فال حافظ و کارکردهای اجتماعی آن

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 9، شماره 31، خرداد 1396، صفحه 119-136   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم محمودی¹؛ ابراهیم انصاری²؛ اصغر محمدی³

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد دهاقان،دهاقان،ایران.

²دانشیار جامعه شناسی ،دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد دهاقان،دهاقان،ایران

³استادیار جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی ‌واحد دهاقان

چکیده

فال‌خوانی از دیوان حافظ به عنوان یک رفتار خاص اجتماعی است که در دانش عامیانه یا فولکلور قابل طرح و بررسی است. این سنت اجتماعی در زمان ها و مکان های مختلف به شکل های متفاوتی جلوه‌گر شده است که در همة موارد حکایت از نیاز انسان به دانستن آیندة مبهم خود دارد. تفال به دیوان حافظ به مثابه یک عنصر فرهنگی نقش مهمی ‌در تلطیف روان فردی و اجتماعی ایفا می‌کند و در واقع از جمله اندوخته‌ها و امکانات و نهادهای فرهنگی است که ریشه در قرن ها زندگی مادی و معنوی ایرانیان دارد و توسل به آن در غلبه بر فشارهای روحی و روانی موثر است و به سلامت جامعه کمک می‌کند. برخی از کارکردهای تفال به دیوان حافظ عبارتند از: آرام­بخشی، بهبود روحیة فردی و اجتماعی، کاهش و تسکین آشفتگی های روحی و اختلافات جمعی و آینده­نگری(پیشگویی).روش تحقیق در این پژوهش توصیفی – تحلیلی و برگرفته شده از روش هرمونتیک ویلهام دیلتای و ماکس وبر است. ابزار جمع­آوری اطلاعات تکنیک اسنادی (بدون عکس­العمل )شامل دیوان حافظ و دیگر آثار مرتبط با آن می­شود. نتایج تحقیق نشان می­دهد که تفأل به دیوان حافظ به مثابه نمونه‌ای از عوامل فرهنگی، اجتماعی موثر در تنظیم و تعامل روانی- اجتماعی انسان ها در تأمین سلامت روانی افراد جامعه موثر است.

کلیدواژه‌ها

حافظ؛ کارکرد اجتماعی؛ روح و روان؛ جامعه؛ فال خوانی

مراجع

1. نهج البلاغه. (1372). ترجمة سید جعفر شهیدی، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
2. اسکیدمور، ویلیام. (1372). تفکر نظری در جامعه شناسی، ترجمة محمد علی حاضری، تهران: نشر سفیر.
3. پوینده، محمد جعفر. (1377). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، تهران: نقش جهان.
4. حافظ، شمس‌الدین محمد. (1370). دیوان، تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران : پژوهش.
5. خاقانی شروانی، افضل الدین. (1382). دیوان، تصحیح ضیاالدین سجادی، تهران: زوار.
6. خرمشاهی، بهاالدین. (1383). حافظ حافظه ماست، تهران: قطره.
7. روح الامینی، محمود. (1369). باورهای عامیانه دربارة فال حافظ، تهران: پاژنگ.
8. ریتزر،جورج (1374) نظریة جامعه­شناسی ، ترجمه هوشنگ نایبی،تهران:نشر نی.
9. زرین کوب، عبدالحسین. (1379). از کوچة رندان، تهران: سخن.
10. سمیعی، کیوان. (1361). تحقیقات ادبی، تهران: زوار.
11. -------- .(1367). مجموعه مقالات حافظ‌شناسی، گردآوری سعید نیاز کرمانی، تهران: پاژنگ.
12. سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1377). حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
13. شفیعی کدکنی، محمد رضا. (1386). زمینه‌های اجتماعی شعر فارسی، تهران: اختران.
14. عنصری، ابوالقاسم. (1341). دیوان، تصحیح یحیی قریب، تهران: انتشارات بانک بازرگانی.
15. فاضلی، نعمت الله. (1374). درآمدی بر جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، فصلنامه علوم اجتماعی، شماره 7و8.
16. فرخی سیستانی، ابوالحسن علی بن جولوغ. (1345). دیوان، تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران: اقبال.
17. فروند،ژولین (1362) آرا و نظریه­ها در علوم انسانی ،ترجمة علی محمد کاردان ،تهران : نشر دانشگاهی.
18. القرطبی، محمد بن احمد الانصاری (1417) الجامع لاحکام القرآن، لبنان، بیروت، دار الکتب العلمیه، چاپ پنجم.
19. قطران تبریزی، ابو منصور. (1362). دیوان، تصحیح محمد نخجوانی، تهران: ققنوس.
20. گلدمن، لوسین. (1376). جامعه، فرهنگ، ادبیات، ترجمة محمد پوینده، تهران: نشر چشمه.
21. معزی، محمد بن عبدالملک. (1362). دیوان، تصحیح ناصر هیری، تهران: مرزبان.
22. معین محمد. (1370). حافظ شیرین سخن، تهران : معین.
23. میبدی، رشیدالدین فضل الله. (1361). کشف‌الاسرار و عده‌الابرار، تصحیح علی اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
24. نظامی ‌گنجوی. (1378). کلیات، تصحیح وحید دستگردی، تهران : بهزاد.

25. نجفی، محمد حسن. (بی‌تا). جواهرالکلام فی شرایع الاسلام، تصحیح عباس قوچانی و علی آخوندی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ هفتم.

1. وجدانی محمد. (1351). الهاماتی از خواجه حافظ، تهران : حیدری.
2. وحیدا، فریدون. (1387). جامعه‌شناسی در ادبیات، تهران : سمت.
3. هژیر، عبدالحسین. (1384). حافظ تشریح، تهران: اساطیر.
4. بی‌نام. (1345). یواقیت‌العلوم، تصحیح محمد تقی دانش پژوه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.