بررسی نمونه‌هایی از واژه‌ها و اصطلاحات رایج گویش سیستانی در تاریخ بیهقی

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 4، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 15، خرداد 1396، صفحه 61-74   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسنده

اردشیر سنچولی جدید

دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

چکیده

تاریخ بیهقی یکی از متونی است که واژه­_­های کهن و گاه مهجور در آن فراوان دیده می­شود، به گونه­ای که حتی معنی دقیق بعضی از واژه­ها یا ترکیبات آن بر شارحان نیز پوشیده است؛ درحالی ­که بسیاری از واژه­های دشوار این کتاب در گویش ­های بومی ایران رواج دارد. گویش سیستانی یکی از این گویش هاست که می­تواند یک منبع بسیار غنی و معتبر برای شناخت ریشه و اصالت واژه و تعبیرهای آثار و متون کهن از جمله تاریخ بیهقی باشد. در این مقاله سعی شده است بعضی از واژه­ها و ترکیبات تاریخ بیهقی که هنوز هم با همان معنای کهن در گویش سیستانی به کار می­رود، با ذکر نمونه­ هایی از کاربرد این وا‍ژه­ ها و ترکیبات در متون کهن دیگر نشان داده شود تا ظرفیت بالای این گویش در زمینۀ تحقیقات زبان­شناسی تاریخی بر همگان مشخص گردد. از جمله واژه­ ها و ترکیبات موجود: آچار، استارا، الف، اشناس، افتوزرد، بگه، پیره، رِنگ، جوق، ترنگو، لت، لیت، استو، اسپست و رز سختن می­ باشد.

کلیدواژه‌ها

تاریخ بیهقی؛ سیستان؛ گویش؛ کلمات کهن

مراجع

• افشار سیستانی، ایرج. (1365) واژه نامه سیستانی. انتشارت بنیاد نیشابور.
• ـــــــــــــــــــ. (1366). «گویش ه­ای ناشناخته از فرهنگ مردم سیستان». فصلنامه ­ی هنر. شماره ­ی 14. صص 304-292.
• انوری، حسن. (1381). فرهنگ سخن. دوره­ ی پنج جلدی. تهران: انتشارات سخن.
• برجسته دلفروز، بهروز. (1372). واژه ­نامه­ ی ریشه ­شناسانه و تطبیقی گویش سیستانی. دانشگاه شیراز. دانشکده­ ی ادبیات و علوم انسانی. پایان­نامه­ ی کارشناسی ارشد.
• بیرونی، ابوریحان.(1370).الصیدنة فی الطب. به تصحیح عباس زریاب خویی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
• بیغمی، محمد بن احمد. (1381). داراب نامه. جلد٢. مصحح: ذبیح الله صفا. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
• بیهقی، ابوالفضل. (1388). تاریخ بیهقی. تصحیح محمد جعفر یاحقی و سیدی. تهران: نشر سخن.
• جرجانی، اسماعیل بن حسن (1391). ذخیره خوارزمشاهی. جلد دوم. قم:  انتشارات موسسه احیاء طب طبیعی.
• دهخدا، علی­اکبر. (1377). لغت­نامۀ دهخدا. دوره­ی چهارده جلدی. تهران: موسسه­ ی چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
• سعد سلمان، مسعود.(1390).  دیوان مسعود سعد سلمان. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمد مهیار. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• سلطان ولد، محمد بن محمد. (1377). معارف سلطان ولد. محقق نجیب مایل هروی. تهران: انتشارات مولی.
• سورآبادی، عتیق بن محمد.(1381). تفسیر سورآبادی. تصحیح: علی­ اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: انتشارات فرهنگ .
• شهنازی، جواد. (1392). خنج فرهنگ گویش سیستانی. جلد اول(الف- ج). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• صلاحی مقدم. سهیلا. (1392). «بررسی دو ترجمه­ی آغازین با دو گویش از قرآن مجید». فصلنامه ­ی پژوهش­های ادبی و قرآنی. دوره­ ی یک. شماره ­ی دو. صص 27-9.
• قبادیانی مروزی، ناصر خسرو. (1384). وجه­ دین. تهران: انتشارات اساطیر .
• گل­ محمدی، رضا. (1393). بررسی تطبیقی کاربرد واژگان و عبارات گویش سیستانی در ترجمه­ ی قرآن قدس، تاریخ بیهقی و آثار سنایی. دانشگاه زابل. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد.
• محمدی خمک، جواد. (1371). «گویش سیستانی در قرآن قدس». مجله ­ی آینده. سال هجدهم. فرودین تا شهریور. شمارۀ 1تا6. صص 42-34.    
• ــــــــــــــــــــ. (1379). واژه­ نامه ­ی سکزی. تهران: انتشارات سروش.
• معین، محمد. (1353). فرهنگ معین. جلد 1، 2، 3. تهران: موسسه ­ی انتشارات امیرکبیر.
• مؤلف ناشناخته. (1366). تاریخ سیستان. به تصحیح محمدتقی بهار. تهران: انتشارات پدیده .
• مولوی، جلال ­الدین محمد بن محمد. (1384). دیوان کبیر شمس تبریزی. مصحح: بدیع­الزمان فروزانفر. تهران: نشر طلایه.
• مولوی، جلال­ الدین محمد بن محمد. (1386). فیه ما فیه. تصحیح: بدیع الزمان فروزانفر. تهران : انتشارات نگاه.
• میبدی، احمد بن محمد. (1371). کشف الاسرار و عدة الابرار. به اهتمام علی اصغر حکمت. جلد١٠. تهران: انتشارات امیر کبیر.
• ناظری، حسین، غلامعلی­زاده، جواد. (1393). «بررسی عوامل پیدایش شعر عربی سیستان و ویژگی­های آن در قرن­های چهارم و پنجم هجری». مجله­ ی زبان و ادبیات عربی. شماره­ ی یازدهم. صص 146- 123.
• نسوی، محمد بن احمد. (1324). سیره جلال الدین یا تاریخ جلالی. محقق محمد علی ناصح. تهران: انجمن ادبی ایران.
• نصرالله منشی، ابوالمعالی. (1343). ترجمۀ کلیله و دمنه. تصحیح و توضیح: مجتبی مینوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• نظامی عروضی .(1388). چهار مقاله و تعلیقات. به تصحیح علامه قزوینی، با تصحیح مجدد محمد معین، به کوشش مهدخت معین. تهران: انتشارات صدای معاصر.
• وراوینی، سعد الدین.(1376). مرزبان نامه. با مقابله و تصحیح و تحشیه محمد روشن. تهران: انتشارات اساطیر.

.