تمثیل، محمل اندیشه‌های تعلیمی صائب

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 9، شماره 31، خرداد 1396، صفحه 11-35

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه جهانشاهی^{* 1}؛ قدمعلی سرامی²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان، ایران

چکیده

تمثیل قالب و صنعتی است که برای تبیین معنی و در خدمت ادبیات تعلیمی قرار می‌گیرد و تمثیل ابزاری است برای تجسم بخشیدن و به تصویر کشیدن مفاهیم انتزاعی تا هرچه کوبنده‌تر و دلنشین‌تر مضامین تعلیمی در جان خواننده بنشیند و لذا در بیان مفاهیم تعلیمی مذاهب، نقش بسزایی دارد. تمثیل از دیر‌باز با مفاهیم و اقسام و ویژگی‌های گوناگون که برای آن برشمرده‌اند، از زمان رودکی در شعر فارسی حضور داشته است و در قرن ششم و هفتم در آثار سنایی، عطار و مولانا و ... دیده می‌شود اما در دوران صفویه، بخصوص در اشعار صائب بیش ‌از تمام ادوار از آن بهره گرفته شده است، صائب با شگرد تمثیل و تصویر‌سازی‌های دقیق و خیال‌انگیر توانسته مفاهیم اجتماعی، اخلاقی، حکمی، فلسفی، عرفانی و ... را هر چه زیباتر و حیرت‌انگیز‌تر تعلیم دهد و در جان مخاطب حکاکی کند، در این مقاله به سبب وفور تمثیل‌ها و مفاهیم تعلیمی فقط به ارائه برخی مضامین تعلیمی در غزلیات صائب می‌پردازیم تا افق تازه‌ای که وی با تصویرآفرینی و تمثیل با برانگیختن احساس در خواننده به نمایش گذارده، بیان نماییم.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ صائب؛ غزل؛ اندیشه‌های تعلیمی؛ تصویر آفرینی

سایر فایل های مرتبط با مقاله

1.pdf

مراجع

قرآن کریم.

1. ابوادیب، کمال، (1394)، صور خیال در نظریه‌ی جرجانی. ترجمه فرزان سجودی و فرهاد ساسانی. تهران. علم.
2. انصاری، خواجه‌عبدالله، (1391)، صد میدان. تصحیح سهیلا موسوی سیرجانی. تهران. زوار، چ چهارم.
3. پاینده، ابوالقاسم، (1360)، نهج‌الفصاحه. تهران. علمی، چ سیزدهم.
4. تجلیل، جلیل، (1376)، معانی و بیان. تهران. دانشگاه تهران، چ هشتم.
5. دهخدا، علی‌اکبر، (1339)، لغت‌نامه دهخدا. ج 29، تهران. موسسه دهخدا.
6. دشتی، محمد، (1384)، نهج‌البلاغه. تهران. دارالقرآن‌الکریم، چ ششم.
7. سعدی، مصلح‌الدین، (1377)، گلستان سعدی. تصحیح غلامحسین یوسفی. تهران. خوارزمی، چ پنجم.
8. ------------ ، (1383)، کلیات سعدی. تهران. پیمان، چ ششم.
9. سنایی، مجدودبن آدم، (1377)، حدیقه‌الحقیقه. تصحیح مدرس رضوی. تهران. دانشگاه تهران.
10. -------------- ، (1388)، دیوان سنایی غزنوی. تهران. سنایی، چ هفتم.
11. سیدقطب، (1359)، تصویر فنی. نمایش هنری در قرآن. ترجمه محمدعلی عابدی. تهران. انقلاب.
12. شفیعی‌کدکنی، محمدرضا، (1375)، صور خیال در شعر فارسی. تهران. آگاه، چ ششم.
13. شمس‌الدین‌محمد، قیس‌رازی، (1373)، المعجم‌فی‌معاییر اشعارعجم. سیروس شمیسا. تهران. فردوس.
14. صائب، محمدعلی، (1391)، دیوان صائب تبریزی. محمد قهرمان. ج 1 تا 6. تهران. علمی و فرهنگی، چ پنجم.
15. طالبیان، بحیی، (1378)، صور خیال در شعر شاعران سبک خراسانی. کرمان. عماد کرمانی.
16. عنصرالمعالی، کیکاوس‌، (1362)، قابوسنامه. به کوشش غلامحسین یوسفی. تهران. امیرکبیر، چ دوم.
17. فتوحی، محمود، (1385)، بلاغت تصویر. تهران. سخن، چ دوم.
18. قشیری، عبدالکریم، (1379)، رساله قشریه. ترجمه ابوعلی حسن بن عثمانی و تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران. علمی و فرهنگی، چ ششم.
19. مولوی، جلال‌الدین، (1375)، کلیات دیوان شمس. ج 1. تهران. نگاه.
20. ناصرخسرو، (1378)، دیوان ناصرخسرو. تهران. سیمای دانش، چ سوم.
21. نراقی، احمد، (1385)، معراج السعاده. تصحیح رضا مرندی. تهران. دهقان، چ ششم.
22. نراقی، مهدی، (1386)، علم اخلاق اسلامی. ترجمه جامع‌السعادات از سیدجلال‌الدین مجتبوی. ج 1 تا 3. تهران: حکمت.
23. نظامی، الیاس‌بن‌یوسف، (1376)، کلیات نظامی گنجوی. جلد 2. تهران. نگاه، چ دوم.
24. همایی، جلال‌الدین، (1370)، فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران. هما، چ هفتم.