شیوه‌ها و کارکرد گفت وگو در منظومه‌های محلی رایج در سوادکوه با تأکید بر منظومۀ هژبرسلطان

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 6، دوره 7، شماره 1 - شماره پیاپی 15، خرداد 1396، صفحه 91-109   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسنده

عارف کمرپشتی

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل، بابل، ایران.

چکیده

  گفت وگو یکی از اساسی­ترین عناصر شکل­دهی داستان، نمایشنامه، شعر و قصه است که به کمک آن می‌توان به شخصیّت اصلی و واقعی قهرمانان آثار پی برد. گفت ‌وگو عبور از مرحلۀ خودبینی، یک‌جانبه‌نگری و جزم‌اندیشی و نمایندۀ درک حضور دیگری، مدارا و تحمل، تساهل و درنهایت نیل به آزادی و دموکراسی در متن است. پایۀ گفت ‌وگو، مشارکت، هم‌زبانی و فهم زبان یک‌دیگر است. منظومۀ هژبرسلطان، سرگذشت اسدالله خان باوند معروف به هژبرسلطان، کوچک ترین فرزند اسماعیل خان باوند سوادکوهی، معروف به امیر مؤید است. این اثر منظومه­ای حماسی- روایی است که به تراژدی می‌انجامد. این منظومۀ مازندرانی، ساختاری ترجیع بندگونه دارد. براساس قواعد عروضی ادبیات عامه (تکیه، اشباع، ساز یا آلت موسیقی و خوانندۀ عامی) در بحر هزج مسدس محذوف یا مقصور سروده شده است. این پژوهش تلاش می‌کند تا با روش توصیفی – تحلیلی شیوه‌های گفت وگو را در منظومۀ هژبرسلطان و دیگر منظومه‌های رایج در سوادکوه تجزیه و تحلیل کند.  براین اساس می‌توان گفت، گفت وگوهایی تؤام با رجز خوانی، تنبیه و تحذیر، غرور و فخرفروشی نسبت به دیگران، تحقیر، امری و...در این منظومه جهت داده‌ شده است. این منظومه، از نظر شیوه‌های گفت وگو در میان منظومه‌های رایج در سوادکوه و مازندران منحصر به فرد است.

کلیدواژه‌ها

: منظومۀ هژبر سلطان؛ گفت وگو؛ مناظره؛ مونولوگ؛ دیالوگ

مراجع

الف: منابع کتبی

- باوند سوادکوهی، احمد(1394). سوادکوه میراث دار تبار کهن، تهران: نشر رسانش.

-  بنت ، اندرو و رویل ، نیکولاس(1388). مقدمه ای بر ادبیات، نقد و نظریه، ترجمۀ احمد تمیم داری، تهران: نشر پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.

-  پناهی سمنانی، محمد (1384). تاریخ در ترانه، تهران: نشر پژواک کیوان.

-  پورجوادی، نصرالله(1393). زبان حال در عرفان و ادبیات پارسی، چاپ دوم، تهران: نشر نو.

-  ترکمان، محمد(1377). اسناد امیر مؤید سوادکوهی، تهران: نشر نی.

- تفضلی، احمد(1377). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، چاپ دوم، تهران: سخن.

- جوادی، نصرالله(1384) تاریخ طنز در ادبیات فارسی، تهران: کاروان.

- داد، سیما(1387). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ چهارم، تهران: نشر مروارید.

- درگاهی، زین العابدین(1373). منظومه شفاهی هژبرسلطان، پایان نامه ارشد، به راهنمایی احمد تمیم داری، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.

- ___________،(1389). هژبرسلطان، تهران: نشر رسانش.

-  فردوسی، ابوالقاسم(1371و1375). شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، دفترهای سوم و پنجم، کالیفرنیا آمریکا: نشر مزدا.

- قائمی، علی(بی تا) خانواده و مسائل نوجوان و جوان، قم: اتشارات شفق.

- کمرپشتی، عارف(1377). منظومه شاه باجی با نگاهی مختصر به دیگر منظومه های مازندرانی، پایان نامه ارشد، به راهنمایی اسماعیل حاکمی والا، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.

- __________،(1393). تحلیل دوبیتی‌ها و منظومه‌های عامیانۀ مازندرانی شهرستان سوادکوه، بر اساس نظریه‌های فرمالیسم و ساختارگرایی، رسالۀ دکتری، به راهنمایی مرتضی محسنی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.

-  گودرزی، فرامرز(1376). مثنوی طالب و زهره یا طالب، طالبا، تهران: نشر افشار.

-  محسنی، مرتضی، کمرپشتی، عارف(1394) جنبه‌های ادبی منظومۀ شاه باجی، فصل نامۀ فرهنگ و ادب عامه، سال سوم، شمارۀ 7، صص125-152. 

 ب: منابع شفاهی

  مرحوم جمع الله احمدی کمرپشتی: راوی منظومۀ هژبر//مرحوم رشید بنداد کرمانی: راوی منظومۀ هژبر// مرحوم آقابرار کمرپشتی: راوی سرگذشت هژبر// مرحوم فیروزه احمدی کمرپشتی: راوی سرگذشت محمدعلی رد، اولین سرایندۀ منظومۀ هژبر// مرحوم محمدعلی رد، معروف به ممدلی شِرخون: سراینده و اولین راوی منظومۀ هژبر// طاهره رد: فرزند محمد علی رد، راوی منظومۀ هژبر// ابوالخیر سنجابی اِساسی، راوی منظومۀ هژبر.