بررسی رسوب شناسی و کانی‌شناختی رسوبات ساحلی بخش جنوبی دریای خزر (ایران)

پژوهش های علوم و فنون دریایی

مقاله 5، دوره 11، شماره 4، اسفند 1395، صفحه 43-60   

نوع مقاله: تحقیقی

نویسنده

حسین باقری^*

پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی

چکیده

 دریای خزر آزمایشگاه منحصر به فردی برای بررسی‌های اقیانوس‌شناختی و زمین‌شناسی ساحل است. برای بررسی برخی ویژگی های رسوب شناسی و کانی‌شناختی رسوبات ساحلی بخش جنوبی دریای خزر در تابستانسال 1393، حدود 100 نمونه از رسوبات در امتداد 700 کیلومتر از سواحل دریای خزر در جنوب (از خلیج حسین قلی تا آستارا، هر 5 تا 8 کیلومتر یک نمونه) برداشت گردید. همچنین علاوه بر نمونه برداری، ژئومورفولوژی و ساختار های ساحلی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و بررسی‌های میدانی مورد مطالعه قرار گرفت.در ازمایشگاه تجزیه و تحلیل کانی شناسی و دانه بندی برروی همه نمونه ها انجام شد و مجموعه کانی سنگین شامل ایلمنیت، مگنتیت و گوتیت، پیروکسن، آپاتیت، زیرکن و گارنت، و کانی های سبک شامل کوارتز، پلاژیوکلاز، ارتوکلاز، قطعات کربناته و محتوای زیستی آن نظیر دوکفه ای ‌ها، شکم‌ پایان و ماده آلی مشخص گردید و نقشه ی توزیع مکانی هریک تهیه گردید. آنالیز نمونه ها و نقشه توزیع مکانی کانی ها نشان داد رسوبات ساحل شرقی سرشار از مواد معدنی سبک و قطعات کربناته است که عمدتا از فرسایش کوه های کپه داغ مشتق شده اند، در حالی که  در سواحل غربی و مرکزی تمرکز کانی های سنگین ایلمنیت و مگنتیت، که عموما توسط رودخانه سفیدرود حمل شده است،بیشتر است.به نظر می‌رسد کانی های سبک بخش های مرکزی منطقه مورد مطالعه، حاصل فرسایش رسوبات سنوزوئیک و سنگ های آتشفشانی کواترنرباشند. با بررسی دقیقتر و انطباق نقشه های پراکنش کانی ها با زمین شناسی منطقه و شیب ساحل مشخص گردید که در بخشهایی که شیب دریا در بخش کم عمق زیاد و شیب ساحل متوسط می باشد ( نظیر ساحل مرکزی گیلان و شرق مازندران) فراوانی کانی های سنگین، مگنتیت و گوتیت بسیار بیشتر از سایر مناطق می باشد. در مقابل، پراکنش گابرودیوریت ها،کانی های سبک و خرده های آهکی در بخش هایی که شیب بستر کم و شیب ساحل زیاد می باشد(غرب گیلان و مازندران) بیشتر می باشد. همچنین در بخش هایی که شیب ساحل و بستر هر دو زیاد می باشد ساحل از رسوبات درشت دانه (عموما قلوه سنگی) تشکیل شده و ذارات دانه ریز و کانی ها از محیط شسته شده و خارج شده اند.

کلیدواژه‌ها

رسوب؛ کانی شناسی؛ دانه بندی؛ سواحل دریای خزر

مراجع

منابع

باقری،ح.،کاکرودی،ع. و لاهیجانی،ح. 1390. کانی‌شناسی رسوبات کواترنری پایانی در شبه جزیره میانکاله. گزارش نهایی طرح. پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، ایران.

پالوسکا،و. ووگنر،آ.ت. 1370. زمین شناسی کواترنر کرانه های دریای خزر. ترجمه شهرابی،م. (۱۳۷۱).سازمان زمین شناسی کشور. گزارش شماره۶0. ایران.

سبحانی،ا.۱۳۴۷. دریای خزر و بررسی مقدماتی رسوب های عهد حاضر سواحل چالوس تا رامسر. سازمان زمین شناسی کشور. ایران.

 

Abrantes, A., Pinto, F.& Moreira, M. 1999. Ecology of PolychaeteNereisdiversicolor, in the Canal de Mira (Ria de averio, Portugal). Population dynamics, production and oogenic cycle. Acta Oceanology, 20 (4): 267–283.

Baturin, V.P.&Konilova, E.K. 1956. Geological features of south and middle Caspian modern sediments. USSR Academy of Science. Moscow.

 

Berberian, M. 1983.The southern Caspian: a compressional depression floored by a trapped, modified oceanic crust. Canadian Journal of Earth Science, 20: 163–183.

 

Blott, S.J.&Pye, K. 2001. A grain size distribution and statistics package for the analysis of unconsolidated sediments. Earth Surface Processes and Landforms, 26: 1237-1248.

Blott, S.J., Croft, D.J., Pye, K., Saye, S.E.& Wilson, H.E. 2004. Particle size analysis by laser diffraction. In: Pye, K., Craft, D.J. (Eds.), Forensic Geoscience: principles, Techniques and Applications.Geological Society.Special publication, vol. 232. London.

Bjorlykke, J.1974. Geochemical and mineralogical influence of Ordovician island arcs on epicontinental clastic sedimentation: a study of lower Paleozoic sedimentation in the Oslo Region, Norway. Sedimentology, 21(2):251 – 272.

Folk, R.L. 1966. A review of grain size Parameters.Sedimentology, 6: 73-93.

Folk, L.  1980. Petrology of Sedimentary Rocks. Hemphill.Austin, Texas.

Firozfar, A., Bromhead, E.N., Dykes, A.P. &LashtehNeshaei, M.A. 2011. Southern Caspian Sea coasts, morphology, sediment characteristics, and sea level change. Proceedings of 27th Annual International Conference on Soils, Sediments, Water& Energy, Massachusetts, USA.

Heiri,O., Lotter, A.&Lemcke, G.2001.Loss on ignition as a method for estimating organic and carbonate content in sediments: reproducibility and comparability of results. Journal of Paleolimnology, 25:101–110.

Kakroodi, A.A., Kroonenberg, S.B., Hoogendoorn, R.M., MohammdKhani, H., Yamani, M., Ghassemi, M.R. &Lahijani, H.A.K. 2012. Rapid Holocene sea-level changes along the Iranian Caspian coast, Quaternary International, 30: 1-11.

Klenova, M.V. 1948. Geology of the Sea.Uchpedgiz. Moscow. (In Russian).

Klenova, M.V., Solovev, V.F., Aleksina, F.A., Vikhrenko, I.M., Kulakova, L.C., Maev, E.G., Rikhter, V.G.&Skorhiakova, N.S. 1962. Geological structure of the Caspian Sea shelf and slope. Soviet Academy of Science. Moscow. (In Russian).

 

Khaatbari-jafari, M.,Jutean,T.&Cotton, J. 2006. Petrological and geochemical study of the late cretaceous ophiolite of khoy (NW Iran) and related geological formations. Journal of Asian Earth Sciences, 27: 465-502.

Lahijani, H.1997. Riverine sediments and stability of Iranian coast of the Caspian Sea.PhD Thesis, Russian Acd. Sciences.Russia.

Lahijani, H., Rahimpour- Bonab, H.&Tavakoli, V. 2007. Evidence for late holocenehighstands in central Guilan- East Mazandaran, South Caspian Coast Iran.Quaternary International, 197: 55-71.

Lahijani, H. &Tavakoli, V. 2012. Identifying provenance of South Caspian coastal sediments using mineral distribution pattern.Quaternary International, 261: 128–137.

Morton, A.C.&Hallsworth, C. 1994. Identifying provenance specific features of detrital heavy mineral assemblages in sandstones. Sedimentary Geology, 90: 241–256.

Morton, A.C.&Hallsworth, C.R.1999. Processes controlling the composition of heavy mineral assemblages in sandstones. Sedimentary Geology, 124: 3 –29.

NaderiBeni, A., Lahijani, H., MoussaviHarami, R., Leroy, S.A.G., Shah-hosseini, M., Kabiri, K. &Tavakoli, V. 2012. Development of spit-lagoon complexes in response to Little Ice Age rapid sea level changes in the central Gilān coast, South CS, Iran. Journal of the Persian Gulf, 5(16):27-48.

 

   NaderiBeni A., Lahijani, H., MousaviHarami, R., Arpe, K., Leroy, S.A.G., Marriner, N., Berberian, M., Andrieu-Ponel, V., Djamali, M., Mahboubi, A. & Reimer, P.J. 2013. Caspian sea-level changes during the last millennium: historical and geological evidence from the south Caspian Sea.Climate of the Past, 9:1645–1665.

Stöcklin, J. 1974.Northern Iran: Alborz mountains, in Mesozoic- Cenozoic Orogenic Belts: Data for Orogenic Studies. Spencer, A.(Ed.). Geological Society of London Special Publications, 4: 213-234.

Strakhov, N.M. 1954. Sediment formation in Caspian Sea. In: Sediment formation in modern basins. USSR Academy of Science Pub.Ruusia.

Sussli, P.E.1976. The geology of the lower Haraz valley area, central Alborz, Iran: Geological Survey of Iran, 38: 116.

Tucker, M. E.1988. Techniques in sedimentology. Black Wells. Oxford.

Wong, F. L. 2002. Heavy mineral provinces of the Palos Verdes marginSouthern California. Continental Shelf Research,22:899–910.

Zenkovich, V.P .1957. Structure of the south-east coast of the Caspian Sea.USSR Academy of Sciences, Oceanographic CommissionWorks, vol. II. Russia.