بررسی حساسیت اکوریجن‌های استان لرستان به بیابان‌زایی در چارچوب ارزیابی چرخۀ حیات

سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی

مقاله 2، دوره 8، شماره 1 - شماره پیاپی 26، خرداد 1396، صفحه 19-35   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سمیه جیدرنژاد^{* 1}؛ ابوالفضل رنجبر فردوئی²؛ سید حجت موسوی³؛ روح الله میرزائی³

¹دانشجوی دکتری بیابان زدایی، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان

²دانشیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان

³استادیار دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان

چکیده

تخریب زمین و بیابان­زایی در دهه اخیر تحت اثر متقابل عوامل آب و هوایی، تغییر کاربری اراضی و فشار انسان تشدید شده است. آگاهی از این­که بیابان­زایی در کدام اکوسیستم­ها اتفاق می­افتد مهم­ترین مرحله کنترل و مقابله با این پدیده است. لذا هدف این پژوهش بررسی حساسیت اکوریجن­های استان لرستان به بیابان­زایی با استفاده از روش ارزیابی چرخه حیات است. به این منظور محدوده مطالعاتی به شش اکوریجن از نظر شرایط اقلیمی و تیپ غالب پوشش گیاهی طبقه­بندی شد. سپس شاخص­های خشکی، فرسایش آبی و استحصال مفرط از آب­های زیرزمینی به عنوان معیارهای ارزیابی انتخاب شد. لایه­های اطلاعاتی مربوط به هر یک از شاخص­ها با استفاده از سیستم­های اطلاعات جغرافیایی تهیه شد. در نهایت متغیرهای انتخابی با نقشه اکوریجن تلفیق و شاخص توصیف برای هر یک از این متغیرها محاسبه و از مجموع این شاخص­ها توصیف، شاخص توصیف کلی به دست آمد. نتایج نشان داد که اکوریجن 5 (اقلیم خشک/گونۀ غالب گون) با مقدار شاخص توصیف 29/1 بیشترین حساسیت و اکوریجن 1 (اقلیم خشک مجاور مرطوب/گونۀ غالب بلوط) مقدار شاخص توصیف 29/0 کمترین حساسیت به بیابان­زایی را دارد. همچنین نتایج نشان داد که شاخص خشکی با ارزش 69/2 مؤثرترین شاخص در افزایش حساسیت منطقه به بیابان­زایی است و بنابراین در برنامه­ریزی، مدیریت و مقابله با بیابانی شدن باید به این مسأله توجه جدی داشت.

کلیدواژه‌ها

اکوریجن؛ بیابان‌زایی؛ چرخۀ حیات؛ خشکی؛ فرسایش؛ لرستان

مراجع

1. احمدی، ح.، ع. ا. نظری سامانی، م. ر. اختصاصی، ف. مقیمی­نژاد و م. حسین­آبادی. 1391. بررسی تأثیر توسعه شهری و صنعتی (بیابانزایی تکنوژنیکی) در بیابان‌زایی مطالعه موردی: (شرق اصفهان). پژوهش­های فرسایش محیطی، (2)1: 63-77.

2. بیات، ر.، ع. جعفری اردکانی و ع. ا. شاه­کرمی. 1390. بررسی وضعیت فرسایش در استان لرستان به کمک RS و GIS. اکوسیستم­های طبیعی ایران، (2)2: 37-44.

3. رامشت، م. ح. و س. س. شاه­زیدی. 1390. کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه­ریزی ملی، منطقه­ای، اقتصادی و توریسم. چاپ دوم. ویرایش اول. انتشارات دانشگاه اصفهان، اصفهان. 392 صفحه.

4. رحیمی شهید، م.، ف. کارگران و ن. رحیمی. 1394. تهیه نقشه زون­های لرزه­ای گستره اصفهان با استفاده از داده­های سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی. سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(4): 47-59.

5. رضائی­پور باغدر، ع. ح.، ح. بهرامی، ج. رفیع شریف­آباد و ح. خسروی. 1394. ارزیابی شدت بیابان­زایی با استفاده از مدل IMPA (مطالعه موردی: منطقه باغدر، یزد). نشریه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. 5(19): 42-54.

6. شیروی، م.، ع. سپهر، ا. مساعدی و ن. پرویان. 1395. حساسیت­پذیری اکوریژن­های خراسان رضوی به بیابان­زایی بر پایة ارزیابی چرخة حیات. پژوهش­های جغرافیای طبیعی، 48(2): 305-320.

7. صبوری راد، س.، ع. ا. نظری سامانی و ع. سپهر. 1391. تعیین مهم­ترین شاخص­های مؤثر در بیابان­زایی بر پایه چارچوب مفهومی DPSIR و روش­های تصمیم­گیری چند معیاره (مطالعۀ موردی: میاندهی فیض­آباد). پژوهش­های دانش زمین، 3(12): 83-94.

8. نسرین­نژاد، ن.، ک. رنگزن، ن. کلانتری و ع. صابری. 1393. پهنه­بندی پتانسیل سیل­خیزی حوزه آبریز باغان با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی فازی (FAHP). سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 5(4): 15-34.

9. هاشمی دره­بادامی، س.، ا. نورایی­صفت، س. کریمی و س. نظری. 1394. تحلیل روند توسعه جزیره حرارتی شهری در رابطه با تغییر کاربری اراضی/پوشش با استفاده از سری زمانی تصاویر لندست. سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(3): 15-28.

10. Adamo SB, Crews-Meyer KA. 2006. Aridity and desertification: exploring environmental hazards in Jáchal, Argentina. Applied Geography, 26(1): 61-85.

11. Alcamo J, Henrichs T, Rösch T. 2000. Global modeling and scenario analysis for the World Commission on Water for the 21st Century. Kassel World Water Series, Report No. 2. 48 pp.

12. Arzoumanidis I, Salomone R, Petti L, Mondello G, Raggi A. 2017. Is there a simplified LCA tool suitable for the agri-food industry? An assessment of selected tools. Journal of Cleaner Production, 149: 406-425.

13. Bailey RG. 1996. Ecosystem geography, Springer, New York. 204 pp.

14. Bailey RG. 2014. Ecoregions, Springer Science, New York.138 pp.

15. Blonk H, Lindeijer E, Broers J. 1997. Towards a methodology for taking physical degradation of ecosystems into account in LCA. The International Journal of Life Cycle Assessment, 2(2): 91-98.

16. FAO/NUEP. 2001. Land Degradation Assessment in Dry land (LAND). United Nations Environment Program. Global Environment Facility (GEF), 67 pp.

17. Klöpffer W. 2014. Background and Future Prospects in Life Cycle Assessment, LCA Compendium – The Complete World of Life Cycle Assessment, Springer Dordrecht Heidelberg, New York, 262 pp.

18. Koellner T, Scholz RW. 2008. Assessment of land use impacts on the natural environment. The International Journal of Life Cycle Assessment, 13(1): 32-48.

19. Ladisa G, Todorovic M, Liuzzi GT. 2012. A GIS-based approach for desertification risk assessment in Apulia region, SE Italy. Physics and Chemistry of the Earth, Parts A/B/C, 49: 103-113.

20. Nitschelm L, Aubin J, Corson MS, Viaud V, Walter C. 2016. Spatial differentiation in Life Cycle Assessment LCA applied to an agricultural territory: current practices and method development. Journal of Cleaner Production, 112: 2472-2484.

21. Núñez M, Civit B, Muñoz P, Arena AP, Rieradevall J, Antón A. 2010. Assessing potential desertification environmental impact in life cycle assessment. The International Journal of Life Cycle Assessment, 15(1): 67-78.

22. Sepehr A, Zucca C. 2012. Ranking desertification indicators using TOPSIS algorithm. Natural Hazards, 62(3): 1137-1153.

23. Stocking M, Chakela Q, Elwell H. 1988. An improved methodology for erosion hazard mapping Part I: The technique. Geografiska Annaler Series A Physical Geography, 70(3): 169-180.

24. Symeonakis E, Calvo-Cases A, Arnau-Rosalen E. 2007. Land use change and land degradation in southeastern Mediterranean Spain. Environmental Management, 40(1): 80-94.

25. Technical Committee ISO/TC 207 EmSS, Life cycle assessment. 2006. Environmental management- Life cycle assessment- Principles and framework. ISO 14040. International Organisation for Standardisation ISO. Geneva, 20 pp.

26. Technical Committee ISO/TC 207 EmSS, Life cycle assessment. 2006. Environmental management-Life cycle assessment-Requirements and guidelines. ISO 14044. International Organisation for Standardisation ISO. Geneva, 20 pp.

27. Thornthwaite CW. 1948. An approach toward a rational classification of climate. Geographical Review, 38(1): 55-94.

28. Transeau EN. 1905. Forest centers of eastern America. The American Naturalist, 39(468): 875-889.