تفسیر اشعار عطار بر اساس ایدة تناظر

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 9، شماره 31، خرداد 1396، صفحه 87-117   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

لیلا غلامپورآهنگر کلایی¹؛ محمود طاووسی²؛ شهین اوجاق علیزاده³

¹دانشجوی دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن،رودهن،ایران.

²هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن

³عضو هیات علمی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن،رودهن،ایران

چکیده

اگرچه ایدة تناظر حاصل یافته­های فیلسوفان باستان است،اما در دنیای علم برای نخستین بار، مالداسنای فیزیکدان در سال 1997این ایده را مطرح کرده است. مطابق ایدة مذکور،اگر فیزیک عالم ما هولوگرام (جهان سایه­­ای) باشد، مجموعه‌ای دیگر از قوانین فیزیکی روی مرز جهان ما وجود خواهند داشت که با فیزیک توصیف کنندة جهان ما، متناظر است.
این نوشتار به تحلیل تناظر در اشعار عطار و مقایسة آن با نظریّات فیلسوفان، عارفان و دانشمندان پرداخته و سپس نوآوری عطار را در این زمینه مورد تحلیل قرار داده است. این مقاله در نظر دارد تا ضمن تحلیل ایدة تناظر در اشعار عطار، از منظر ارتباط آن با آموزه­های عرفانی شاعر، به بررسی سیر تکاملی آن تا دنیای علم بپردازد.
مطابق نتایج،تناظر در اشعار عطار (دیوان و منطق­الطیر)بعنوان یکی از اندیشه­های محوری مطرح شده است.تا قبل از عطار، تناظر تنها در قالب تمثیل اندام­وارگی جهان مطرح بوده است، اما وی برای نخستین بار در دنیای شعر عرفانی از تناظر "ذره و خورشید"و"ذره و عالم"تمثیلی علمی ادبی خلق کرده تا زمینه را برای تناظر جهان صغیر با جهان کبیر در قالب تناظر سی­مرغ با سیمرغ تسهیل نماید. تمثیلی که بعدها مورد استفادة فیزیکدانان در تناظر جهان میکروسکوپی با جهان ماکروسکوپی قرار گرفت. چون وجود مثالی عیناً در جهان سایه­ای تحقق نمی­یابد، عطار برای تبیین این امر از واژگان سی­مرغ و سیمرغ استفاده نموده تا بیان نماید که دو امر متناظر لزوما عین همدیگر نیستند؛ زیرا مطابق اندیشة فیزیکدانان در ابعاد و مطابق اندیشة عطار در جوهر متفاوتند. 

کلیدواژه‌ها

اندام وارگی؛ تناظر؛ جهان کبیر؛ جهان صغیر؛ ذره؛ عالم

مراجع

1. ابن العربی، محیی الدین(1393) فصوص­الحکم، ترجمه علی شالچیان ناظر، تهران، نشر الهام.
2. ______ (1276ق) الفتوحات المکیة، بیروت.
3. ______  (1418) الفتوحات مکیه، ج2، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
4. اخوان الصفا (۱۹۵۷­) رسائل اخوان الصفاء و خلّان الوفا، بیروت، انتشارات دار صادر.
5. امینی نژاد، علی (1390)حکمت عرفانی (تحریری از درس های عرفان نظری استاد یدالله یزدان پناه)، نشرموسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
6. الیاده، میرچا، (1390) اسطورۀ بازگشت جاودانه­، ترجمۀ بهمن سرکاراتی،تهران،انتشارات طهوری.
7. برایسن، بیل(1388) تاریخچه تقریبا همه چیز، ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران، انتشارات مازیار.
8. پور داوود، ابراهیم (1389) اوستا (گاتها)، تهران، پارمیس.
9. تالبوت، مایکل، (­­1389­) جهان هولوگرافیک، ترجمه داریوش مهرجویی، انتشارات هرمس، چاپ شانزدهم .
10. جامی، عبدالرحمن (بی­تا) سه رساله در تصوف لوامع و لوایح ، با مقدمة ایرج افشار، کتابخانه منوچهری.
11. جلالی مقدم، مسعود(۱۳۷۲) آئین زروان، تهران، انتشارات سهیل.
12. خراسانی، شرف­الدین (1374) اخوان الصفّا،  دائره المعارف بزرگ اسلامی،ج۷،ویراسته کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز نشر دائره المعارف بزرگ اسلامی .
13. راشد محصّل، محمد تقی(۱۳66) گزیده‏های زاد اسپرم، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
14. زرین کوب،عبدالحسین (1368)سرّنی،ج: 2،تهران، انتشارات علمی.
15. زنر، آرسی (۱۳۷۴­) زروان یا معماری زرتشتی_­گری، ترجمه تیموری قادری، تهران، انتشارات فکر .
16. سنایی (1388) دیوان سنایی، با مقدمه استاد فروزانفر، انتشارات نگاه، تهران.
17. شبستری ، شیخ محمود(1382) گلشن راز، احمد محمدی ملایری،  انتشارات زرین .
18. شریف‌، میان محمد (­1392) تاریخ فلسفه در اسلا­م، ترجمة نصرالله پور جوادی، ج1، مرکز نشر دانشگاهی.
19. صفا، ذبیح­الله (1366) تاریخ ادبیات ایران، ج3، تهران، انتشارات فردوسی.
20. عطار، فریدالدین(1345)  دیوان عطار، به اهتمام و تصحیح تقی تفضّلی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
21. ــــــــــــــ . (1389). مختارنامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. سخن. تهران.
22. ــــــــــــــ . (1387). الهی­نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. سخن. تهران.
23. ــــــــــــــ . (1386). اسرار­نامه. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. سخن. تهران.
24. ــــــــــــــ . (1389). منطق­الطیر. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی. سخن. تهران.
25. ــــــــــــــ . (1385). مصیبت­نامه. تصحیح نورانی وصال. چ 5. زوار. تهران.
26. غزالی، ابوحامد محمد (1386) کیمیای سعادت، ترجمه حسین خدیو جم، انتشارات علمی و فرهنگی.
27. فتوحی، محمود (1393) بلاغت تصویر، تهران، چاپ سوم، انتشارات سخن.
28. فرنبغ دادگی (1390) بندهش، ترجمه مهرداد بهار، تهران، انتشارات توس.
29. مقدسی، مطهر بن طاهر (1374) آفرینش و تاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگاه.
30. کاپلستون، فردریک چارلز (1388) ترجمة جلال مجتبوی، ج1، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
31. کراپر، ویلیام اچ(1387) فیزیکدانان بزرگ، ترجمه محمد علی جعفری، تهران، نشر اختران.
32. مجتبائی، فتح اللّه (بی‏تا) شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: نشر انجمن فرهنگ ایران باستان.
33. هالینگ دیل، جینالد (1387)در تاریخ فلسفه غرب. ترجمةعبدالحسین آذرنگ. تهران: ققنوس.
34. هاوکینگ، استیون( 1386) جهان در پوست گردو، ترجمه محمد رضا محجوب، تهران، انتشارات حریر.
35. هینلز، جان (1386)شناخت اساطیر ایران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران، چشمه.
36. یوسفی، غلامحسین(1392) چشمة روشن، تهران، چاپ سیزدهم، انتشارات علمی.
37. یونگ، کارل گوستاو (1389) انسان و سمبول­هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران، جامی.

-مقالات:

1. راشد محصل، محمد رضا و بهنام فر، محمد و زمانی­پور، مریم (1391) تجلی کوه در ایران باستان و جلوه­های ان در ادب فارسی، مجله مطالعات ایرانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال یازدهم، شماره 21، از ص 119 تا 146.
2. قدرت الهی احسان وفرحناکی مهدی (1390)تناظر عالم صغیر و عالم کبیر از نگاه حکیم افضل الدین کاشانی، نشریه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، پاییز ،1390،  شماره40، ص 29 تا ص50.
3. واعظ، حسن (1389) پایان­نامة مدهای شبه – نرمال در گرانش انیشتین – گاس – بانه، رسالة کارشناسی ارشد، رشتة فیزیک ذرات بنیادی،دانشگاه مازندران.
4. بکنشتاین، ژاکوب "اطلاعات در مورد جهان هولوگرافیک (3)"مرکز علوم و ستاره­شناسی, 1384.

www.sactehran.ir/Default.aspx?tabid=108&articleType=ArticleView&articleId=1384

1. -گرومیلر، دانیل، 2015"آیا جهان ما یک هولوگرام است؟"  (آخرین بازنگری:18/4/1394)

www.psi.ir/farsi.asp?url=http://www.psi.ir/html/news/news/news2_f.asp?id=1755

1. -Daivid Bohm,”Hideen Variables and the Lmplicate Order, “ in Quantum Lmplications, ed. (London: Roultledge & Keganpaul, 1987), p. 38.
2. -Rrnee Weber, the Enfolding – Unfolding Univeres: Aconversation with Daivid Bohm, ‘’in the Holographic paradigm, ed. Ken wilber (Boulder, Colo: Newscience Library, 1982), p. 27.