بررسی ساختار و زادآوری درختان جنگلی در توده‌های بهره‌برداری شده و بهره‌برداری نشده (مطالعه موردی: جنگل دارابکلای ساری)

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 6، دوره 7، شماره 4 - شماره پیاپی 26، اسفند 1395، صفحه 69-82   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

علی شجائی شمی^{* 1}؛ امین وثوقیان²

¹دانشجو

²-

چکیده

با توجه به اهمیت درختان جنگلی، تأثیر شیوه جنگلشناسی اعمال شده بر ساختار و زادآوری درختان جنگلی در دو توده بهره‌برداری شده و بهره‌برداری نشده مورد بررسی قرار گرفت. منطقه مورد مطالعه دارای دو قسمت برابر بهره‌برداری شده به شیوه پناهی و بهره‌برداری نشده است که بعد از گذشت 10 سال از زمان بهره‌برداری مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تعداد 60 پلات (1000 مترمربعی) و میکروپلات (100 مترمربعی) به صورت تصادفی سیستماتیک در عرصه پیاده شد. مقایسه قطری درختان موجود در پلات دو توده نشان دهنده اختلاف معنی‌داری (05/0p<) می‌باشد. با مقایسه مشخصه‌های رویشی چهار درخت نزدیک به مرکز پلات مشخص شد که بین قطر برابر سینه درختان دو توده (05/0p<)، ارتفاع تنه (05/0p<)، ارتفاع تاج (01/0p<)، سطح مقطع برابر سینه (01/0p<) و حجم (05/0p<) اختلاف وجود دارد. بین ارتفاع کل، قطر کوچک و بزرگ تاج و سطح مقطع تاج اختلاف معنی‌داری وجود ندارد. با مقایسه زادآوری‌های دو توده در سطح میکروپلات مشخص شد که بین فراوانی زادآوری توده‌ها در کلاسه‌های مختلف اختلاف معنی‌داری در سطح 99 درصد اطمینان وجود دارد. همچنین بین مطلوبیت زادآوری‌ها نیز اختلاف معنی‌داری در سطح 95 درصد اطمینان وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

زادآوری؛ جنگلشناسی؛ شیوه پناهی؛ بهره‌برداری شده؛ بهره‌برداری نشده

اصل مقاله

بررسی ساختار و زادآوری درختان جنگلی در توده‌های بهره‌برداری شده و بهره‌برداری نشده  (مطالعه موردی: جنگل دارابکلای ساری)

امین وثوقیان[1]     علی شجائی شمی^* [2]

تاریخ دریافت: 21-12-94          تاریخ پذیرش 28-9-95

چکیده

با توجه به اهمیت درختان جنگلی، تأثیر شیوه جنگلشناسی اعمال شده بر ساختار و زادآوری درختان جنگلی در دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده مورد بررسی قرار گرفت. منطقه مورد مطالعه دارای دو قسمت برابر بهره­برداری شده به شیوه پناهی و بهره­برداری نشده است که بعد از گذشت 10 سال از زمان بهره­برداری مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور تعداد 60 پلات (1000 مترمربعی) و میکروپلات (100 مترمربعی) به صورت تصادفی سیستماتیک در عرصه پیاده شد. مقایسه قطری درختان موجود در پلات دو توده نشان دهنده اختلاف معنی­داری (05/0p<) می­باشد. با مقایسه مشخصه­های رویشی چهار درخت نزدیک به مرکز پلات مشخص شد که بین قطر برابر سینه درختان دو توده (05/0p<)، ارتفاع تنه (05/0p<)، ارتفاع تاج (01/0p<)، سطح مقطع برابر سینه (01/0p<) و حجم (05/0p<) اختلاف وجود دارد. بین ارتفاع کل، قطر کوچک و بزرگ تاج و سطح مقطع تاج اختلاف معنی­داری وجود ندارد. با مقایسه زادآوری­های دو توده در سطح میکروپلات مشخص شد که بین فراوانی زادآوری توده­ها در کلاسه­های مختلف اختلاف معنی­داری در سطح 99 درصد اطمینان وجود دارد. بین مطلوبیت زادآوری­ها نیز اختلاف معنی­داری در سطح 95 درصد اطمینان وجود دارد. همچنین با مقایسه آماری گونه­های دو توده با استفاده از آزمون ناپارامتری یو من-ویتنی ملاحظه شد که گونه­ها در بین دو توده در سطح اطمینان 95 درصد با هم اختلاف دارند.

کلمات کلیدی: ساختار، زادآوری، شیوه پناهی، بهره­برداری شده، بهره­برداری نشده.

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

جنگل­ها در طول زمان ساختار متغیری پیدا می­کنند و به دخالت­ها و تخریب­ها در طول زندگی خود واکنش نشان می­دهند، ولی اگر دخالت­ها شدید نباشد به سوی تکامل نهایی خود حرکت می­کنند. مطالعه ساختار جنگل­های طبیعی مسیرهای توسعه مدیریت بهینه جنگل را برای رسیدن به ساختار مطلوب مشخص می­کند، بطوریکه استفاده از عملیات جنگلشناسی مناسب در توده­های تحت مدیریت، راهی برای حفظ تنوع بیولوژیکی، پویایی و پایداری جنگل به شمار می­رود.

اگرچه جنگل­ها از لحاظ ساختاری و گونه­ها از لحاظ روند زادآوری متنوعند، اما فرآیندهای تخریب و رشد آنها مشابه است و در نتیجه تعیین دقیق اطلاعات ساختاری و فرآیندهای زادآوری در چند جنگل می تواند برای سایر جنگل­ها در موارد مشابه کاربرد داشته باشد. همچنین آینده یک جنگل وابسته به وضعیت کنونی زادآوری در آن می­باشد و آنچه که ما امروزه در نقاط مختلف تحت عنوان جنگل می­شناسیم، در واقع نتیجه تکامل و تحول زادآوری آن جنگل در دوره­های گذشته بوده است. وضعیت کنونی زادآوری در یک رویشگاه آینه­ای است که سیمای جنگل را در آن رویشگاه مشخص می­سازد. به همین دلیل هرگونه تغییری که در وضعیت زادآوری بوجود آید، در واقع سیمای توده جنگلی آینده را دگرگون می­سازد. بنابراین بهره­برداران در همه حال باید تجدید حیات جنگل را در نظر داشته باشند، زیرا مسأله زادآوری جزو مهمترین مسائل پرورش جنگل و جنگلداری بوده و از این رو آگاهی از وضعیت تجدیدحیات طبیعی و عملکرد برش­های صورت گرفته درحین اجرای طرح جنگلداری، می­تواند در راستای بهره­برداری اصولی و احیاء‌ ساختار توده نقش مؤثری را ایفا کند. از آنجایی که ساختار جنگل­های هیرکانی طی یک روند طولانی تکامل شکل گرفته و حالت طبیعی  توده­ها در جنگل­های دست نخورده با حالت ایده­آل آن فاصله چندانی ندارد، می­توان با مقایسه مناطق جنگلی دست نخورده، برنامه­ریزی دقیق برای احیاء و نگهداری جنگل، با تأکید بر مدیریت نزدیک به طبیعت انجام داد (16). همچنین در چند سال اخیر بحث سلامت و پایداری جنگل در دنیا مورد توجه قرار گرفته است(18).

جنگل­های شمال ایران یکی از بی­نظیرترین و ارزشمندترین جنگل­های دنیا محسوب می­شوند که با خصوصیات ویژه زمین­شناسی، خاکشناسی و شرایط آب و هوایی خود دارای عناصر رویشی نادر و منحصر به فرد می­باشند، این جنگل­ها با خصوصیات ویژه از جنبه­های بیولوژی، اکولوژی، فیزیونومی و اقتصادی از ارزش و اهمیت ویژه­ای برخوردار می­باشند (17). بهره­برداری بی­رویه از منابع در سالیان گذشته بویژه در قرن بیستم موجب زوال تدریجی بسیاری از اکوسیستم­های آسیب پذیر دنیا گردیده است که جنگل­ها بعنوان یکی از آسیب پذیرترین اکوسیستم‌ها از این قاعده مستثنی نبوده­اند (15). بر اساس مطالعات انجام شده، 46 درصد از جنگل­های دنیا تبدیل به کاربری غیرجنگلی شده­اند و فقط 22 درصد از جنگل­های اولیه و یا 40 درصد از جنگل­های باقیمانده در سطح دنیا هنوز بصورت دست نخورده باقی مانده­اند (4).

بهره­برداری اصولی از جنگل می­تواند باعث افزایش تولید کمی و کیفی جنگل گردد(12). رشد اولیه زادآوری­ها در مناطق جنگلی با برهم خوردگی خاک تغییر می­یابد. علیرغم کاهش سطح رویشگاه توسط مسیر چوبکشی، تولید کمی و کیفی و زادآوری جنگل در اثر بهره­برداری اصولی می­تواند افزایش یابد(9). دخالت در جنگل می­تواند بطور مستقیم بر استقرار نهال­ها و زادآوری آینده توده­ها اثرگذار بوده و در ترکیب گونه‌ها و ساختار توده موثر باشد(5). وایت اسمیت[3] (1945) نشان داد که به دنبال بهره­برداری، خسارت حاصل از آن بصورتی پیش رونده افزایش یافته و به مدت چندین سال ادامه می­یابد. همچنین خسارات وارده به درختان بعضاً غیر قابل جبران است(6)، بر اثر قطع درختان تراکم شل گروه­های مستقر کم شده و میزان مرگ و میر نهال­ها زیاد می‌شود(7).

نوع شیوه بهره­برداری می­تواند در زادآوری درختان مؤثر است و زنده­مانی بذور و زادآوری نهال­های راش در شیوه پناهی نسبت به قطع یکسره در طول سال اول بیشتر است(2)، اما در شیوه انتخابی، فراوانی گونه­های کلیماکس نسبت به گونه­های پیشگام افزایش چشمگیری می­یابند(8). در کل بهره­برداری باعث افزایش استقرار زادآوری در جنگل می شود (12)، و سرعت اولیه رشد زادآوری­ها در مناطق با برهم خوردگی زیاد خاک بیشتر است(9). همچنین در چند سال اخیر بحث سلامت و پایداری جنگل در دنیا مورد توجه قرار گرفته است(18).

هدف از این تحقیق بررسی مشخصه­های رویشی درختان و زادآوری در توده­های بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده است تا بتوان شناخت بیشتری نسبت به تفاوت­های بین توده­های مذکور کسب نمود و با اجرای مدیریت بهتر بعد از بهره­برداری در جهت حفظ بافت طبیعی جنگل گام برداشت.

مواد و روش­ها

منطقه مورد مطالعه

جنگل­های مورد مطالعه در حاشیه شمالی رشته کوه­های البرز و در قسمت مرکزی آن قرار دارد و در ارتفاعات میان بند حوضه آبخیز 74 گسترده می­باشد.این جنگل­ها جزو جنگل­های سری یک دارابکلا در حدود 15  کیلومتری شرق شهرستان ساری واقع می­باشد و روستای دارابکلا در مجاورت شمالی منطقه

قرار دارد. حدود اربعه عرصه مورد مطالعه از شمال به روستای دارابکلا، از جنوب به جنگل­های بخش 5 نکاء- ظالمرود، از شرق به بخش یک نکاء چوب و از غرب به سری دو دارابکلا محدود می­باشد. در این تحقیق، رویشگاهی به مساحت 57 هکتار که شامل دو قسمت بهره­برداری شده به شیوه پناهی و بهره­برداری نشده با مساحت­های تقریباً مساوی بود، مورد بررسی قرار گرفت. گونه­های برداشت­شده شامل درختان راش، ممرز، توسکا، افراپلت، انجیلی و ملج و زمان برداشت آنها فصل زمستان و میزان برداشت 8 درصد رویشگاه می­باشد، منطقه مورد مطالعه بین طول­های

 

 جغرافیایی "25  َ19 °53 تا "57  َ19 °53 شرقی و عرض­های جغرافیایی "6  َ30 °36 تا "19  َ29 °36 شمالی قرار دارد.

حداقل ارتفاع از سطح دریا 560 متر و حداکثر آن 750 متر می­باشد. پوشش گیاهی شامل گونه­های راش (Fagusorientalis Lipsky.)، ملج (Ulmus glabraHuds.)، افراپلت (Acer velutinumBoiss.)، ممرز (Carpinus betulus L.)، انجیلی (Parottia percica) و توسکا (Alnus glotinosa) که از مهمترین گونه‌های درختی و گونه­های عمده علفی آسپرولا (Asprula odorata) و سرخس (Polystichum sp.)   می­باشد.

روش تحقیق

در این تحقیق در گام اول نقشه 5000 :1 منطقه تهیه ‌شد. همچنین روش آماربرداری بصورت تصادفی سیستماتیک تعیین گردید. در گام بعدی نقشه منطقه بر روی شبکه قرار گرفته و مراکز قطعه نمونه بر روی نقشه مشخص شد. ابعاد شبکه بصورت 75×75 متر بوده و ضمناً مساحت هر پلات 10 آر (1000 مترمربع) در نظر گرفته شد که در داخل هر پلات یک میکروپلات یک آری (100 مترمربع) برای اندازه­گیری میزان زادآوری پیاده شد خطای آماربرداری نیز 3 درصد برآورد گردید. پلات‌ها و میکروپلات‌ها بصورت دایره‌ای پیاده شدند. در هر پلات قطر برابر سینه درختان، درصد تاج پوشش، ارتفاع و طول و عرض و قطر بزرگ و کوچک تاج و سطح مقطع درختان در هر دو منطقه اندازه‌گیری شد. همچنین چهار اصله درخت که دو اصله نزدیکترین به مرکز پلات و دو اصله قطورترین درختان موجود در پلات بودند، اندازه­گیری شد. این درختان شامل راش، ممرز، توسکا، افراپلت، انجیلی و ملج بودند و فاکتورهای قطر برابر سینه، ارتفاع کل، ارتفاع تنه بدون شاخه، ارتفاع تاج، قطر کوچک تاج، قطر بزرگ تاج اندازه­گیری شدند و با توجه به قطر کوچک و بزرگ تاج، سطح مقطع تاج و با استفاده از قطر برابر سینه، سطح مقطع برابر سینه درخت به دست آمد. در هر میکروپلات تعداد نهال­های تجدیدحیات یافته به تفکیک گونه شمارش گردید و در چهار کلاسه 5/2-0 سانتیمتر، 5/7-5/2 سانتیمتر، 5/12-5/7 سانتیمتر و با ارتفاع کمتر30/1 متر طبقه­بندی شد. کیفیت نهال­ها از نظر مطلوب یا نامطلوب­بودن نیز مورد بررسی قرار گرفت. در نهایت فاکتورهای اندازه­گیری شده با استفاده از نرم­افزارهای Excel، SAS و SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و از آزمون تجزیه گردید.

نتایج

1- درختان اندازه­گیری شده در پلات مقایسه قطری درختان

با استفاده از تجزیه واریانس ساده انجام شده در نرم افزار SPSS مشاهده شد که بین درختان دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری

نشده از نظر قطر اختلاف معنی­داری (در سطح 5%) وجود دارد (جدول 1).

 

 

 

جدول 1- نتایج تجزیه واریانس قطر درختان دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده

منبع تغییرات	مجموع مربعات	درجه آزادی	میانگین مربعات	F
مدل (بهره­برداری شده و نشده)	351/1289	1	351/1289	*266/4
خطای آزمایش	1/366952	1214	267/302	-
مجموع	5/368241	1215	618/1591	-

* در سطح 5% معنی­دار.

 

همچنین در جدول 2 میانگین، اشتباه معیار، انحراف معیار و واریانس درختان موجود در

قطعات نمونه دو توده بهره­برداری شده و      بهره­برداری نشده آورده شده است.

 

جدول 2- مقایسه پارامترهای آماری دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده

توده	تعداد گونه		میانگین برداشت	واریانس	انحراف معیار		اشتباه معیار
بهره­برداری شده	652		17/33	983/292	117/17		670/0
بهره برداری نشده	564		23/35	002/313	692/17		745/0
مجموع	1216		12/34	079/303	409/17		499/0

 

 

تعداد هر یک از گونه­ها در پلات­های برداشت شده در دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده به تفکیک در شکل 1 نشان داده شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- تعداد گونه در پلاتهای منطقه بهره­برداری شده و نشده

 

2- مقایسه چهار درخت نزدیک به مرکز پلات و دورترین از مرکز پلات

2-1- مقایسه آماری: با مقایسه میانگین قطر برابر سینه، ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، قطر کوچک، قطر بزرگ، سطح مقطع تاج و سطح مقطع برابر سینه مشاهده شد که بین قطر برابر سینه (05/0>p)، ارتفاع تنه (001/0>p)، ارتفاع تاج (01/0p<)، سطح مقطع برابر سینه (01/0>p) و حجم (05/0p<) دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده تفاوت معنی­داری وجود داشته و بین ارتفاع کل، قطر کوچک تاج، قطر بزرگ تاج و سطح مقطع تاج دو توده تفاوت معنی­داری حاکم نیست (جدول 3).

جدول 3- محاسبه پارامترهای آماری دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده

مشخصه­های اندازه گیری شده	بهره­برداری شده	بهره­برداری نشده	مقایسه ب.ش*    ب.ن**	میانگین مجموع
قطر برابر سینه (سانتیمتر)	681/20±67/50	577/23±50/57	ب..ش< ب.ن	393/22±08/54
ارتفاع کل (متر)	158/6±17/21	86/5±78/21	ب.ش<ب.ن	6±47/21
ارتفاع تنه (متر)	967/3±01/8	475/4±43/10	ب.ش<ب.ن	392/4±22/9
ارتفاع تاج (متر)	855/5±16/13	017/5±34/11	ب.ش>ب.ن	516/5±25/12
قطر کوچک تاج (متر)	639/2±74/6	466/2±48/6	ب.ش>ب.ن	551/2±61/6
قطر بزرگ تاج (متر)	866/2±17/8	83/2±02/8	ب.ش>ب.ن	843/2±10/8
سطح مقطع تاج (مترمربع)	485/35±95/48	792/34±922/45	ب.ش>ب.ن	099/35±437/47
سطح مقطع برابر سینه (مترمربع)	164/0±235/0	224/0±303/0	ب.ش<ب.ن	198/0±268/0
حجم (سیلو)	392/2±855/2	221/3±738/3	ب.ش<ب.ن	863/2±311/3

 

بهره­برداری شده، *- بهره­برداری نشده، **.

2-2- مقایسه آماری تعداد گونه در پلات: درشکل 2 گونه­های موجود و تعداد آنها در هکتار ملاحظه می­گردد. گونه راش بیشترین تعداد را در بین گونه­ها داراست و در توده بهره­برداری شده گونه توسکا که به عنوان یک گونه پیشاهنگ می­باشد وارد شده است. همچنین در توده بهره­برداری نشده گونه انجیلی مشاهده می­گردد که در توده  بهره­برداری شده وجود ندارد. با مقایسه آماری گونه­های دو توده با استفاده از آزمون ناپارامتری یو من-ویتنی ملاحظه شد که گونه­ها در سطح دو توده با سطح اطمینان 95 درصد با هم اختلاف دارند.

 

 

 

 

 

شکل 2- تعداد گونه در بین چهار درخت نزدیک به مرکز پلات و دورترین از مرکز

 

2-3- مقایسه نسبت H/D: با مقایسه ضریب قد کشیدگی دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده مشخص شد که این دو توده با سطح اطمینان 95 درصد با هم اختلاف دارند. طی این بررسی مشخص شد که درختان توده بهره­برداری شده دارای ضریب قدکشیدگی بیشتری (به طور متوسط 49/45) نسبت به توده بهره­برداری نشده (به طور متوسط 82/41) است که علت آن قطر بالای درختان در توده­های بهره­برداری نشده می­باشد.

3- مقایسه زادآوری توده­های بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده

در این قسمت مقدار کلی زادآوری با توجه به شیب، تاج پوشش و جهت­های جغرافیایی ذکر شده است. همان طور که در شکل 3 مشهود است بیشترین مقدار زادآوری در شیب 40 درصد در هر دو منطقه بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده دیده می­شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 3-  فراوانی زادآوری در شیب­های مختلف در توده­های بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده

 

با بررسی زادآوری برحسب ارتباط با تاج پوشش مشاهده می­شود که بیشترین مقدار زادآوری در تاج پوشش 75-50 درصد وجود دارد. با مقایسه زادآوری­ها در سه طبقه تاج پوشش به روش SNK در سطح 5% مشخص شد که زادآوری­ها در تاج پوشش 100-75 درصد دو توده اختلاف معنی­داری نسبت به هم نداشته ولی در طبقه 50-25 و 75-50 دارای اختلاف معنی­داری می­باشند (شکل 4).

 

 

شکل 4- فراوانی زادآوری درارتباط با تاج پوشش

 

 

با ارائه زادآوری در ارتباط با جهت جغرافیایی مشخص شد که بیشترین مقدار زادآوری در توده بهره­برداری شده در جهت شمالی و در توده بهره­برداری نشده در جهت شمال شرقی دیده می­شود. در جهت شمال شرقی دو توده دارای زادآوری تقریباً برابری هستند اما در جهت­های شمالی، شرقی، شمال غربی و غرب توده بهره­برداری شده دارای زادآوری زیادتری بوده و در جهت جنوب غربی زادآوری توده بهره­برداری نشده بیشتر است. با مقایسه آماری به روش SNK مشخص شد که فقط در جهت شمال شرقی تفاوت معنی داری بین دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده تفاوت معنی­داری وجود ندارد ولی در سایر جهات تفاوت معنی­داری در سطح 5% بین این دو توده وجود دارد (شکل 5).

 

 

 

شکل 5- فراوانی زادآوری در ارتباط با جهت­های جغرافیایی

 

در این قسمت با استفاده از آزمون یو من- ویتنی زادآوری در هر طبقه قطری در دو توده

بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده با هم

مقایسه گردید. جدول 4 فراوانی زادآوری دو توده را نشان می­دهد.

 

جدول 4- فراوانی تعداد اصله زادآوری در توده­های بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده براساس قطر

گونه                قطر(سانتیمتر)	30/1> ب.ش*      ب.ن**		50/2-0 ب.ش    ب.ن		50/7-50/2 ب.ش    ب.ن		50/12-50/7 ب.ش    ب.ن		مجموع     ب.ش   ب.ن
افرا پلت	12	9	4	0	0	0	2	0	18	9
افرا شیردار	20	32	20	3	0	5	0	0	40	40
انجیلی***	288	62	192	23	46	7	14	0	540	92
بلوط	5	1	2	0	0	0	0	0	7	1
خرمندی	17	19	8	1	4	8	1	0	30	28
راش***	995	165	122	64	96	59	28	8	1241	296
ملج	47	37	24	6	4	6	0	0	75	49
ممرز	47	17	4	0	17	0	14	2	82	19

بهره­برداری شده، *- بهره­برداری نشده، **.

*** زادآوری در هر دو توده نسبت به زادآوری­ دیگر گونه­ها با یکدیگر اختلاف معنی­داری در سطح 99 درصد دارند.

 

3-1-مقایسه زادآوری با ارتفاع کمتر از 30/1 متر: با مقایسه زادآوری­های با ارتفاع کمتر از 30/1 متر ملاحظه شد که مقدار زادآوری راش و انجیلی به طرز قابل توجهی افزایش یافته است.همچنین آزمون یو من- ویتنی نشان داد که زادآوری­های با ارتفاع کمتر از 30/1 متر در این دو توده با سطح اطمینان 99 درصد(01/0p=) با یکدیگر اختلاف دارند.

3-2-مقایسه زادآوری در طبقه قطری 50/2-0 سانتیمتر: با مقایسه زادآوری­های موجود در طبقه قطری50/2-0 ملاحظه شد که مقدار زادآوری راش و انجیلی به طرز قابل توجهی بیشتر از منطقه بهره­برداری نشده است. گونه افرا پلت، بلوط و ممرز در منطقه بهره­برداری شده حذف گردیده است. با استفاده از آزمون یو من- ویتنی مشخص شد که زادآوری در این طبقه قطری با اطمینان 99/99 درصد (001/0p<) با همدیگر اختلاف دارند.

3-3- مقایسه زادآوری در طبقه قطری 50/7-50/2 سانتیمتر: با مقایسه زادآوری دو توده در این طبقه قطری مشخص شد که گونه­های راش و انجیلی در توده بهره­برداری شده نسبت به توده بهره­برداری نشده دارای فراوانی بیشتری هستند. گونه افرا شیردار در منطقه بهره­برداری شده حذف گردیده و گونه­های بلوط و افرا پلت نیز در دو توده حذف شده است. با استفاده از آزمون یو من- ویتنی مشخص شد که زادآوری­ها در این طبقه قطری دو توده دارای اختلاف معنی­دار در سطح سطح 99 درصد اطمینان وجود دارد.

3-4- مقایسه زادآوری در طبقه قطری50/12-50/7 سانتیمتر: در این طبقه قطری انجیلی، خرمندی و افرا پلت در منطقه بهره­برداری نشده حذف گردیده است و گونه­های ممرز و راش افزایش چشمگیری داشته­اند. در این طبقه ملج، افرا شیردار و بلوط در دو توده حذف گردیده­اند با استفاده از آزمون یو من- ویتنی مشخص شد که زادآوری­ها در این طبقه قطری دو توده دارای اختلاف معنی­داری  در سطح 99 درصد اطمینان نسبت به یکدیگر می­باشند.      

3-5- مقایسه کل زادآوری : با مقایسه کل زادآوری­ها دو گونه راش و انجیلی به طرز قابل توجهی نسبت به دیگر زادآوری­ها افزایش یافته است.

4- مقایسه مطلوبیت زادآوری­ها

با مقایسه زادآوری­ها از نظر مطلوبیت که شامل داشتن تنه واحد، شادابی و سلامت نهال، سرچر نشدن و سلامت برگ توده­های بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده به روش SNK درسطح اطمینان 95 درصد  (05/0p=) و طبقه بندی آنها در چهار گروه ضعیف، متوسط، خوب و عالی مشخص شد در طبقه ضعیف، متوسط و خوب دارای اختلاف معنی­داری نسبت به هم بوده و در زادآوری­ها دو طبقه ضعیف و متوسط در توده بهره­برداری نشده دارای نسبت بیشتری بوده و در طبقه خوب دو توده دارای اختلاف معنی­داری نسبت به هم بوده و برعکس دو طبقه قبلی، توده بهره­برداری شده دارای وضعیت مناسب­تری می­باشد. در طبقه عالی نیز فقط زادآوری­های توده بهره­برداری شده جای دارند. زادآوری­های دو توده در طبقه خوب دارای فراوانی بیشتری در هر دو منطقه بود (شکل 6).

 

 

 

 

 

شکل 6- کیفیت زادآوری­ها و گروه­بندی به روش SNK

 

 

بحث و نتیجه گیری

در مقایسه قطری درختان که تفاوت معنی­داری بین توده­های بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده حاکم بود بر این موضوع دلالت دارد که توده بهره­برداری نشده به دلیل دست نخورده بودن امکان رشد قطری بیشتری داشته­اند و تا زمان این بررسی به رشد خود ادامه داده­اند که به دلیل برداشت درختان قطور در توده بهره­برداری شده این مورد مشاهده نمی­شود، ولی در مورد گونه راش به علت غالبیت این گونه در دو توده و عدم برداشت پایه­های مادری در قسمت بهره­برداری شده، تفاوت قطری بین دو توده مشاهده نشد.

با بررسی چهار درخت نزدیک به مرکز پلات در دو توده موارد ذیل مشخص شد که به شرح آنها پرداخته می شود: 1- قطر برابر سینه: وجود اختلاف معنی­دار در این زمینه در هر دو توده حاکی از وجود درختان قطورتر در توده طبیعی و دست نخورده و وجود میانگین قطری بالاتر در این توده (بهره­برداری نشده) می باشد. 2- ارتفاع کل: عدم معنی­داری تفاوت در دو توده در این زمینه حاکی از این است که در توده بهره­برداری شده از یک طرف به دلیل حفظ برخی از پایه­های مادری جهت استمرار زادآوری و از طرف دیگر به دلیل رقابت بین گونه­ها در جهت افزایش ارتفاع و تلاش جهت کسب نور بیشتر، ارتفاع کل در دو توده تقریباً حالت برابری به خود گرفته  است. 3- ارتفاع تنه: با بررسی ارتفاع تنه در دو توده و وجود تفاوت معنی­دار بین آنها در این زمینه مشخص می­شود که در قسمت بهره­برداری نشده به دلیل وجود مسأله رقابت و بسته­تر بودن توده و رسیدن نور کمتر به تنه درختان، تنه بدون شاخه دارای طول بیشتری نسبت به توده بهره­برداری شده می­باشد. ولی در توده بهره­برداری شده به دلیل دخالت در توده و باز شدن آن و تماس نور زیادتر به تنه درختان، شاخه دوانی را در این قسمت از درخت افزایش داده که خود باعث کمتر شدن طول تنه شده است.  4- ارتفاع تاج: دلایل ذکر شده برای حالت قبل روشن می­سازد که با افزایش طول تنه، طول تاج کاهش می­یابد که در توده بهره­برداری شده شاهد طول تاج زیادتر و در توده بهره­برداری نشده طول تاج کمتری محاسبه شد. بنابراین از این نظر هم دو توده دارای اختلاف معنی­داری نسبت به یکدیگر می­باشند. 

5- قطر کوچک، بزرگ و سطح مقطع تاج: در این زمینه اختلافی بین دو توده مشاهده نشد که نشان دهنده گستردگی تاج به یک اندازه در دو توده می­باشد. 6- سطح مقطع برابر سینه: که دارای نسبت مستقیم با قطر برابر سینه می­باشد. با وجود تفاوت در زمینه قطر برابر سینه در دو توده، وجود اختلاف در این توده­ها در زمینه سطح مقطع برابر سینه تردیدناپذیر است. 7- حجم: در این مورد نیز اختلاف معنی­داری بین دو توده وجود داشت. با توجه به اینکه در محاسبه حجم قطر و ارتفاع دو عامل مؤثر می­باشند و وجود عدم اختلاف در ارتفاع دو توده، و وجود اختلاف معنی­دار قطری، عامل قطر بسیار در حجم یابی مؤثر بوده و باعث اختلاف حجم در دو توده شده است. با مقایسه ضریب قد کشیدگی دو توده مشخص شد که توده بهره­برداری شده دارای قد کشیدگی بیشتری نسبت به توده بهره­برداری نشده می­باشد که نشان دهنده عدم انجام عملیات پرورشی مناسب می­باشد و در این حالت توده در مقابل حوادث طبیعی آسیب پذیرتر است. در منحنی­های ارتفاع توده­های بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده، به دلیل وجود پراکنش قطری کمتر در توده بهره­برداری شده، همبستگی بیشتری بین نقاط تشکیل دهنده منحنی وجود دارد و R آن بالاتر است. اما در توده بهره­برداری نشده به دلیل وجود پراکنش قطری زیادتر، همبستگی بین نقاط تشکیل دهنده منحنی کمتر بوده و R آن پایین­تر است. زادآوری در توده­های بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده در شیب­های مختلف متفاوت بوده به گونه­ای که در شیب های پایین زادآوری در توده بهره­برداری شده، زیادتر است که این به دلیل تمرکز برداشت بیشتر در این قسمت است. در کل می­توان گفت که بعد از  بهره­برداری فراوانی گونه راش زیاد شده که می تواند توده به سمت راشستان هدایت شود. الگوی رویشی درختان در دو توده بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده با هم متفاوت است(11)، که در کوتاه­مدت بهره­برداری بر روی سطح مقطع درختان باقیمانده اثر کمی دارد، زیرا مرگ و میر ناشی از بهره­برداری بر روی درختان کم قطر اثر گذار است(14)، که در این تحقیق اثر آن مشاهده می­شود. فردریچسن و ماستاسیدو [4] (2000) در تحقیقی دریافتند که با بهره­برداری، زادآوری درختان افزایش می یابد(10). مرتضوی  (2000) در بررسی تأثیر اجرای شیوه پناهی در طرح جنگلداری لنگا به این نتیجه رسید که تعداد نهال در قطعه بهره­برداری شده بیشتر از قطعه شاهد است که با این تحقیق مطابقت دارد(13). آهی )2003( با بررسی اثر اجرای شیوه پناهی بر زادآوری درختان به این نتیجه رسید که بهره­برداری باعث کاهش کمیت و کیفیت زادآوری می­شود که با نتایج تحقیق جاری متناسب نیست(3). حمیدی راد )1991( نیز بهره­برداری را عاملی جهت کاهش زادآوری می­داند(10). در این تحقیق معلوم شد زادآوری بین دو منطقه در کلاسه­های تجدیدحیات قطری مختلف متفاوت است و در مجموع نهال­های راش در تاج پوشش متوسط (75-50 درصد)، جهت شمال شرقی و شیب­های 50-40 درصد از شادابی خوبی برخوردار می­باشند. همچنین مشخص شد که بهره­برداری موجب زادآوری بیشتری گردیده است. اما نمی توان قضاوت نهایی را داشت و نیاز است که در مناطق متعددی این تحقیق در رویشگاه­های بهره­برداری شده و نشده تکرار شود تا با اطمینان بیشتری بتوان قضاوت نمود. با توجه به نتایج تفاوت در مناطق مختلف هدف از این تحقیق نیز مشخص شدن تفاوت زادآوری ها در دو قسمت بهره­برداری شده و بهره­برداری نشده منطقه مورد مطالعه بود که با توجه به وجود اختلاف زادآوری در این دو قسمت معلوم شد که پس از بهره­برداری، جنگل نباید به حال خود رها شود و باید به آن توجه ویژه داشت و عوامل مختلف اثرگذار بر زادآوری را در هر منطقه مورد توجه قرار داد. همچنین با توجه به پویایی و خودترمیمی جنگل و استقرار مجدد زادآوری­های طبیعی، با مدیریت صحیح می توان جنگل را برای استفاده­های بعدی مهیا ساخته و در عین حال از استقرار گونه­های نامناسب (از لحاظ صنعتی) و دور شدن جنگل از حالت طبیعی جلوگیری کرد.  پس باید به گونه ای از جنگل برداشت نمود که علاوه بر حفظ ساختار جنگل، بتوان از آن بصورت اقتصادی سود برد. هدف از تحقیق ارائه شده این بود که با شناخت تفاوتهای بین دو توده بهره برداری شده و بهره برداری نشده بتوان در مورد توده های بهره برداری نشده بهتر تصمیم گیری کرد و در کل سعی کرد تا با اعمال شیوه های جنگلشناسی مناسب جنگل را بسوی حالت طبیعی آن هدایت کرد.

 

 

 References

 

1. Abbasi, M. 2001. Effects of logging operation on regeneration of beech species in Alandan district. MS.c Thesis, Faculty of Forest Sciences, Gorgan Agricultural Sciences and Natural Resources university, 124p.(In Persian).
2. Agstam, E., Ecol, M., Isson. U.N. and Welander, N.T. 2003. The effect of shelterwood density and site Preparation of natural regeneration of fagus sylvatica in Sothern Sweden, Forest Ecology and Management. 176: 61-73.
3. Ahi, M. 2003. Investigation of the effects of forestry methods of even aged shelter wood on tree and regeneration species composition in district 1 Galan rood. MS.c Thesis, Faculty of Natural Resources, Mazandaran University, 76p.(In Persian).
4. Bryant, D., Nielsen, D. and Tangley, L. 1997. The last frontier forest: Ecosystem and economics on the edge, World Resources Institute, Washington DC. 42 pp.

17

Canon, C., Peart, D.R., Leighton, N. and Kartawinata, k. 1994. The structure of lowland rainforest after selective logging in west Kalimantan, Indonesia, Forest Ecology and Management. 67: 49-68.

1. Canonizado, J.A. 1978. Simulation of selective forest management regimes, Malaysian Forester. 41: 128-142.
2. Chapman, C.A. and Chapman, L.J. 1997. Forest regeneration in logged and unlogged forest of Kibale National Park, Uganda, Biotropica. 29(4): 396-412.
3. Dekker, M. and Graaf, N.R.de. 2003. Pioneer and climax tree regeneration following selective logging with sericulture in Suriname, Forest Ecology and Management. 172: 183-190.
4. Fredrichsen, T. and Mostacedo, B. 2000. Regeneration of timber species following   selection logging in Bolivian tropical dry forest, Forest Ecology and Management. 131: 47-55.
5. Hamidirad, E. 1991. Investigation of the silvicultural goals after the exit from harvesting area in even aged stand with shelter wood cutting. MS.c Thesis, Faculty of Forest Sciences, Gorgan Agricultural Sciences and Natural Resources university, 75p.(In persian).
6. Hitimana, J., Legilisho Kiyiapi, J. and Thairu Njunge, J. 2004. Forest structure characteristics in disturbed and undisturbed sites of Mt, Elgon Moist Lower Montane Forest, western Kenya, Forest Ecology and Management. 113: 269-291.
7. Magnusson, W., de Lima, O.P,. Quintiliano Reis, F., Higuchi, N. and Ferreira Ramos, F. 1999. Logging activity and tree regeneration in an Amazonian forest, Forest Ecology and Management. 113: 67-74.
8. Mortazavi, M. 2000. Investigation of the effects of operating shelter wood silvicultural method in tree structure in Lenga forestry plan. MS.c Thesis, Modares University, Faculty of Natural Resources and Sea Sciences, 78p.(In Persian).
9. Panfil, S.N. and Gullison, R.E. 1998. Short term impacts of experimental timber harvest intensity on forest structure and composition in the Chimanes Forest, Bolivia, Forest Ecology and Management. 235-143.
10. Pilehvar, B., Farkhondeh Makhdoum, M., Namiranian, M. and Jalili, A. 2002.  Measuring woody plant diversity VAZ forest by using Whittker multiscale plots modified for northern forest of Iran. Pajouhesh Va Sazandegi. 53(4): 41-45.(In persian).
11. Pourbabaee, H., Javanshir, K., Zobeyri, M. and Akbarinia, M. 1999. Diversity of woody species of common Walnet (Jujlans regia L.) sites in the Guilan forests. Journal Natural. Resource. 52: 1. 35-45.(In persian).
12. Pourmajidian, M.R. 1999. Investigation of the silviculture and regeneration method of Sorbus torminalis in western forest of Mazandaran. Ph.D thesis, Modares University, Faculty of Natural Resources and Sea Sciences, 261p.(In Persian).
13. Rubin, B., Manion, P. D. and Faber-Langendoen,D. 2006. Diameter distributions and structure sustainability in forests, Forest Ecology and Management. 222:427-438.
14. Wyatt-Smith, J., 1954. Survival of isolated seed bearers, Malay. 17: 30-32.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] . کارشناس ارشد جنگلداری، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

[2] . ^*دانشجوی دکتری جنگلداری، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد، تلفن: [phone]، مسئول مکاتبات:ایمیل: [e-mail]

 

[3] Wyatt- Smith

[4] . Fredrichsen, Mostacedo

مراجع

1. Abbasi, M. 2001. Effects of logging operation on regeneration of beech species in Alandan district. MS.c Thesis, Faculty of Forest Sciences, Gorgan Agricultural Sciences and Natural Resources university, 124p.(In Persian).
2. Agstam, E., Ecol, M., Isson. U.N. and Welander, N.T. 2003. The effect of shelterwood density and site Preparation of natural regeneration of fagus sylvatica in Sothern Sweden, Forest Ecology and Management. 176: 61-73.
3. Ahi, M. 2003. Investigation of the effects of forestry methods of even aged shelter wood on tree and regeneration species composition in district 1 Galan rood. MS.c Thesis, Faculty of Natural Resources, Mazandaran University, 76p.(In Persian).
4. Bryant, D., Nielsen, D. and Tangley, L. 1997. The last frontier forest: Ecosystem and economics on the edge, World Resources Institute, Washington DC. 42 pp.

17

Canon, C., Peart, D.R., Leighton, N. and Kartawinata, k. 1994. The structure of lowland rainforest after selective logging in west Kalimantan, Indonesia, Forest Ecology and Management. 67: 49-68.

1. Canonizado, J.A. 1978. Simulation of selective forest management regimes, Malaysian Forester. 41: 128-142.
2. Chapman, C.A. and Chapman, L.J. 1997. Forest regeneration in logged and unlogged forest of Kibale National Park, Uganda, Biotropica. 29(4): 396-412.
3. Dekker, M. and Graaf, N.R.de. 2003. Pioneer and climax tree regeneration following selective logging with sericulture in Suriname, Forest Ecology and Management. 172: 183-190.
4. Fredrichsen, T. and Mostacedo, B. 2000. Regeneration of timber species following   selection logging in Bolivian tropical dry forest, Forest Ecology and Management. 131: 47-55.
5. Hamidirad, E. 1991. Investigation of the silvicultural goals after the exit from harvesting area in even aged stand with shelter wood cutting. MS.c Thesis, Faculty of Forest Sciences, Gorgan Agricultural Sciences and Natural Resources university, 75p.(In persian).
6. Hitimana, J., Legilisho Kiyiapi, J. and Thairu Njunge, J. 2004. Forest structure characteristics in disturbed and undisturbed sites of Mt, Elgon Moist Lower Montane Forest, western Kenya, Forest Ecology and Management. 113: 269-291.
7. Magnusson, W., de Lima, O.P,. Quintiliano Reis, F., Higuchi, N. and Ferreira Ramos, F. 1999. Logging activity and tree regeneration in an Amazonian forest, Forest Ecology and Management. 113: 67-74.
8. Mortazavi, M. 2000. Investigation of the effects of operating shelter wood silvicultural method in tree structure in Lenga forestry plan. MS.c Thesis, Modares University, Faculty of Natural Resources and Sea Sciences, 78p.(In Persian).
9. Panfil, S.N. and Gullison, R.E. 1998. Short term impacts of experimental timber harvest intensity on forest structure and composition in the Chimanes Forest, Bolivia, Forest Ecology and Management. 235-143.
10. Pilehvar, B., Farkhondeh Makhdoum, M., Namiranian, M. and Jalili, A. 2002.  Measuring woody plant diversity VAZ forest by using Whittker multiscale plots modified for northern forest of Iran. Pajouhesh Va Sazandegi. 53(4): 41-45.(In persian).
11. Pourbabaee, H., Javanshir, K., Zobeyri, M. and Akbarinia, M. 1999. Diversity of woody species of common Walnet (Jujlans regia L.) sites in the Guilan forests. Journal Natural. Resource. 52: 1. 35-45.(In persian).
12. Pourmajidian, M.R. 1999. Investigation of the silviculture and regeneration method of Sorbus torminalis in western forest of Mazandaran. Ph.D thesis, Modares University, Faculty of Natural Resources and Sea Sciences, 261p.(In Persian).
13. Rubin, B., Manion, P. D. and Faber-Langendoen,D. 2006. Diameter distributions and structure sustainability in forests, Forest Ecology and Management. 222:427-438.
14. Wyatt-Smith, J., 1954. Survival of isolated seed bearers, Malay. 17: 30-32.