حفظ یا تغییر زبان‌های محلی ایران؟

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 5، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 15، خرداد 1396، صفحه 75-90   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

اسماعیل صفائی اصل^{* 1}؛ یوسف آرام²

¹دکترای زبان‌شناسی همگانی، دانش‌آموختۀ دانشگاه علامه طباطبائی

²استادیار گروه زبان‌شناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

 این مقاله کوشیده است عوامل دخیل در حفظ یا تغییر زبان­های محلی ایران را بررسی کند. از میان این عوامل،  ’نگرش­های زبانی‘ و ’انتخاب زبان‘ مورد بحث قرار گرفته­ اند، چرا که به­ نظر می­رسد این دو عاملِ درهم ­تنیده، به دلیل ماهیت انعطاف­ پذیری­ شان پیامدهای مستقیمِ سایر عوامل دخیل باشند. به بیانی دیگر، مثبت یا منفی بودن نگرش­های گویشوران نسبت به زبان بومی­شان و به دنبال آن، انتخاب یا عدم انتخاب زبان­شان در موقعیت­های مورد نیاز به جهت­گیری­های عوامل دخیل در حفظ یا تغییر آن زبان بستگی دارد. بر این اساس، در مقالۀ حاضر، نگرش­های زبانی و انتخاب زبان در دو بخش مجزا از هم مورد بحث قرار گرفته­ اند و به دنبال مبحث انتخاب زبان، پدیده­ های حفظ و تغییر زبان مطرح شده­ اند. در ادامه، به تعدادی از پژوهش­های انجام یافته در زمینۀ حفظ و تغییر زبان­های بومی، هم در خارج از ایران و هم در داخل ایران، با در نظر گرفتن دخالت نگرش­های زبانی، انتخاب زبان، و دیگر عوامل دخیل اشاره شده است. در بخش پایانی، به دنبال نتیجه­ گیری از مباحث بخش­های پیشین، روند تدریجی زوال زبان­های محلی ایران بر اثر دخالت برخی عوامل و مشخصاً دخالت سازمان صدا و سیما و وزارت آموزش و پرورش تذکر داده شده است.

کلیدواژه‌ها

نگرش‌های زبانی؛ انتخاب زبان؛ زبان‌های محلی؛ حفظ زبان؛ تغییر زبان

مراجع

1. اسماعیلی، محمدرضا، بشیرنژاد، حسن، و مهرداد روحی مقدم، (1386)، ”بررسی جایگاه و کاربرد زبان مازندرانی و نگرش­های گویشوران نسبت به آن در شهرستان آمل“، پژوهشنامۀ علوم انسانی، شمارۀ 56، از ص1 تا ص28.  

2. بشیرنژاد، حسن، (1379)،بررسی کاربرد و جایگاه زبان فارسی و مازندرانی در میان دانش ­آموزان و معلمان دورۀ متوسطۀ شهرستان آمل، پایان ­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی.                         

3. بشیرنژاد، حسن، (1383)، ”زبان­های محلی ایران و خطر انقراض“، فصل­نامۀ فرهنگ مردم ایران، شمارۀ 5 و 6، از ص65 تا ص84.

4. بشیرنژاد، حسن، (1384)،مازندرانی: جایگاه،کاربرد، و نگرش گویشوران در استان مازندران، رسالۀ دکتری زبان­شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی.    

5. ترقّی اوغاز، حسنعلی، (1386)، ”مرگ زبان“، نامۀ فرهنگستان، دورۀ 9، شمارۀ 1، پیاپی 33، از ص96 تا ص103.

6. جعفرزاده، محسن، (1393)، ”روند رو به زوال گویش مازندرانی در شهرستان قائم­شهر“، چکیدۀ مقالات دومین همایش بین ­المللی زبان­ها و گویش­های ایرانی، مرکز دائرۀالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش­های ایرانی و اسلامی)، تهران: ایران. 

7. حاجی­زاده، سهیلا، (1389)، بررسی و مقایسه جایگاه و کاربرد زبان­های فارسی و ترکی در موقعیت­های اجتماعی شهرهای قزوین و تاکستان، پایان­ نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.                           

8. داوری اردکانی، نگار، (1384)، ”برنامه‏ ریزی زبان و نظریۀ نگرش‏ های زبانی“،مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارۀ 56، از ص1 تا ص23.

9. داوری اردکانی، نگار و سید مهدی موسی کاظمی، (1387)، ”گویش نایینی: بقا یا زوال؟“، گویش ­شناسی، دورۀ 5، شمارۀ 1، پیاپی 7، از ص42 تا ص54. 

10. داوری اردکانی، نگار، (1388)، ”برنامه­ ریزی زبان، فرهنگ زبانی و مؤلفه­ های آن“. فصل­نامۀ تحقیقات فرهنگی ایران، دورۀ ۲، شمارۀ پیاپی ۵، از ص99 تا ص121.

11. رجب­ زاده، علی اصغر، (1382)، برخورد زبانی میان فارسی، مازندرانی و ترکی در شهرستان گلوگاه، پایان­ نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی.

12. رنجبر، کتایون، (1384)، بررسی وضعیت دوزبانگی در میان دانش ­آموزان دبیرستانی ساکن استان کرمانشاه، پایان ­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی.   

13. صفائی اصل، اسماعیل، (1383)، بررسی نگرش دانش ­آموزان دوزبانۀ شهرمرند نسبت به کاربرد زبان فارسی با تکیه بر جنسیت و طبقۀ اجتماعی، پایان ­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبائی.

14. صفائی اصل، اسماعیل و علی­رضا قلی فامیان، (1391)، ”دوزبانگی فردی، طبقۀ اجتماعی، بقا یا زوال زبان مادری“، مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس زبان­شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی.  

15. کریمی، یوسف، (1379)، نگرش و تغییر نگرش، تهران، موسسۀ نشر ویرایش.

16. گلشاهی، عباس، (1389)، بررسی جایگاه و کاربرد زبان­های فارسی و بلوچی در شهرستان­های چابهار و کنارک، پایان­ نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، دانشگاه پیام نور مرکز تهران.                           

17. مشایخ، طاهره، (1382)، بررسی کاربرد فارسی و گیلکی در میان دانش آموزان دورۀ پیش ­دانشگاهی و والدین آن­ها در شهر رشت، پایان ­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی همگانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

18. Dyers, C. (2008), “Language shift or maintenance? Factors determining the use of Afrikaans among some township youth in South Africa”, Stellenbosch Papers in Linguistics, Vol. 38, pp. 49-72.

19. Fasold, R. (1984), The sociolinguistics of society, Oxford, Basil Blackwell.

20. Habtoor, H. A. (2012), “Language maintenance and language shift among second generation Tigrinya-speaking Eritrean immigrants in Saudi Arabia”, Theory and Practice in Language Studies, Vol. 2, No. 5, pp. 945-955.

21. Kedrebeogo, G. (1998), “Language maintenance and language shift in urkina Faso: the case of the koromba”, studies in the linguistic sciences, Vol. 28, NO. 2, pp. 165-192.

22. McKenzie, M. R. (2010), The Social Psychology of English as a Global Language; Attitudes, Awareness and Identity in the Japanese context, Heidelberg, Germany,Springer.

23. Namei, S. (2012), Iranians in Sweden: A study of language maintenance and shift, Uppsala Universitet.

24. Wardhaugh, R. (1986), An introduction to sociolinguistics, Oxford, Basil Blackwell.

25. Preston, D. R. (1989), Sociolinguistics and second language acquisition, Oxford,  Basil Blackwell.

26. Xia, N. (1992),“Maintenance of the Chinese language in the United States”, The Bilingual Review, Vol. 17, NO. 3, pp. 195-209.