ارزیابی تطبیقی جایگاه سرمایه اجتماعی در ساختار محلات شهری با استفاده از تکنیک AHP (مطالعه موردی: شهر قزوین)

آمایش محیط

مقاله 2، دوره 10، شماره 36، خرداد 1396، صفحه 25-46   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

الهام کاکاوند¹؛ سمیه آهنی^{* 2}؛ فاطمه زارعی³؛ رحیم هاشم پور⁴

¹کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین)

²(کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین)

³(کارشناس ارشد برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، قزوین، ایران)

⁴(دکترای آمایش سرزمین، استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، دانشکده معماری و شهرسازی، قزوین، ایران)

چکیده

سرمایه اجتماعی اگر چه مفهومی نوین و نوپا در عرصه مطالعات شهری است، اما این مفهوم ریشه در روابط اجتماعی نوع بشر دارد. انسان به طور ذاتی در تعامل و تقابل با دیگران نیازهای خود را برطرف ساخته و گذران امور می­کند. اثرات این کنش­ها و نقش آن‌ها به حدی پیچیده می­باشد؛ که سبب شده است سرمایه اجتماعی از ابعاد گوناگون، مورد مطالعه محققین علوم مختلف قرار بگیرد. در برنامه­ریزی شهری نیز شناخت و بررسی سرمایه اجتماعی محلات شهری از ملزومات است، چرا که منجر به واقع­گرایی در برنامه‌ها، اقدامات و مدیریت فضا در ساختار محلات خواهد شد. از این رو در مقاله حاضر، با اتخاذ رهیافت تطبیقی به ارزیابی مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در معیارهای آگاهی، مشارکت و اعتماد اجتماعی در بین محلات مختلف مناطق سه‌گانه شهر قزوین پرداخته شده است. با بکارگیری روش انجام پژوهش توصیفی– تحلیلی، داده­های کیفی با استفاده از مدل طراحی شده به صورت کمی و قابل سنجش تبدیل گردیده­اند. مدل ارزیابی با ایجاد درخت ارزش و با روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) و در چهار سطح طراحی شده است. توزیع پرسش نامه­ها با شناخت محدوده­های مطالعاتی از طریق مطالعه میدانی و تعیین حجم نمونه بر اساس فرمول محاسباتی کوکران به صورت نمونه­گیری تصادفی سیستماتیک، انجام گرفته است و در نهایت به بررسی تطبیقی مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در محلات مورد نظر پرداخته شده است. یافته­های پژوهش بازگوی وجود تفاوت معنی­دار در میانگین سرمایه اجتماعی و مؤلفه‌های آن در بین محلات مورد بررسی می­باشد. به گونه­ای که در میان محلات مورد مطالعه محله آخوند در منطقه 1 شهرداری قزوین دارای بیشترین میزان سرمایه اجتماعی و به دنبال آن محله خیام در منطقه 2 و در نهایت محله کوثر در رتبه سوم از لحاظ میزان سرمایه اجتماعی ارزش­گذاری شده است.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی- محله‌های شهری- سرمایه اجتماعی- فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)- قزوین

مراجع

 

1. تبریزی محسنی، ع. آقا محسنی، م. 1389. بررسی سرمایه اجتماعی در توسعه­ی شهری، مورد پژوهی: شهر محلات، فصلنامه مدیریت شهری، تهران، شماره 26، 15-3.
2. توسلی، غ.، موسوی، ع و م. 1384. مفهوم سرمایه در نظریات کلاسیک و جدید، فصلنامه علوم اجتماعی، تهران، شماره 26، 21-10.
3. توکلی نیا، ج، شمس پویا، م .1394. تحلیل سرمایه اجتماعی با تاکید بر مشارکت شهروندی و پاسخگویی مدیران شهری (نمونه موردی: اسلامشهر) ، فصل نامه آمایش محیط، شماره 30 صفحه 137- 152
4. رجبی، آ. 1390. شیوه‌های مشارکت شهروندی درفرآیند های توسعه ی شهری، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، دانشگاه آزاد اسلامی ملایر، ملایر، ایران، شماره 12، 110-102.
5. رفیعی، ز. 1388. محله گرایی و همبستگی اجتماعی، پایگاه اطلاع رسانی گزارش ایران، روزنامه همشهری.
6. زیاری، ک، شریفی، ا، نعیمی،ک ،1393، ارزیابی نقش توسعه اجتماعی در تحکیم حس مکانی، مطالعه موردی: محلات ناحیه 10 شهر سنندج، فصلنامه آمایش محیط ، سال چهارم، شماره چهاردهم، زمستان93
7. سجادی، ژ.، پور موسوی، م.، اسکندرپور، م. 1390 . بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده شهری با تأکید بر مشارکت مردمی (مطالعه موردی: محله دولاب تهران)، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، دانشگاه آزاد اسلامی ملایر، ملایر، ایران شماره 14، 148-140.
8. شارع پور، م. 1383. فرسایش سرمایه اجتماعی و پیامدهای آن، انجمن جامعه شناسی ایران، نشر کلمه، تهران،88.
9. شماعی، ع،. پوراحمد، ا. 1384. بهسازی و نوسازی شهری از دیدگاه علم جغرافیا، تهران،110.
10. علی پور، ر. 1392. بررسی شاخص‌های کیفیت محیط در شناسایی اولویت­های مداخله در محدوده­ی بافت فرسوده شهر بندر لنگه، فصلنامه باغ نظر، تهران: 9(209: 13-21).
11. فیروزآبادی، ا. 1384. سرمایه اجتماعی و عوامل موثر در شکل­گیری آن در شهر تهران، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، 28-20.
12. فنی، ز.، صادقی، ی.  1388. توانمندسازی حاشیه نشینان در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری، فصلنامه جغرافیایی آمایش محیط، دانشگاه آزاد اسلامی ملایر، ملایر، ایران شماره 7، 60-50.
13. قدسی پور، ح. 1381. تحلیل سلسله مراتبی AHP، مرکز نشر دانشگاه صنعتی امیر کبیر، تهران، 119.
14. کلمن، ج. 1988. بنیادهای نظریه اجتماعی، ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی، تهران، 120.
15. نوابخش، م.، فدوی، ج. 1387. بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی و نقش آن در توسعه شهری (مطالعه موردی منطقه 5 شهر تهران). پژوهش نامه علوم اجتماعی، شماره 3، 70-58.

 

 

1. Adler,P.S. 2002. Social Capital: Prospects for a New Concept, Academy of Management Review, 27(1), 20-32.
2. Bhushan, B. 1992. Directionary of sociology, Anmol Reperint, 109.
3. Felander, S. 2003. The internet, social capital and local, Ferlander, S.2003. the internet, social capital and local community thesis submitted for the degree of doctor philosophy, 210.
4. Eing of nations: the role of human and social capital. OECD: Paris, 42-52.
5. Fridman, John .1998. Toward a non – Eucldian mode of planning – APA journal, Autumn , 482.
6. Fukuyama, F. 1999. Social Capital and Civic Society, Conference on Second Generalization Reform, 10-21.
7. Gaoteri, H .1986. popular participation in development, in participation in development, Paris، VNESCO, 80.
8. Giddens , A. 1994. Beyond left & Right, Cambridage , polity press.
9. Gehl, J. 2004.Public life. Copenhagen: Danish architectural press, 5-18.
10. Key, A. 2005. Social capital, The Social economy and community development, Oxford. Development journal. Advance access publication 15 feb:162.
11. Gaoteri, H .1986. Popular participation in development in participation in development , Paris ,UNESCO.
12. Madanipour, A. 2001. How relevant is planning by neighbourhoods today in town planning, Review, 72(2),69-81.
13. Montgomery,J.­ 2006.Community strengthening through urban sociability, department for Victorian communities, urban cultures Ltd.
14. OECD (Organization for Economic cooperation and development). 2001. The wellb
15. Putnam, R. 2000. Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community, Simon and Schuster, New York, 42-55.
16. Requena, F. 2003. “Social capital, satisfaction and quality of life in the workplace”. Social Indicators Research. 61, pp 331-360.
17. Woolcock, M. 2000. Social Capital and Economic Development: Towards a Theoretical Synthesis and Policy Framework, Theory and Society, 27, 65-78.
18. Woolcock, M. 2001. The place of Social Capital in understanding Social and Economic Outcomes, ISUMA Canadian Journal of Policy Research, 2(1).