وزن در منظومۀ ترکی‌آذربایجانی «اصلی و کرم»

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 15، خرداد 1396، صفحه 47-60   

نویسندگان

محمد رضی نژاد¹؛ نادر رسولی²؛ محمدرضا طوسی نصرآبادی^{* 3}

¹. استادیار گروه زبان‌شناسی همگانی دانشگاه محقق اردبیلی

²کارشناس ارشد زبان‌شناسی همگانی

³دانشجوی دکتری زبان‌شناسی همگانی دانشگاه پیام نور

چکیده

 مقالۀ حاضر به بررسی وزن در منظومۀ ترکی­ آذربایجانی «اصلی و کرم» می­پردازد. این داستان شفاهی، سینه به سینه در زبان عاشیق‌های آذری نسل‌ها را طی کرده­است.  با بررسی وزن اشعار منظومۀ اصلی و کرم، روشن شد که اشعار این منظومه، وزن تکیه­ای- هجایی دارند و بر اساس نظریۀ وزنی ‌هیز (1981) قابل تبیین می‌باشند. وزن اشعار براساس تساوی هجاها نیست بلکه بسته به مکث (دوراق)‌هایی است که در فواصل منظم از هجاها تکرار می‌شوند. این اشعار در دو قالب قوشما و گرایلی­اند. موزون‌ترین زنجیرۀ هجایی آن‌ها، در قالب قوشما 3+4+4 است که شطرهای جفت آن به صورت 2+2 متقارنند. موزون‌ترین زنجیرۀ هجایی در قالب گرایلی 4+4 است که هردو شطر آن در تقارنند.  

کلیدواژه‌ها

وزن شعر؛ وزن هجایی؛ زبان ترکی آذربایجانی؛ اصلی و کرم

مراجع

- باباپور، زین‌العابدین، (1371)، تورکجه شعرین هجا وزنی. تهران.

- حسابگر، احمد، (1371)، نظام آوایی زبان ترکی. پایان­نامه­ ی کارشناسی‌ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی.

- شمیسا، سیروس، (1379)، آشنایی با عروض و قافیه. تهران: انتشارات فردوس.

- صدیق زاده، علی، (1388)، مبانی آواشناختی وزن در شعر فارسی. ادبستان،(20)،69-73.

- ضیامجیدی،لیلا، (1388)، دو نوع وزن در اشعار ترکی شهریار:تحقیقی براساس نظریه‌ی وزنی(پایان نامه‌ی کارشناسی ارشد منتشر نشده). دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

- طبیب­ زاده، امید، (1382)، تحلیل وزن شعر عامیانه فارسی (همراه سیصد قطعه شعر عامیانه و تقطیع آنها)، تهران، انتشارات نیلوفر.

- _______، (1388)، «ساخت وزنی و تکیه‌ی واژه در فارسی ؛ پژوهشی براساس نظریه‌ی تکیه‌ی وزنی»، مجله پژوهش‌های زبان شناسی، دانشگاه اصفهان، (اول)،63-78.

- طوسی نصرآبادی، محمدرضا، (1394)، «وزن در بایاتی‌های ترکی آذربایجانی»، نشریه زبانشناسی تطبیقی، سال پنجم، شماره نهم، بهار و تابستان1394،صص149-161.

- _______________و میرطلائی، مائده، (1394)، وزن اشعارعامیانه ترکی آذربایجانی، مطالعه موردی اشعاربایاتی وبئشلیک، همایش ملی بررسی ادبیات بومی ایران زمین، جهاد دانشگاهی واحد لرستان، 27اردیبهشت94.

- هیئت، جواد، (1380)، سیری در تاریخ و لهجه‌های ترکی، تهران: انتشارات پیکان.

- Hayes, B, (1981), A Metrical Theory of Stress Rules. PhD dissertation, MIT.