اعمال حقوقی برخوردار می‌باشد. آنچه اعلام می­شود، منطبق با حقیقت لغوی وعرفی، بنای عقلاء، اصاله الاطلاق بوده و مبتنی بر اراده باطنی تلقی می شود. اعلام‌کننده اراده، زمینه اعتماد مخاطب را با آن فراهم می‌سازد، پس او حق اثبات اراده باطنی مغایر با اراده اعلامی را ندارد. اراده اعلام شده تا قرینه مغایرخاصی در بین نباشد؛ بطور مطلق معتبر و حاکم است. پایبندی به اراده اعلام شده، بر مبانی فقهی، مانند قاعده اقدام، لاضرر، لزوم حفظ عهد و پیمان ...استوار است و از جنبه حقوقی نیز، دارای پشتوانه قانونی متقنی در حقوق ما است.

کلیدواژه‌ها

اعلام اراده؛ اعمال حقوقی؛ لاضرر؛ اراده باطنی؛ اوفو بالعقود

مراجع

- قرآن مجید

2-  ابن قدامه احمدبن محمد، (1388)، المغنی. جلد7،  لمکتبه القاهره، مصر، چاپ اول.

3- ابن نجیم، شیخ زین‌العابدین بن ابراهیم، (1403)، الاشباه و النظایر، دارالفکر، بیروت.

4-ابوجیب، سعدی، (1408)، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحات، دمشق، چاپ دوم.

5- ابوزهره، محمد، ( 1396 )، الملکیته و نظریه العقد، دارالفکر، بیروت.

6- النووی، ابوذکریا، (بی­تا)، المجموع فی شرح المهذب، دارالفکر، قم.

7-  ایزدی­فرد، علی­اکبر، (1380)، حیله­های شرعی، نشر دانشگاه مازندران، بابلسر، چاپ اول.

8-ایزدی­فرد، علی­اکبر و پیردهی، علی، (1393)، اصول فقه،  نشر توسعه علوم، ساری، چاپ اول.

9- انصاری، مرتضی، (1411)، المکاسب، جلد 1، منشورات دار الذخایر، قم، چاپ اول.

10- انصاری، مرتضی، (1414)، رسائل فقیهه، کنگره بزرگداشت شیخ انصاری، قم، چاپ اول.

11- امامی، سید حسن، (1368)، حقوق مدنی. جلد 1، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ هشتم.

12- امامی، سید حسن، (1368)، حقوق مدنی، جلد 4، انتشارات اسلامیه، تهران، چاپ پنجم.

13- آملی، میرزا هاشم، (1395)، مجمع الافکار، جلد 5 و3، ناشر المطبعه العلمیه، قم، چاپ اول.

14- بیگدلی سعید، مالکی اعظم، (1391)، جایگاه اراده ظاهری و باطنی در فقه و حقوق موضوعه، مجله حقوقی دادگستری، شماره 80.

15- بروجردی عبده، محمد، (1380)، حقوق مدنی، گنج دانش، تهران، چاپ اول.

16- پورارشد، نادر، اسکینی، ربیعا، الماسی، نجادعلی، شهبازی‌نیا، مرتضی، (1389، نظریه ظاهر، مدرس علوم انسانی. شماره 70، صفحات 1 تا 21.

17- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1387)، تأثیر اراده در حقوق مدنی، گنج دانش، تهران، چاپ دوم.

18- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1378)، مبسوط در ترمینولوژی، جلد1، گنج دانش، تهران، چاپ اول.

19-  جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1388)، دایره المعارف مدنی و تجارت، گنج دانش، تهران، چاپ اول.

20- جعفری لنگرودی، محمد جعفر، (1387)، حقوق تعهدات، گنج دانش، تهران، چاپ سوم.

21- حسینی مراغه‌ای، عبدالفتاح، (1417)، العناوین، جلد 2، مؤسسه النشر اسلامی، قم، چاپ اول.

22- حلی، نجم‌الدین ابوالقاسم، (1389)، شرایع الاسلام، جلد 2، دارالکتاب العربی، بیروت.

23-حلی، (علامه) حسن‌بن یوسف، (1411)، منتهی المطلب، مجمع الاسلامیه، مشهد، چاپ اول.

24- حر عاملی، محمدبن حسن، (1382). وسایل الشیعه، جلد 12 و 13، مکتبه الاسلامی، تهران.

25- حایری شاه‌باغ، سیدعلی، (1382)، شرح قانون مدنی، جلد 1، گنج دانش، تهران، چاپ دوم.

26- خورسندیان، محمدعلی، ذاکری‌نیا، حانیه، (1388)، واکاوی اراده، قصد و رضا در فقه اسلامی و حقوق ایران، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی. سال اول، شماره 1.

27- خویی، سیدابوالقاسم، (1379)، مصباح الفقاهه، جلد 3، انتشارات وجدانی، قم.

28- دمرچیلی محمد، حاتمی علی، قرایی محسن، (1387)، قانون تجارت در نظم، نشرمیثاق، تهران، چاپ هفتم.

29- سنهوری، احمد عبدالرزاق، (1382)، الوسیط، جلد 1، ترجمه دانش کیا محمدحسین، دادمرزی، سیدمهدی، انتشارات دانشگاه قم، قم، چاپ اول.

30-سنهوری، احمد عبدالرزاق، (1391)، نظریه العقد. جلد 1، انتشارات خرسندی، تهران، چاپ اول .

31- شهیدی، مهدی، (1388)، اصول قراردادها و تعهدات، ناشر مجد، تهران، چاپ پنجم.

32- شهیدی، مهدی، (1377)،  تشکیل قراردادها و تعهدات، ناشر حقوقدانان، تهران، چاپ اول.

33- شکاری، روشن علی، (1377)، شروط ابتدایی، مجله دانشکده حقوق دانشگاه تهران، شماره 39.

34- شمش عبداله (1387)،  ادله اثبات دعوی،  نشر دراک، تهران، چاپ اول.

35- صدر، محمدباقر، (1420)، قاعده لاضرر و لاضرار، دارالصادقین، قم، چاپ اول.

36- صفایی، سیدحسین، (1387)، قواعد عمومی قراردادها، جلد 2، میزان، تهران، چاپ ششم. 

37- طوسی، ابوجعفربن محمد، (1407)، الخلاف. جلد4 ، دفترانتشارات اسلامی، چاپ اول.

38- عاملی، زین‌العابدین، (1414)، مسالک الافهام. جلد 3، مؤسسه المعارف الاسلامی، قم.

39- عاملی، سید محمد جواد، (بی‌تا)، مفتاح الکرامه، جلد 4 و 7، مؤسسه آل‌البیت، قم.

40- عدل مصطفی، (1373)، حقوق مدنی، ناشر بحر العلوم، قزوین، چاپ اول.

41- فاضل موحد لنکرانی، محمد (1381). اصول فقه شیعه. جلد 3، ناشر مرکز فقهی ائمه اطهار، قم، چاپ اول.

42- فیض ، علیرضا، (1369)، اصول فقه، دانشگاه تهران، تهران، چاپ چهاردهم.

43- فیض کاشانی، محمد بن مرتضی، (1375)،  الوافی، جلد 3، المکتبه الاسلامیه، تهران.

44- قاسم‌زاده، مرتضی، ره‌پیک، حسن، کیایی، عبداله، (1384)، تفسیر قانون مدنی. سمت، تهران، چاپ دوم.

45- قاسم‌زاده، مرتضی، (1388)، اصول قراردادها و تعهدات، نشر دادگستر، تهران، چاپ سیزدهم.

46- فلاح، محمدرضا،جمشیدی یوسف، دهقانی دهج، ایمان، (1392)، نقش اراده در انشای ایقاعات. مجله آموزه‌های فقه مدنی دانشگاه علوم اسلامی، شماره 7، صفحات 147 تا 162.

47- کاتوزیان، ناصر، (1370)، ایقاع،  نشر یلدا، تهران، چاپ اول.

48- کاتوزیان، ناصر، (1372)، قواعد عمومی قراردادها، جلد اول، انتشارات مدرس، تهران، چاپ دوم.

49- کاتوزیان، ناصر، (1390)، اعمال حقوقی، سهامی انتشار، تهران، چاپ چهارم.

50- کاتوزیان، ناصر، (1381)، نظم کنونی در قانون مدنی، میزان، تهران، چاپ هفتم.

51- کاتوزیان، ناصر، (1385)، اثبات و دلیل اثبات، جلد 1، نشر میزان، تهران، چاپ چهارم.

52- کاسانی، مسعود ابن ابی بکر، (1406)، بدائع الصائع، جلد 2، دارالکتاب علمیه، بیروت، چاپ دوم.

53- کرکی، علی‌بن حسین، (1411)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد 4، مؤسسه آل البیت، قم.

54- محقق داماد، مصطفی (1374)،  قواعد فقه، جلد 2، ناشر، سمت، تهران، چاپ اول.

55- محقق داماد، مصطفی (1373)،  قواعد فقه، جلد 1، نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ چهارم.

56- محقق داماد، مصطفی، قنواتی جلیل، وحدتی شبیری و عبدی‌پور ابراهیم، (1392)، حقوق قراردادها در فقه امامیه. جلد 1، سمت، تهران، چاپ سوم.

57- محمدی، ابوالحسن، (1389)، قواعد فقه، بنیاد حقوقی میزان، تهران، چاپ یازدهم.

58- محمدی ابوالحسن، (1370)، مبانی استنباط حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، چاپ هفتم.

59- موسوی بجنوردی، سید حسن، (1419)، القواعد الفقهیه، جلد 3 و 5، مطبعه الهادی، قم.

60-  موسوی بجنوردی، سید محمد و سید مصطفی ملیحی، (1394)، بررسی تطبیقی ماهیت اراده و با تکیه بر آرای امام خمینی (ره)، پژوهشنامه متین. شماره 68، صفحات 1 تا 22.

61- موسوی بجنوردی، سید محمد، (1375)، قاعده اقدام، مجله دیدگاه­های حقوق قضایی، شماره 2.

62-مقدس اردبیلی، احمدبن محمد، (بی­تا)، زبده البیان، المکتبه الجعفریه، تهران، چاپ اول.

63-میرزای قمی، ابوالقاسم، (1413)، جامع الشتات، جلد3، نشرکیهان، تهران، چاپ اول.

64- میرزای قمی، ابوالقاسم، (1427)، رسایل، جلد 1، ناشر تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.

65- نجفی محمد حسن، (1404)، جواهرالکلام، جلد23، داراحیا العربی، بیروت، چاپ هفتم.

66- نائینی، محمدحسین، (1373)، منیه الطالب، جلد 1، المکتبه المحمدیه، تهران، چاپ اول.

67- نراقی، احمدبن محمد، (1417)، عواید الایام، تبلیغات اسلامی، قم، چاپ اول.

68- نهرینی، فریدون، (1385)، ماهیت و آثار فسخ قرارداد، گنج دانش، تهران، چاپ دوم.

69- هاشمی، سید محمود و جمعی از نویسندگان، (بی‌تا)، مجمع فقه اهل بیت. جلد 19-20، مؤسسه دایره المعارف فقه اسلامی، قم، چاپ اول.