ارزیابی آثار اعطای معافیت مالیاتی در مناطق آزاد تجاری ایران ( مطالعه موردی منطقه آزاد قشم، کیش و چابهار)

اقتصاد مالی

مقاله 3، دوره 10، شماره 37، اسفند 1395، صفحه 43-70   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

علی عسگری^{* 1}؛ تینا جعفری²

¹استادیار و عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد و حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران

²کارشناس ارشد علوم اقتصادی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.

چکیده

در این مقاله عملکرد قانون اعطای معافیت مالیاتی به مناطق پردازش صادرات - به‌عنوان یکی از ابزارهای مشوق گسترش صادرات صنعتی و تسهیل دسترسی کشورها به بازارهای جهانی ارزیابی شده است. در کشورهای در حال توسعه، مناطق آزاد تجاری _ صنعتی مناسب‌ترین روش برای فراهم ساختن شرایط تجارت آزاد در یک منطقه محدود از کشور است. در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورهای در حال توسعه با هدف گسترش صادرات صنعتی، ایجاد اشتغال و انتقال تکنولوژی از طریق جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی و گسترش تعمیق ارتباطات مالی، اقدام به تأسیس مناطق آزاد نموده‌اند. هدف از این پژوهش بررسی عملکرد قانون اعطای معافیت‌های مالیاتی به‌ عنوان مشوق فعالیت‌های اقتصادی در مناطق آزاد طی سالهای 1393-1374 به روش استنباطی و با استفاده از روش های آماری می باشد. یافته های حاصل از پژوهش نشان می دهند که نتایج آماری بدست آمده نشان می دهد که میزان صادرات کالا از مناطق آزاد تاثیر مثبت و معناداری بر میزان تولیدات این مناطق داشته و افزایش صادرات کالا، افزایش میزان تولید در مناطق آزاد را در پی داشته است. دیگر نتایج بدست آمده نشان می دهد که واردات کالا به مناطق آزاد، کاهش تولید در این مناطق را به شکل معناداری در پی داشته است. این نتیجه نشان می دهد که افزایش واردات کالا به مناطق آزاد، کاهش تولیدات را در پی داشته است. دیگر نتایج بدست آمده بیانگر آن است که میزان سرمایه گذاری داخلی و خارجی انجام شده در مناطق آزاد، تاثیری مثبت بر تولیدات این مناطق داشته اما این تاثیرگذاری از لحاظ آماری معنادار نبوده است. لذا مناطق ازاد تجاری در ایران نتوانسته اند به اهداف تعیین شده و گسترش صادرات کمک قابل توجهی بنمایند و در همان مراحل اولیه اهداف خود سیر می کنند.
 
 
Abstract
In this paper, the performance of the law granting tax exemptions to Export – Processing Zone as one of the means to expand the industrial exports and facilitating access to international markets has examined. It Seems in developing countries, free trade zones - industrial most appropriate method for providing free trade conditions in a limited area of the country. In recent years, many developing countries, which are aimed at developing industrial exports, job creation and technology transfer through attracting direct foreign investments, the establishment of the free zones. The purpose of this study the performance of the law ; granting tax exemptions as an incentive economic activity in the free zones during the 1393 - 1374 with the use of information and the inference method is present research hypothesis , granting tax breaks, a factor in the spread of production , investment and exports of employment in free zones.

کلیدواژه‌ها

واژه‌های کلیدی: معافیت مالیاتی، مناطق آزاد تجاری، ایران، اقتصاد غیر نفتی. طبقه بندی JEL : F13؛ K31؛ K32؛ K41

اصل مقاله

 

ارزیابی آثار اعطای معافیت مالیاتی در مناطق آزاد تجاری ایران

 ( مطالعه موردی منطقه آزاد  قشم، کیش و چابهار)

 

 

علی عسکری

تاریخ دریافت: 06/07/1395           تاریخ پذیرش: 12/09/1395

[1]

تینا جعفری[2]

 

 

چکیده

در این مقاله عملکرد قانون اعطای معافیت مالیاتی به مناطق پردازش صادرات - به‌عنوان یکی از ابزارهای مشوق گسترش صادرات صنعتی و تسهیل دسترسی کشورها به بازارهای جهانی ارزیابی شده است. در کشورهای در حال توسعه، مناطق آزاد تجاری _ صنعتی مناسب‌ترین روش برای فراهم ساختن شرایط تجارت آزاد در یک منطقه محدود از کشور است. در سال‌های اخیر، بسیاری از کشورهای در حال توسعه با هدف گسترش صادرات صنعتی، ایجاد اشتغال و انتقال تکنولوژی از طریق جذب سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی و گسترش تعمیق ارتباطات مالی، اقدام به تأسیس مناطق آزاد نموده‌اند. هدف از این پژوهش بررسی عملکرد قانون اعطای معافیت‌های مالیاتی به‌ عنوان مشوق فعالیت‌های اقتصادی در مناطق آزاد طی سالهای 1393-1374 به روش استنباطی و با استفاده از روش های آماری می باشد. یافته های حاصل از پژوهش نشان می دهند که نتایج آماری بدست آمده نشان می دهد که میزان صادرات کالا از مناطق آزاد تاثیر مثبت و معناداری بر میزان تولیدات این مناطق داشته و افزایش صادرات کالا، افزایش میزان تولید در مناطق آزاد را در پی داشته است. دیگر نتایج بدست آمده نشان می دهد که واردات کالا به مناطق آزاد، کاهش تولید در این مناطق را به شکل معناداری در پی داشته است. این نتیجه نشان می دهد که افزایش واردات کالا به مناطق آزاد، کاهش تولیدات را در پی داشته است. دیگر نتایج بدست آمده بیانگر آن است که میزان سرمایه گذاری داخلی و خارجی انجام شده در مناطق آزاد، تاثیری مثبت بر تولیدات این مناطق داشته اما این تاثیرگذاری از لحاظ آماری معنادار نبوده است. لذا مناطق ازاد تجاری در ایران نتوانسته اند به اهداف تعیین شده و گسترش صادرات کمک قابل توجهی بنمایند و در همان مراحل اولیه اهداف خود سیر می کنند.

 

واژه‌های کلیدی: معافیت مالیاتی، مناطق آزاد تجاری، ایران، اقتصاد غیر نفتی.

طبقه بندی JEL:  F13, K31, K32, K41

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

امروزه ابزارها و الگوهای متعددی برای استفاده از ظرفیت های اقتصاد بین الملل و بهره برداری از آن به نفع اقتصاد داخلی وجود دارد. یکی از این الگوها تاسیس مناطق آزاد تجاری و جذب سرمایه های بین المللی از طریق این مناطق است. در حقیقت، این مناطق به عنوان یک "پنجره" یا "جزیره ای" متصل به سرزمین اصلی، وسیله ای برای انتقال تکنولوژی، سرمایه و تجارب مدیریتی به اقتصاد داخلی ارزیابی می شوند. ایجاد چنین مناطقی به عنوان بخشی از سیاست های درهای باز" نیز محسوب می شوند. در ادبیات اقتصاد بین الملل، مناطق آزاد به عنوان ابزار پذیرفته شده ی جهانی، اغلب برای افزایش رشد اقتصادی و متوازن سازی توسعه ی محلی مورد استفاده قرار می گیرند. به لحاظ تعریف، در کنوانسیون کیوتو^[i] منطقه آزاد اقتصادی، "قسمتی از سرزمین اصلی است که مبادلات کالاها در آن فراتر از محدودیت های موجود در سرزمین اصلی در نظر گرفته شده و مقید به قوانین گمرکی و مالیاتی سرزمین اصلی نیستند.در "لغت نامه ی بزرگ اقتصادی^[ii]"،  منطقه آزاد اقتصادی: "منطقه ی محدودی از سرزمین اصلی با شرایط خاص و ترجیحی اقتصادی در مواردی مانند قوانین گمرکات، مالیات ها، شروط اجاره، اجازه ی اقامت نیروی کار و موضوعاتی نظیر آن است که برای بنگاه ها در نظر گرفته می شود". مناطق آزاد ضمن نمایش عزم دولت ها برای ادغام در اقتصاد جهانی، وسیله ای برای کاهش دخالت های دولت در اقتصاد هستند. "مشوق مالیاتی" به انواع کمک ها یا امتیازات مالیاتی اطلاق می شود که دولت ها با هدف افزایش سرمایه گذاری و اشتغال و نیز توسعه صادرات جهت توسعه منطقه ای به گروههای خاصی از افراد، بنگاهها و فعالان اقتصادی (مشوق هدفمند) و یا به همه آنها (مشوق عام یا غیر هدفمند) در قالب تعطیلی، تخفیف، ترجیحات، ارفاق، اعتبار، بخشودگی و تعویقات مالیاتی اعطا می کنند. مشوق های مالیاتی کم و بیش در اغلب نظام های مالیاتی جهان وجود دارد اما گستره و شکل آن در کشورهای مختلف متفاوت است. در کشورهای توسعه یافته، مشوق ها عمدتا" به صورت ارفاق، اعتبارات، سرمایه گذاری به شکل اجاره و استهلاک سریع به سرمایه گذاران اعطا می شود؛ در حالی که تعطیلی مالیاتی، نرخ های ترجیحی، ایجاد مناطق ویژه و معافیت از حقوق گمرکی ابزار غالب کشورهای در حال توسعه می باشد.

از آنجا که هدف اصلی در این مطالعه، ارزیابی اقتصادی یکی از ویژگی‌های مشترک مناطق آزاد، یعنی اعطای انواع مشوق‌های مالیاتی برای بنگاه‌ها در این مناطق است، لذا سعی خواهیم کرد تا جایگاهی که مشوق‌های مالیاتی در مناطق آزاد داشته اند را تحلیل کنیم. به همین منظور، ابتدا مفاهیم و اهمیت موضوع را مورد بررسی قرار داده، سپس به بررسی خصوصیات و عملکرد این مناطق خواهیم پرداخت.

 

ویژگی، اهداف و تاریخچه  مـناطق آزاد تجاری

ویژگی مناطق آزاد متنوع‌اند. بـرخی‌ ویژگی های مشترک‌ در‌ تـمامی این مناطق عبارتند از: معافیت مواد اولیـه، کالاهای واسطه‌ای وارداتی و کالاهای صادراتی از تعرفه‌های گمرکی. در مناطق آزاد واردات مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای قاعدتا باید با‌ حداقل‌ و یـا بـدون‌ هزینه‌های مالیاتی‌ و گمرکی کشور میزبان صورت پذیـرد. چنین شـرایطی مـعمولا در مـورد صدور کـالاهای تولیدی به بـیرون از کـشور میزبان نیز برقرار است. اما در صورتی که‌ تولیدات در کشور میزبان فروخته شوند از این مزایا‌ مستثنی‌ می‌شوند. ویژگی دوم مناطق آزاد تجاری معافیت‌های مالیاتی است. بخشودگی مالیات بر درآمـد شـرکت‌های سـرمایه‌گذار در مناطق آزاد معمولا دارای‌ محدودیت زمانی 3 تا 5 سال اسـت. پس از فـرا رسـیدن مـدت بـخشودگی مـالیات، سرمایه‌گذاران با مسئولان مالیاتی کشور میزبان به‌ مذاکره‌ می‌پردازند تا در‌ این زمینه به‌ توافق برسند. مدت زمان و گاهی میزان بخشودگی مالیاتی در صنایع مختلف بسته به نظر سیاست گذاران کشور میزبان متفاوت است. سوم زیربناها و ساختارهای بازرگانی کارا و وجـود پاره‌ای یارانه‌های دولتی به مناطق آزاد تجاری است. سرمایه‌گذاران انتظار‌ ندارند‌ که با مقررات دست و پاگیر که احتمالا در اکثر کشورهای میزبان در امور بازرگانی حاکم است روبرو ‌‌شوند. در‌ اکثر کشورهای میزبان، مقررات ویژه‌ای برای اداره مناطق آزاد وضع می‌شود و تشکیلات اداری‌ جـداگانه‌ای‌ بـه‌ عنوان‌ رابطه بین دولت میزبان و سرمایه‌گذاران وجود دارد. هدف از این تشکیلات علاوه بر نظارت‌های ضروری برای حفظ‌ استراتژی و سیاست های دولت، کاهش هزینه‌های اداری، تسریع در امور و افزایش اثر بخشی و کارایی در منطقه است. اما‌ حدود‌ اختیارات چنین‌ تشکیلاتی در کـشورهای مـختلف، متفاوت است.

اهداف مناطق آزاد تجاری طیف های متفاوتی را در بر می گیرد. بر اساس تحقیقات مزبور، زمانی که از یک منظر کلی به اهداف مناطق آزاد پرداخته می شود، می توان اهداف اقتصادی از اهداف اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک نام برد: اهداف اقتصادی شامل تعیین ورود اقتصاد ملی در اقتصاد جهانی؛ متنوع ساختن محصولات صادراتی از طریق رشد صادرات صنعتی؛ افزایش خالص درآمدهای ارزی؛ جذب سرمایه های خارجی و داخلی جهت گسترش تولید رقابتی؛ ایجاد اشتغال و استفاده از ظرفیت نیروی کار بین الملل جهت رشد تولیدات ناهمگن و افزایش درآمدهای دولت از کانال مالیات ها بر اساس نرخ های متفاوت از سرزمین اصلی می باشد. در اهداف اجتماعی توسعه همه جانبه مناطق کمتر توسعه یافته؛ کاهش پیامدهای اجتماعی ناشی از بیکاری و افزایش رضایت مصرف کننده از طریق اشباع بازار داخلی از کالای باکیفیت مورد نظر است. اهداف علمی و تکنیکی شامل استفاده از  تکنولوژهای نوین خارجی و داخلی؛ آموزش و یادگیری نیروی کار، مهندسین و مدیران داخلی از طریق جلب خدمات مهندسی بین المللی؛ پیاده سازی مدل های جدید مدیریتی و افزایش کارآیی زیر ساخت های موجود و بهبود ظرفیت تولید است.

تاریخچه مراحل شکل گیری مناطق آزاد را می توان در شش مرحله خلاصه کرد. مرحله اول: مناطق آزاد اقتصادی – تجاری، قدیمی ترین و مشهورترین نوع مناطق آزاد می باشند. از اواخر قرن 16 میلادی تا اواسط قرن 18 میلادی ( سال 1940) به صورت بندر آزاد، شهر آزاد، منطقه انبار کالا، مناطق آزاد گمرکی، مناطق ترانزیتی شروع به ایجاد و در نهایت به تکامل (اقتصادی – تجاری) رسیده است. مرحله دوم: مناطق آزاد اقتصادی – صنعتی (1970-1940) ،تغییرات بزرگ در اقتصاد و سیاست جهان و گسترش علوم و تکنولوژی در جهان بعد از جنگ جهانی دوم را شامل می شود که  اثر مهمی در اقتصاد و سیاست جهان داشته است.  در این مرحله مناطق آزاد تجاری به "دوره طلایی"  از بلوغ خودشان رسیدند. نوع جدیدی از مناطق آزاد تجاری، به نام مناطق آزاد اقتصادی – صنعتی شکل گرفت. این مناطق در فاصله زمانی فوق به صورت مناطق آزاد صادراتی، مناطق پردازش صادرات، مناطق آزاد تولید، مناطق آزاد صنعتی، منطقه توسعه اقتصادی و تکنولوژی فعالیت داشته اند. در مرحله سوم: مناطق آزاد اقتصادی- خدماتی (1970-1940)  ایجاد شدند در این مرحله.مناطق آزاد اقتصادی – خدماتی بیشتر تحت عنوان منطقه آزاد حرفه ای، منطقه آزاد بانکداری، منطقه آزاد بیمه، منطقه آزاد توریستی، و منطقه آزاد پزشکی فعالیت داشته اند. در مرحله چهارم: مناطق آزاد اقتصادی – علمی (1980-1970) که از اواخر دهه 1970 تا اواخر دهه 1980 در نتیجه توسعه اقتصادی – سیاسی به همراه تحولات تکنولوژی بوجود آمدند. پارک تحقیقات، پارک تکنولوژی، پارک علوم، پارک تکنولوژی بالا، پارک علوم و تکنولوژی، شهر علم، شهر آکادمیک، ناحیه صنعتی تکنولوژی بالا و ... عناوینی هستند که در واقع مناطق آزاد اقتصادی – علمی را تشکیل می دهند.مرحله پنجم: مناطق آزاد اقتصادی جامع (1980-1970)که در برگیرنده جنبه های تجاری، صنعتی، خدماتی و علمی می باشد. تعداد کمی از این مناطق در جهان وجود دارد که دارای تمام ویژگی های فوق الذکر و تحولات تکنولوژی بالا باشد. این نوع مناطق تحت عناوینی چون منطقه آزاد اقتصادی، منطقه ویژه اقتصادی، منطقه آزاد و منطقه تجاری آزاد جامع در اکثر فعالیت هایی که در مراحل فوق به آنها اشاره شد، مبادرت می ورزیدند. در مرحله ششم: مناطق آزاد اقتصادی فرا مرزی(Cross-Border) (2010-2000-1990) این مناطق تحت عناوین مثلث رشد و منطقه اقتصادی فرا مرزی، زمینه ادغام اقتصادهای چند ملیتی و ادغام در اقتصاد جهانی را به خوبی فراهم می آورند. در واقع مرحله آخر مناطق آزاد به صورت هایی چون "اتحادیه گمرکی"، "بازار مشترک"، "اتحادیه های اقتصادی و پولی" و "اتحادیه اقتصادی سیاسی" در سراسر جهان دیده می شود.

 

2- چارچوب نظری پژوهش

مناطق آزاد در جهان امروز اساسا" در چهار گروه اصلی شامل "بازرگانی"،"پردازش صادرات"،"مناطق آزاد شرکتها یا کار و پیشه" ،و در نهایت "پردیس های مالی- مالیاتی"  که نوعی از سرزمین های آزاد می باشند تقسیم و گروه بندی می شوند. مناطق آزاد بازرگانی به عنوان قدیمی ترین مناطق آزاد تجاری با هدف توسعه بازرگانی و پذیرش کالاهای بین المللی و جهت دادن به جریان این کالاها ایجاد می شوند. در این دسته از مناطق آزاد، تاسیسات و تجهیزات زیربنایی توسط کشور میزبان ایجاد و تنها به صورت اجاره در اختیار شرکت های بازرگانی داخلی و خارجی گذارده می شود. مناطق پردازش صادرات که با الهام از منطقه آزاد "شانون" در ایرلند شمالی پا به عرصه وجود نهاده اند، با هدف جذب سرمایه های خارجی و داخلی و پذیرش شرکت ها برای افزایش تولید به منظور توسعه صادرات و با توجه به شرایط محلی در محدوده ای محصور و حراست شده ایجاد می شوند. در این مـناطق‌ نیز‌ تأسیسات‌ زیربنایی و اولیه را کشور میزبان ایجاد می‌کند و تنها‌ و تنها به صورت اجاره در اختیار متقاضیان قرار مـی‌دهد. بدیهی اسـت مـتقاضیان برای ایجاد انبارهای بازرگانی یا صنعتی‌ نیز‌ مجاز‌ به اجاره زمین هـستند. این گـونه مـناطق در بیشتر کشورها تحت اداره‌ اتاق‌ بازرگانی و صنایع و معادن قرار دارند و غالبا به صورت شـرکتهای سـهامی عـام اداره می‌شوند‌ که‌ بهترین‌ نوع ایجاد و اداره این نوع مناطق است. بدیهی است همواره نماینده حکومت‌ مـرکزی‌ نیز در اداره این مناطق نقش موثری دارد.مناطق آزاد شرکتها جدیدترین نسل مناطق آزاد هستند و در‌ مقایسه‌ با‌ دو گـروه مـناطق آزاد بـازرگانی و مناطق پردازش صادارت این تفاوت را دارند‌ که‌ به منظور ایجاد اشتغال و جابجایی مشاغل از نقاط پیـشرفته بـه مناطق عقب‌مانده‌ طراحی‌ می‌شوند.نکته حائز اهمیت در ایجاد مناطق آزاد آن است که این مناطق در بـرابر‌ مـزایای‌ فـراوان و نقش موثر در توسعه بازرگانی خارجی، علاوه بر این که هزینه‌هایی را‌ در‌ بردارند، گه گاه‌ مسائل و مشکلاتی هم ایجاد مـی‌کنند. به هـمین دلیل است که کشورهای پیشرفته صنعتی برای ایجاد‌ مناطق‌ آزاد قوانین فوق العـاده دقـیق و سـنجیده‌ای دارند. پردیسهای مالی و مالیاتی نوع دیگری از سرزمینهای آزادند که به پردیسهای مالی و مالیاتی مـعروفند. این پردیـس ها‌ شـامل‌ مناطق‌ و مراکز جهانگردی یا تمامی سرزمین کوچکی از یک کشور است که‌ در‌ آن قـوانین و مـقررات مالیاتی ثبت شرکتها، شناورها و یا به کلی از میان برداشته شده و یا تا حدود‌ زیادی‌ تعدیل شده است و آزادی های ویـژه‌ای در آنها وجود دارد؛ از جمله آزادی های‌ مربوط‌ به مالیات بر درآمدهای خاص، بویژه برای اشـخاص‌ غـیر‌ مقیم. مرکز‌ جهانگردی کیش نیز از جمله مناطق مـناسب‌ بـرای‌ ایـن پردیس هاست که می‌تواند در توسعه اقتصادی منطقه و کـشور نـقش اساسی داشته‌ باشد.

هریک از گروه های بالا دارای‌ انواع‌ متفاوتی از‌ مناطق‌ و سرزمینهای آزاد هستند که افـزون بـر‌ تعریف‌ کلی مناطق آزاد، تعاریف، ویژگی ها و کـاربردهای متفاوت خـود را دارند. مناطقی کـه هـدف از‌ ایـجاد‌ آنها در هر کشور متفاوت از‌ کشور دیـگر اسـت. تعاریفی‌ که‌ تاکنون از مناطق پردازش صادارت‌ ارائه‌ شده و نکته‌ای که توجه به آن بـرای مـا حائز اهمیت است، آن است‌ که‌ "مـناطق پردازش صادرات" که در ایران‌ به‌ صـورت‌ ابـتدایی آن مناطق‌ آزاد‌ تجاری - صنعتی نامیده شـده‌ اسـت، بخشی‌ محدود، محصور، حراست شده و غیر قابل نفوذ از یک کشور است که در آن‌ از‌ قوانین و مـقررات گـمرکی، مالی و مالیاتی‌ و ... یا‌ خبری نیست‌ یـا‌ ایـن‌ کـه این قوانین و مـقررات تـا حدود زیادی تعدیل شـده‌اند. در ایـن مناطق، واردات کالا مشمول هیچ نوع حقوق گمرکی‌ یا‌ کنترل بر واردات نمی‌باشد و بعضا‌ معافیت‌ از‌ پرداخـت‌ مـالیات‌ بر درآمد شرکتها‌ را‌ برای بهره‌گیران خـود تـضمین می‌کند. روشـن اسـت کـه سایر قوانین و مقررات ویـژه در هر کشور‌ با‌ کشور‌ دیگر متفاوت است.

بر این اساس بر آن شدیم تا تاثیر اعطلای معافیت مالیاتی در مناطق آزاد را بر متغیرهای اقتصادی که هدف اصلی ایجاد مناطق آزاد بوده اند را ارزیابی کنیم. بدین منظور ابتدا به بررسی و ارزیابی تاثیر متغیرهایی از جمله؛ صادرات، واردات، نرخ ارز، سرمایه گذاری داخلی و سرمایه گذاری خارجی بر میزان تولید صورت گرفته در این مناطق که از معافیت مالیاتی  برخوردار بوده را بررسی کنیم که داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز در این پژوهش از آمار و اطلاعات موجود در سالنامه آماری کشور، بانک مرکزی، دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد، بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و سایر منابع آماری معتبر استخراج خواهد شد و جامعه آماری این تحقیق مناطق آزاد کشور ایران و نمونه آماری شامل سه منطقه آزاد کشور "قشم، کیش و چابهار"  می‌باشند.

 

 3- فرضیه­های تحقیق

فرضیه اول: صادرات کالا تاثیر مثبت و معناداری بر میزان تولید در مناطق آزاد دارد.

فرضیه دوم: واردات کالا به مناطق آزاد، کاهش میزان تولید این مناطق را در پی دارد.

فرضیه سوم: میزان اشتغال در مناطق آزاد، به شکل معناداری تولید در این مناطق را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

فرضیه چهارم: افزایش سرمایه­گذاری داخلی در مناطق آزاد، افزایش تولید این مناطق را در پی داشته است.

فرضیه پنجم: افزایش سرمایه­گذاری خارجی در مناطق آزاد، افزایش تولید این مناطق را در پی داشته است.

 

4- الگوی پژوهش

دراین تحقیق در پی بررسی تاثیر میزان صادرات از مناطق آزاد و میزان واردات کالا به این مناطق و نیز مجموعه دیگری از متغیرهای اقتصادی بر میزان تولید در مناطق آزاد خواهیم بود. بدین منظور ابتدا با استفاده از آمار توصیفی همچون میانگین، میانه، انحراف معیار و ... به بررسی وضعیت کلی متغیرهای تحقیق پرداخته می­شود. در ادامه با استفاده از مدل رگرسیونی زیر به بررسی تاثیر میزان صادرات از مناطق آزاد و واردات به این مناطق بر میزان تولیدات در این مناطق پرداخته خواهد شد:

 

 

 

که در مدل‌­ فوق:

 : میزان تولیدات انجام شده در مناطق آزاد بر اساس میلیارد ریال

 : میزان صادرات انجام شده در مناطق آزاد

 : میزان واردات کالا به مناطق آزاد

 : میزان اشتغال در مناطق آزاد

 : سرمایه­گذاری داخلی انجام شده در مناطق آزاد

 : سرمایه­گذاری خارجی انجام شده در مناطق آزاد

 : میانگین نرخ ارز (دلار) در بازار آزاد

 لازم به ذکر است که در مدل رگرسیونی فوق، از لگاریتم­ متغیرهای فوق­الذکر استفاده می­گردد.

 

 

 

5- نتایج

5-1- آمار توصیفی

جدول زیر بیانگر آمار توصیفی متغیرهای تحقیق در شرکت­های نمونه، پس از حذف داده­های پرت می­باشد.

 

جدول 1- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق

 

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

میانگین میزان تولیدات انجام شده در مناطق آزاد بررسی شده، برابر با 18.002 میلیارد ریال بوده است. نتایج مربوط به مقایسه تولیدات بین سال­های مختلف بیانگر افزایش میزان تولیدات این مناطق می­باشد. مقادیر ضریب چولگی (465/1) و ضریب کشیدگی (580/1) این متغیر، بیانگر نرمال بودن احتمالی توزیع این متغیر است (نتایج بدست آمده از آزمون کولموگروف اسمیرنوف نیز بیانگر نرمال بودن توزیع متغیر می­باشد). میانگین میزان صادرات کالا از مناطق آزاد طی دوره تحقیق برابر با 227 میلیون دلار در سال می­باشد و میانگین میزان واردات به این مناطق برابر با 734 میلیون دلار در سال می­باشد. این نتایج بیانگر آن است که طی دوره تحقیق، بطور میانگین واردات کالا به مناطق آزاد بیش از 3 برابر صادرات کالا از این مناطق بوده است که نشان دهنده تراز تجاری منفی این مناطق می­باشد. نتایج مربوط به سال­های مختلف نشان می­دهد که بیشینه واردات کالا باز هم بیشتر از بیشینه صادرات می­باشد.

میانگین میزان اشتغال در مناطق آزاد طی دوره تحقیق برابر با 33 هزار نفر می­باشد که روند سالانه آن بیانگر افزایش میزان اشتغال در این مناطق می­باشد بطوری که میزان اشتغال از حدود 2 هزار به 56 هزار نفر در سال 1393 رسیده است. متوسط میزان سرمایه­گذاری داخلی در مناطق آزاد طی دوره تحقیق برابر با 8.535 میلیارد ریال و میانگین میزان سرمایه­گذاری خارجی در این مناطق برابر با 175 میلیون دلار که با در نظر گرفتن متوسط نرخ ارز می­توان دریافت که میزان سرمایه­گذاری خارجی در مناطق آزاد طی سال­های گذشته به شدت کاهش یافته و بخش عمده سرمایه­گذاری­های خارجی انجام شده طی سال­های 77 تا 83 رخ داده است. با در نظر گرفتن میانگین نرخ ارز می­توان گفت که سرمایه­گذاری داخلی انجام شده در مناطق آزاد چندین برابر سرمایه­گذاری خارجی انجام شده در این مناطق بوده است.

 

5-2- تجزیه و تحلیل مدل­­ تحقیق

در این تحقیق سعی شده تا با استفاده از رویکرد داده­های ترکیبی (پانل) به بررسی تاثیرگذاری مجموعه­ای متغیرهای اقتصادی بر میزان تولیدات در مناطق آزاد کشور پرداخته شود. ابتدا به بررسی  وضعیت همسانی واریانس­ها، وجود اثرات ثابت و تصادفی بودن اثرات ثابت پرداخته ایم که نتایج بدست آمده بیانگر وجود همسانی واریانس­ها و وجود اثرات ثابت در مدل تحقیق می­باشد که تمام این موارد در مدل تحقیق لحاظ شد که نتایج بدست آمده به شرح جدول زیر می­باشد.

 

جدول 2- نتایج بدست آمده از مدل تحقیق

 

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج بدست آمده از جدول فوق نشان می­دهد که:

• مقدار آماره t و سطح معناداری (Prob) متغیر میزان صادرات کالا از مناطق آزاد (Export)، به ترتیب برابر با 157/6 و 000/0 می­باشد و این به معنای آن است که فرض صفر این آزمون (مبنی بر برابر بودن ضریب این متغیر با صفر) در سطح اطمینان 95% رد شده و تاثیر متغیر صادرات کالا بر متغیر وابسته (میزان تولید)، معنادار بوده است. مثبت بودن مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر، به ترتیب نشان‌دهنده تاثیر مثبت و معنادار بر متغیر وابسته است. نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که صادرات کالا تاثیری معنادار بر میزان تولید در مناطق آزاد داشته و با توجه به اینکه یکی از اهداف ایجاد این مناطق افزایش صادرات کالا بوده است، مشاهده می شود که با افزایش صادرات در این مناطق شاهد افزایش تولید در آنها بوده­ایم . نتیجه بدست آمده نشان‌دهنده آن است‌که:

فرضیه نخست تحقیق مبنی بر اینکه صادرات کالا تاثیر مثبت و معناداری بر میزان تولید در مناطق آزاد دارد، در سطح اطمینان 95% مورد تایید قرار می­گیرد.

 

• مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر میزان واردات کالا به مناطق آزاد (Import)، به ترتیب برابر با 280/2- و 029/0 می­باشد که به ترتیب نشان‌دهنده تاثیر منفی و معنادار (از لحاظ آماری) بر میزان تولید در مناطق آزاد به عنوان متغیر وابسته تحقیق است. این نتیجه نشان می­دهد که واردات کالا تاثیری منفی بر میزان تولید داشته و با افزایش واردات به مناطق آزاد، شاهد کاهش میزان تولید در این مناطق به شکل معناداری بوده­ایم. این نتیجه بیانگر آن است که افزایش واردات به مناطق آزاد، کاهش میزان تولید این مناطق را در پی داشته است. نتیجه بدست آمده نشان‌دهنده آن است‌که:

فرضیه دوم تحقیق مبنی بر اینکه افزایش واردات کالا به مناطق آزاد، کاهش میزان تولید این مناطق را در پی دارد، در سطح اطمینان 95% مورد تایید قرار می­گیرد.

 

• مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر میزان اشتغال (Employ)، به ترتیب برابر با 393/1- و 173/0 می­باشد. منفی بودن مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر، به ترتیب نشان‌دهنده تاثیر منفی اما بی­اهمیت (از لحاظ آماری) بر متغیر وابسته است. نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که میزان اشتغال در مناطق آزاد تاثیر معناداری بر میزان تولید در این مناطق نداشته است و دلیل آن می تواند ناشی از اشتغال صورت گرفته در بخش خدمات و تجاری باشد لذا نتیجه بدست آمده نشان‌دهنده آن است‌که:

فرضیه سوم تحقیق مبنی بر اینکه میزان اشتغال در مناطق آزاد به شکل معناداری میزان تولید در این مناطق را تحت تاثیر قرار می­دهد، در سطح اطمینان 95% رد می­شود.

 

• مقدار آماره t و سطح معناداری متغیر میزان سرمایه­گذاری داخلی انجام شده در مناطق آزاد (Int_Invest)، به ترتیب برابر با 488/0 و 629/0 می­باشد که به ترتیب نشان‌دهنده تاثیر مثبت اما بی­معنای این متغیر بر میزان تولید در مناطق آزاد به عنوان متغیر وابسته تحقیق است. این نتیجه نشان می­دهد که سرمایه­گذاری داخلی انجام شده تاثیری مثبت بر میزان تولید داشته و با افزایش سرمایه­گذاری داخلی، شاهد افزایش میزان تولید در این مناطق بوده­ایم، هر چند که این افزایش از لحاظ آماری معنادار نیست. این نتیجه بیانگر آن است که مطابق انتظار افزایش سرمایه­گذاری داخلی، افزایش تولید را در پی داشته اما این افزایش از لحاظ آماری معنادار نیست و دلیل آن می تواند مربوط به سرمایه گذاری های صورت گرفته در بخش خدمات و تجاری باشد تا بخش تولید لذا نتیجه بدست آمده نشان‌دهنده آن است‌که:

فرضیه چهارم تحقیق مبنی بر اینکه افزایش سرمایه­گذاری داخلی در مناطق آزاد، افزایش میزان تولید این مناطق را در پی داشته است، در سطح اطمینان 95% رد می­شود.

 

• مقدار آماره t و سطح معناداری میزان سرمایه­گذاری خارجی انجام شده در مناطق آزاد (Ext_Invest)، به ترتیب برابر با 652/1 و 108/0 می­باشد که به ترتیب نشان‌دهنده تاثیر مثبت اما بی­معنای این متغیر بر میزان تولید در مناطق آزاد به عنوان متغیر وابسته تحقیق است. این نتیجه نشان می­دهد که سرمایه­گذاری خارجی انجام شده تاثیری مثبت بر میزان تولید داشته و با افزایش آن، شاهد افزایش میزان تولید در این مناطق بوده­ایم، هر چند که این افزایش از لحاظ آماری معنادار نیست. این نتیجه بیانگر آن است که مطابق انتظار افزایش سرمایه­گذاری خارجی، افزایش تولید را در پی داشته اما این افزایش از لحاظ آماری معنادار نیست ب عبارتی هر چند سرمایه گذاری خارجی صورت گرفته به لحاظ آماری در سطح 10 درصد مثبت و معنی دار می باشد ولی آن چنان که بر اساس اهداف مناطق آزاد باید سرمایه گذاری خارجی در جهت افزایش بخش تولید هدایت شود و تاثیر معناداری بر تولیدات این منلطق داشته باشد، نبوده است. نتیجه بدست آمده نشان‌دهنده آن است‌که:

فرضیه پنجم تحقیق مبنی بر اینکه افزایش سرمایه­گذاری خارجی در مناطق آزاد، افزایش میزان تولید این مناطق را در پی داشته است، در سطح اطمینان 95% رد می­شود.

 

نتایج بدست آمده از متغیر کنترلی به شرح زیر است:

نرخ ارز در بازار آزاد تاثیری مثبت و معنادار بر میزان تولیدات مناطق آزاد داشته است.( با توجه به اینکه مقدار آماره t و سطح معناداری این متغیر به ترتیب برابر با 162/2 و 038/0 می­باشد). نتیجه بدست آمده بیانگر آن است که با افزایش نرخ ارز در بازار آزاد، شاهد افزایش میزان تولید در مناطق آزاد بوده­ایم. به عبارت دیگر افزایش نرخ ارز، افزایش میزان تولید در این مناطق را به همراه داشته است.

در جدول زیر به بررسی این امر پرداخته شده که هر یک از متغیرهای تحقیق (میزان صادرات و واردات کالا، میزان اشتغال و سرمایه­گذاری داخلی و خارجی)، چه تاثیری بر میزان تولیدات در سال­های آتی خواهند داشت. به عبارت دیگر به بررسی این امر پرداخته شده که صادرات کالا در سال 90، چه تاثیری بر میزان تولیدات در سال­های 91، 92 و 93 داشته است تا بدین ترتیب اثر هر یک از متغیرهای تحقیق در دوره­های آتی نیز مورد بررسی قرار گرفتهباشد. نتایج بدست آمده به شرح جدول زیر می­باشد (در جدول زیر عدد اول و دوم متغیرها به ترتیب بیانگر ضریب و سطح معناداری این ضریب می­باشد).

جدول 3- نتایج تاثیر متغیرهای تحقیق بر میزان تولیدات مناطق آزاد در سال­های آتی

 

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

نتایج بدست آمده از این بخش بیانگر آن است که از میان متغیرهای مورد بررسی، صادرات کالا از مناطق آزاد، میزان تولیدات در این مناطق را طی سه سال آینده به شکل معناداری تحت تاثیر قرار داده است. به عبارت دیگر این نتیجه نشان می­دهد که صادرات کالا در مناطق آزاد، نه تنها تولید سال جاری، بلکه تولیدات سه سال آینده در این مناطق را نیز به شکل معناداری تحت تاثیر قرار داده است.  دیگر نتایج بدست آمده نشان می­دهد که واردات کالا به این مناطق تاثیری منفی بر تولیدات سال­های آتی داشته اما این تاثیرگذاری از لحاظ آماری معنادار نبوده است. به عبارت دیگر این نتیجه نشان می­دهد که تاثیرگذاری واردات کالا بر تولیدات مناطق آزاد صرفاً در سال جاری معنادار بوده و در سال­های بعدی تاثیرگذاری معناداری بر تولید مناطق آزاد نداشته است.

 

6- بررسی عملکرد مناطق آزاد تجاری (قشم، کیش و چابهار)

در جداول 4 و 5 عملکرد صادرات و واردات در مناطق آزاد قشم، کیش و چابهار  ترسیم شده است.  مجموع صادرات در این مناطق، معادل 5001 میلیون دلار بوده است که 4159 میلیون دلار آن (83 درصد)مربوط به منطقه آزاد کیش، 732 میلیون دلار آن (15 درصد) مربوط به منطقه قشم و 110 میلیون دلار آن (2 درصد) مربوط به منطقه آزاد چابهار می‌باشد. طی سال‌های93-1372، از میان سه منطقه آزاد تجاری – صنعتی کیش، قشم و چابهار، منطقه آزاد کیش با افزایش در میزان صادرات خود، دارای رشد فزاینده و مناطق آزاد قشم و چابهار دارای روند باثباتی بوده‌اند. جدول 4 و نمودار مربوط به آن، این بررسی را نشان می‌دهند.

با توجه به جداول 5، میزان واردات طی سال‌های مذکور در این مناطق، برابر 16143 میلیون دلار بوده است. طی سال‌های 93-1372 میزان واردات مناطق آزاد تجاری سه برابر مقدار صادرات آن‌ها بوده است. این مناطق در عمل به سکویی برای واردات کالا به داخل کشور تبدیل شده‌اند.

از جمله شاخص‌هایی که معمولاً در اکثر موارد پژوهشگران به عنوان شاخص‌های ارزیابی موفقیت یک کشور یا منطقه در کسب رشد اقتصادی و جذب سرمایه و توسعه صادرات به کار گرفته می‌شود، نسبت صادرات به واردات است. زیرا به نظر می‌رسد رقم مطلق صادرات مناطق آزاد حاوی اطلاعات کافی برای بررسی عملکرد این مناطق از منظر توسعه صادرات نباشد. این شاخص نشان دهنده آن است که آیا مناطق آزاد تجاری – صنعتی، سکوی صادراتی بوده‌اند یا سکوی وارداتی؟ بدیهی است هر چه این نسبت از یک بزرگ‌تر باشد، منطقه در پردازش صادرات موفق‌تر عمل کرده است و سکوی صادراتی نامیده می‌شود و باالعکس. جدول 6 بیانگر این نسبت در دوره 1393-1372 است. همان‌گونه که در جدول 6 ملاحظه می‌شود؛ در هیچ یک از سال‌های مورد مطالعه، این نسبت بزرگ‌تر از یک نشده و در واقع این مناطق تاکنون به عنوان سکوی وارداتی کالا به داخل کشور عمل کرده و هرگز نتوانسته‌اند به یکی از اهداف مهم ایجاد مناطق آزاد، یعنی توسعه صادرات دست یابند.

 

7- جذب سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد تجاری

یکی از مهم‌ترین اهداف تأسیس مناطق آزاد، جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در این مناطق است تا باعث اشتغال و رونق بازار شود. همانطور که در جدول 7 مشاهده می شود، حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب شده در مناطق آزاد کیش، قشم و چابهار در مجموع طی سال‌هایی که از فعالیت آن‌ها می‌گذرد بالغ بر 3844 میلیون دلار بوده است که 2291 میلیون دلار آن یعنی 60 درصد آن در منطقه آزاد کیش، 1171 میلیون دلار یعنی 30 درصد آن در منطقه قشم و 382 میلیون دلار یعنی 10 درصد آن در منطقه آزاد چابهار صورت گرفته است. به این ترتیب ملاحظه می‌شود که نخست تمامی مناطق آزاد کشور از نقطه نظر انجام سرمایه‌گذاری‌ها فعال نبوده و فقط برخی از آن‌ها سهم مهمی را در انجام فعالیت‌های سرمایه‌گذاری بر عهده داشته‌اند . دوم سهم سرمایه‌گذاری خارجی با توجه به محدودیت های آن  در کشور و هدف تأسیس این مناطق، بسیار اندک و ناچیز است.

 

8- جذب سرمایه‌گذاری داخلی در مناطق آزاد

جدول 8، حجم سـرمایه‌گذاری ‌‌داخـلی‌ جذب شده‌ از مجموع سرمایه‌گذاری‌های داخلی، در دوره 1392- 1372 توسط بخش خصوصی در امور زیربنایی، ساخت‌ مراکز اقامتی و تـجاری و مـسکونی، خدمات شهری و صنعت حدود 82334 میلیارد ریال می‌باشد. با این تفاوت که روند جذب سرمایه‌گذاری داخلی در این مناطق طی دوره فوق‌الذکر افزایشی بوده و از 4 میلیارد ریال در سال 1372 به رقم 26874 میلیارد ریال در سال 1392 رسیده است که از این میزان سرمایه‌گذاری، به طور متوسط 14 درصد (11179 میلیارد ریال) مربوط به منطقه آزاد کیش، 51 درصد(41724 میلیارد ریال) مربوط به منطقه قشم و 36 درصد (29432 میلیارد ریال) مربوط به منطقه آزاد چابهار می‌باشد. با توجه به جدول های شماره 7 و 8 و مقایسه آنها؛ به نظر می‌رسد وضعیت بهتر جذب سرمایه‌های داخلی در مقایسه با جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در مناطق آزاد به اعمال تحریم‌ها و نتیجتاً عدم اقبال سرمایه‌گذاران خارجی به این مناطق باز می‌گردد.

 

9- عملکرد تولیدی مناطق آزاد

عملکرد مناطق آزاد طی سال‌هایی که از آغاز فعالیت این مناطق می‌گذرد، بیانگر رشد میزان تولید در این مناطق است(جدول 9) به‌گونه‌ای که میزان تولید از 16113 میلیون ریال در سال 1372، به 9330960 میلیون ریال در سال 1393 افزایش یافته و نشان دهنده رشد قابل ملاحظه تولید است.با توجه به جدول 9 و نمودار 5، طی بازه زمانی 1392- 1379؛میزان تولید در منطقه آزاد تجاری کیش از 2104992 میلیون ریال در سال 1379 به 62872554 میلیون ریال در سال 1392 افزایش یافته و دارای روندی افزایشی بوده است.طی بازه زمانی 1392- 1380، نرخ رشد تولید در منطقه آزاد کیش با روندی متناوب از 30 درصد در سال 1380، به 32 درصد در سال 1392 افزایش یافته است.

با توجه به جدول 9 و نمودار 6، طی بازه زمانی 1392- 1384؛ میزان تولید در منطقه آزاد تجاری قشم با روندی متناوب از 637193 میلیون ریال در سال 1384 به 4129821 میلیون ریال در سال 1392 افزایش یافته است.در همین دوره( 1392- 1385) ، نرخ رشد تولید در منطقه آزاد قشم با روندی متناوب از 2- درصد در سال 1385 به 31 درصد در سال 1392 افزایش یافته است.

با توجه به جدول 9 و نمودار 7، طی بازه زمانی 1392- 1378؛میزان تولید در منطقه آزاد تجاری چابهار با روندی متناوب از 16113 میلیون ریال در سال 1378 به 506824 میلیون ریال در سال 1392 افزایش یافته است.طی بازه زمانی 1392- 1385، نرخ رشد تولید در منطقه آزاد چابهار با روندی متناوب از 37 درصد در سال 1379 به 42 درصد در سال 1392 افزایش یافته است.

 

10- عملکرد اشتغال مناطق آزاد تجاری

یکی از اهداف اولیه مناطق آزاد کشور، افزایش اشتغال است. اولین خصوصیت مناطق آزاد، معافیت مالیاتی در این مناطق می‌باشد. لذا دولت‌ها در هنگام تأسیس مناطق آزاد امیدوارند که با تأسیس این مناطق و از دست رفتن درآمدهای مالیاتی ناشی از معافیت مالیاتی، توسط مزایایی مانند ایجاد اشتغال و افزایش درآمدهای ناشی از مبادله‌های خارجی جبران شود. با توجه به جدول 7 - اشتغال ایجاد شده در این مناطق (به استثنای سال‌های 1381، 1383، 1384، 1387 و 1390)، بیانگر افزایش میزان اشتغال است. به‌گونه‌ای که میزان اشتغال از 2/2 هزار نفر در سال 1372، به 1/56 هزار نفر در سال 1393 افزایش یافته است. همچنین طی سال‌های 93-1372 از مجموع اشتغال ایجاد شده در مناطق آزاد تجاری کیش، قشم و چابهار، به طور متوسط 9 درصد مربوط به منطقه آزاد کیش، 75 درصد مربوط به منطقه قشم و 16 درصد مربوط به منطقه آزاد چابهار می‌باشد. با توجه به جدول 6 و نمودارهای مربوط به آن، این بررسی را نشان می‌دهند.لذا مناطق آزاد تجاری- صنعتی ایران، در زمینه ایجاد شغل نیز موفقیت چندانی نداشته‌اند. بدیهی است که دلیل اصلی این مسئله را باید در عدم موفقیت این مناطق در جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جستجو کرد.

 

11- نتیجه گیری

در این تحقیق با بررسی تاثیر مجموعه ای از متغیرهای اقتصادی همچون میزان صادرات از مناطق آزاد، میزان واردات کالا به این مناطق، اشتغال و میزان سرمایه گذاری های داخلی و خارجی در مناطق آزاد بر میزان تولیدات که از معافیت مالیاتی طی 20 ساله برخوردار بوده اند در این مناطق پرداخته شد. مجموعه نتایج آماری بدست آمده نشان می دهد که میزان صادرات کالا از مناطق آزاد تاثیر مثبت و معناداری بر میزان تولیدات این مناطق داشته و افزایش صادرات کالا، افزایش میزان تولید در مناطق آزاد را در پی داشته است. دیگر نتایج بدست آمده نشان می دهد که واردات کالا به مناطق آزاد، کاهش تولید در این مناطق را به شکل معناداری در پی داشته است. این نتیجه نشان می دهد که افزایش واردات کالا به مناطق آزاد، کاهش تولیدات را در پی داشته است. دیگر نتایج بدست آمده بیانگر آن است که میزان سرمایه گذاری داخلی و خارجی انجام شده در مناطق آزاد، تاثیری مثبت بر تولیدات این مناطق داشته اما این تاثیرگذاری از لحاظ آماری معنادار نبوده است.

از طرف دیگر باید گفت؛ مناطق سه‌گانه کشور هر چند در خصوص بـرخی از اهـداف نـظیر تسریع در امور زیربنایی، عمران‌ و آبادانی‌ و ایجاد اشتغال، عملکرد نسبتاً مثبتی را به عرصه ظهور گذاشته‌اند، امّا در خصوص اهـداف و وظـایف‌ اصلی که معمولاً در ایجاد مناطق آزاد در دنیا مورد توجه است، فاصله‌ زیادی‌ دارند. این‌ در حالی اسـت کـه مناطق‌ آزاد علاوه بر واردات کالای ساخته شده در حد مصوّب (و احتمالاً‌ بیش ‌از آن‌ به‌ داخل کشور) و تشدید بخشی از  کـالای قاچاق به کشور و همچنین زمین فروشی بیش از حد؛ مـوجب کـاهش اثرگذاری سیاست‌های‌ تجاری و تولیدی‌ شده‌اند.

نتایج بدست آمده در خصوص تاثیر بلندمدت متغیرهای تحقیق بر تولیدات مناطق آزاد بیانگر آن است که میزان صادرات کالا از مناطق آزاد، نه تنها تولیدات سال جاری، بلکه میزان تولیدات در سه سال آینده را تحت تاثیر قرار می دهد. به عبارت دیگر صادرات کالا از مناطق آزاد، تولیدات سال های آتی را به شکل معناداری افزایش داده است.

در مجموع بر اساس شاخص های عملکرد فوق ، مناطق آزاد ایران عملکرد مطلوب و پیش برنده‌ای را نداشته و در عمل، کارکرد خود را در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و البته داخلی و ایجاد اشتغال از دست داده‌اند . مهم‌تر آنکه منابع صرف شده در این مناطق نیز نتوانسته‌اند هماهنگی لازم را با صنایع داخلی ایجاد کنند. چرا که انتظار می‌رود مناطق آزاد ایران سکوی صادرات صنایع ایران و تأمین کننده مایحتاج آن‌ها در داخل سرزمین اصلی باشند و البته حرکت مناطق آزاد به سوی این هماهنگی نتیجه توافق عمومی و مدیریت هدفمند صنایع ایران، همگام با مسئولان مناطق آزاد است. مناطق آزاد می‌توانستند با توجه به سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی انجام شده، مورد توجه سرمایه‌گذاران داخلی قرار گرفته و با بهره‌گیری از مشوق‌های مالی و ساختارهای انگیزشی آن‌ها، سبب آغاز فرآیند توسعه صنعتی به کمک پیوندهای پیشین و پسین صنایع به وجود آمده در مناطق آزاد شوند. اما به نقل از مسئولان سازمان مناطق آزاد ایران نه تنها هیچ اجماعی پیرامون اهداف، راهبردها و سیاست‌های مناطق در سطح کشور به وجود نیامده، بلکه مناطق آزاد به شدت در معرض فشار و بدفهمی قرار دارند.

بر این اساس ، بهبود عملکرد مناطق آزاد ایران در گرو این است که  برنامه توسعه مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، باید به عنوان موضوعی مستقل؛ در دستور کار سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی در دو بخش آمایش سرزمین و برنامه ششم توسعه کشور، قرار گیرد. اختصاص بخشی از بودجة دولت در کل بودجة پیشنهادی برای تقویت زیرساخت‌ها و تأسیسات زیربنایی مناطق آزاد؛جلوگیری از ورود بی‌رویة کالا به مناطق آزاد و اعمال عوارض گمرکی بر کالاهای وارداتی به منطقه و تشویق صادرات و معافیت گمرکی و مالیاتی کالاهای صادراتی؛ ایجاد امنیت و فضای سیاسی باثبات و برقراری تعرفه‌های ترجیحی در مقایسه با کشورهای هم‌جوار، جهت تشویق سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی از دیگر راهکارهای اساسی جهت رفع موانع پیش روی مناطق آزاد در تسهیل و گسترش امور سرمایه‌گذاران خارجی است. اعطای تضمین‌های کافی برای سرمایه‌گذاران خارجی،فراهم ساختن زمینه حضور بیشتر سرمایه‌گذاران داخلی به‌منظور تشویق سرمایه‌گذاران خارجی،حذف تشریفات زائد اداری و بروکراسی محدودکننده،ایجاد نظام مدیریتی قوی و پویا ،ایجاد و تکمیل زیرساخت‌های لازم و امکانات زیربنایی ،تثبیت و شفاف‌تر کردن قوانین و مقررات حاکم ،ایجاد مؤسسات پولی و بانکی معتبر و کارآمد در مناطق آزاد،ایجاد تسهیلات گمرکی پیشرفته از دیکر اقدامات اساسی در این زمینه است.

 

---

1- استادیار و  عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد و حسابداری، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی، تهران، ایران (نویسنده مسئول) [e-mail]

2- کارشناس ارشد علوم اقتصادی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی. [e-mail]

---

[i]. The Kyoto Convention, available at: http://www.wcoomd .org/en/topics/facilitation/instrument-and-tools/conventions/pf_kyoto_conv/kyoto_new.aspx

[ii]. Large Economic Dictionary

مراجع

فهرست منابع

1)     امینی، الف . 1372، «مروری بر قانون "چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری – صنعتی جمهوری اسلامی ایران" –مناطق آزاد در ایران؛ از اندیشه تا عمل»، مجلس و راهبرد - شماره 6، ،ص 218-205

2)     الویری، مرتضی، 1378، مصاحبه دبیر شورای عالی مناطق آزاد، «روزنامه مناطق آزاد»،  صفحه 3.

3)     پاکدامن، رضا، «نظام حقوقی مناطق آزاد‌ جمهوری‌ اسلامی ایران»، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، تهران، 1375.

4)     چگینی، احمد؛ مناطق آزاد (کتاب اول) قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌های مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران (سرمایه‌گذاری، تولید، صادرات و واردات، ترانزیت، ترخیص و جهانگردی) تهران، فرهنگستان یادواره،1380

5)     دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری – صنعتی (1384). گزارش جامع عملکرد مناطق آزاد ایران 1383-1380 تابستان.

6)     دفتر بررسی‌های‌ اقتصادی، آذر 1377، «اهداف‌ خصوصیات‌ و کارکرد مناطق آزاد تجاری- صنعتی در ایران‌ و جهان»، پژوهشکده مجلس شورای اسلامی،.

7)     رفعتی، محمدرضا، 1368، «مناطق آزاد تجاری- صنعتی»، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.

8)     رئیس دانا، فریبرز، 1380،«بررسی‌های کاربردی توسعه اقتصادی ایران»، نشر چشمه .

9)     رهنورد، فرج اله، (1389). عوامل مؤثر بر عملکرد مناطق تجاری- صنعتی ایران، فصلنامه فرآیند مدیریت و توسعه، موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، شماره 74 پاییز و زمستان.

10)  سازمان امور مالیاتی کشور، قانون مالیات‌های مستقیم.

11)  گروه مطالعات مناطق آزاد «محور شرق»، «طرح مطالعات ایجاد منطقه پردازش صادرات بندرعباس»، «ارزیابی تجربه مناطق پردازش صادرات در جهان»، سازمان برنامه و بودجه هرمزگان.

12)  سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور، قانون برنامه پنجم توسعه.

13)  سالواتوره، دومینیک، «تجارت بین‌المللی» ترجمه حمیدرضا ارباب، تهران، نشر نی، 1376.

14)  سرکنسولگری جمهوری اسلامی ایران در شانگهای، «آشنایی با مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری خلق چین»، سفارت جمهوری اسلامی ایران در چین،1999 .

15)  عادلی، سید محمدحسین، «اقتصاد بین‌المللی و بازرگانی خارجی ایران» جهاد دانشگاهی.

16)  علیا، محمدی، 1386، آسیب شناسی یک معادله پرچالش، درآمدی بر مسائل و مشکلات مناطق آزاد، ماهنامه پیام دریا،.

17)  عنایت، نازنین، بهار 1373، «عوامل مؤثر در جـذب سـرمایه‌گذاری خارجی به کیش»، پایان‌نامه‌ کارشناسی ارشد مدیریت بازرگانی(گرایش بازاریابی) دانشکده حسابداری و مدیریت‌ دانشگاه علامه طباطبایی.

18)  «قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی‌ ایران»، مصوب‌ جلسه‌ مورخ 7/6/1372 مجلس شورای اسلامی‌ و جلسه‌ مورخ 22/8/1375 مجمع‌ تشخیص مصلحت نظام.

19)  مجله اقتصادی – ماهنامه بررسی مسائل و سیاست‌های اقتصادی، «عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی در چهار سال اول برنامه چهارم توسعه»، شماره‌های 9 و 10، آذر و دی 1389، صفحات 132-123.

20)  ﻣﺤمودی اﻟﻤﻮﺗﻲ، ﻣﺴﻌﻮد، 1374، مطالعه‌ای در مورد مناطق آزاد و اثرات اقتصادی – بازرگانی آن، ﻣﻮﺳﺴﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و پژوهش‌های بازرگانی.

21)  مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1385). مروری بر تجربه مناطق آزاد تجاری- صنعتی در چین، دفتر مطالعات اقتصادی، تهران.

22)  ملکان، سرور، بهار و تابستان 1379، اداره بررسی‌های اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، تحلیل وضعیت مناطق آزاد ایران، - شماره‌های 28 و 29، از 159-128.

23)  موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، «اثرات اقتصادی- اجتماعی شرکت‌های چندملیتی در مناطق پردازش صادرات»، ترجمه محمدرضا رفعتی.

24)  وزارت مسکن و شهرسازی، «مطالعات طرح فراگیر مناطق آزاد تجاری صنعتی ایران»، تهران، دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد.

25)  «ویژگی‌های بندرها در ایران»، مجله مناطق آزاد، شماره 19، سال دوم، شهریور 1371.

26)  «مناطق آزاد و تجربه چین»، مجله مناطق آزاد، شماره 42، سال پنجم، 1372.

27)  «سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در کشورهای در حال توسعه»، نشریه اتاق بازرگانی و صنایع و معادن .1379

28)  «پژوهشی درباره منطقه‌ها و سرزمین‌های آزاد جهان، منطقه و سرزمین‌های آزاد قاره آسیا و اقیانوسیه»نامه اتاق بازرگانی، شماره 3.

29)  کلانتر بنگر، محسن، 1383، «شناسایی عوامل مؤثر بر سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در ایران»، فصلنامه پژوهش و سیاست‌های اقتصادی ، شماره 29.

30)  سیف، احمد، 1382، «عوامل تعیین‌کننده سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی: شواهدی از فعالیت بنگاه‌های ژاپنی در اتحادیه اروپا» فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی ص 26.

31)  رحیمی‌فر، مهری، «بررسی عملکرد سرمایه‌گذاری خارجی در ایران طی سال‌های 81-1335»، مجله اقتصادی، سال دوم، شماره 15.

32)  «نقش مناطق آزاد در توسعه اقتصادی»، مجله اقتصادی، شماره اول، سال پنجم.

33)  رحیمی‌فر، مهری، «عملکرد مناطق آزاد تجاری – صنعتی کیش، قشم و چابهار با تأکید بر سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی» مجله اقتصادی، سال اول شماره 12.

34)  «عوامل بیرونی نظام منطقه آزاد »فصلنامه کیش، منصور محمودی، شماره اول، 1369.

35)  «اهداف، عملکرد، چشم‌اندازهای مناطق آزاد ایران»، تازه‌های اقتصاد، شماره سی، فروردین 1372.

36)  «ایران و مناطق آزاد»، تازه‌های اقتصاد، شماره سی 1372.

37)  فاضل؛ ماندانا و پور سعیدی؛ رضوان، 1371، «شیوه‌های تشویق صادرات در چند کشورها مختلف» فصلنامه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی،.

38)  «مناطق آزاد تجاری چین» سرکنسولگری ایران در چین، تحولات شانگهای، شماره 10، 1375.

39)  «اخبار اقتصادی پودونگ» سرکنسولگری ایران در چین، تحولات شانگهای، شماره 2، سال دوم.

40)  سفارت ایران در دهلی‌نو، مناطق آزاد تجاری هند، 1375.

41)  سازمان منطقه آزاد چابهار، «گزارش عملکرد سه سال منطقه آزاد چابهار 75-1372»، تهران، 1376.

42)  سرلک، محمدعلی، «صحت مکان‌یابی مناطق آزاد تجاری-صنعتی»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

43)  سخنرانی دکتر مسعود درخشان، «مسائل اقتصاد ایران و راه‌کارهای اساسی آن» کمسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، دفتر بررسی‌های اقتصادی.

44)  «سهم ایران در جذب سرمایه‌گذاری چقدر است؟ همگام با اقتصاد جهان» روزنامه ایران سال دهم، هشتم مهرماه ،1383.

45)   Clark, W. S. (2000). Tax Incentives for Foreign Direct Investment: Empirical Evidence on Effects and Alternative Policy Options, Canadian Tax Journal 48: pp: 1139-1180.

46)   Byang- Nak song. The Rise of the Korean Economy oxford university press, 1990.

47)   Fias (2008). Special Economic Zones: Performance, Lessons Learned and Implications for Zone Development, Final Report to U.S. Agency for International Development”. The World Bank Group.

48)   IIO and unctc economic and social Effect of multinational Enter presses in Export processing zones, 1988.

49)   Johansson H. and Nilsson L. (1997). Export Processing Zones As Catalysts, World Development. No:25(12). Pages:pp:2115-2128.

50)   Lotta Moberg. (2014). The Political Economy of Special Economic Zones, Journal of Institutional Economics,  Forthcoming.

51)   Madani D. (1999). A Review of the Role and Impact of Export Processing Zones, World Bank Working Paper No:2238. World Bank.

52)   Organisation of Economic Cooperation and Development (OECD 1995). Taxation and Foreign Direct Investment. The Experience of Economies in Transition, Paris.

53)   Rhee, Y.W., K. Katterbach and J. White. (1990). Free Trade Zones in Export Strategies, Industry Development Division, and Industry Series Paper. No: 36. World Bank.

54)   Watt P.G, “Free Export Zone and Trad Policy”, Pul, of Finence and Development org., 1989.

55)   Tom Kelleher, Jelena Budak, ,Strategic Plan for the Long Term Development of Existing Free Zones in Croatia, Zagreb, November 8th, 2006.

56)   UNITED NATIONS, ST/ESCAP/2377, Free Trade Zone, and Port Hinterland Development, UNITED NATIONS, 2005.

57)   Worid Export processing Zone Assistation Directory of export processing Zone and free trade Zone WEPZA June 1996

 

پیوست: جداول

 

جدول 4- میزان و نرخ رشد صادرات کالا از مناطق آزاد تجاری ایران 1393- 1372 (میلیون دلار/ درصد)

منطقه/ سال	کیش	رشد	قشم	رشد	چابهار	رشد	جمع
1372	0	-	0	-	0	-	0
1373	0	0	0,3	0	0	0	0
1374	0	0	0,9	200	0	0	1
1375	0	0	3	233	0,0	0	3
1376	0,2	0	5	67	0,2	0	5
1377	0,1	50-	5	0	0,4	100	6
1378	0,7	600	10	100	1	150	12
1379	1,1	57	14	40	0,3	70-	15
1380	4,1	273	9	36-	0,1	67-	13
1381	3,0	27-	11	22	0,3	200	14
1382	4,0	33	114	936	0,2	33-	118
1383	255	6267	40	65-	0,1	50-	295
1384	275	8	44	10	0,4	300	319
1385	181	34-	59	34	1	150	241
1386	148	18-	48	19-	3	200	199
1387	148	0	175	265	9	200	332
1388	350	137	26	85-	11	22	387
1389	383	9	26	0	8	27-	417
1390	717	87	58	123	21	163	796
1391	366	49-	27	53-	14	33-	407
1392	997	172	33	22	21	50	1.051
1393	327	67-	24	27-	19	10-	370
جمع	4159	-	732	-	110	-	5.001

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد[1] و محاسبات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5- میزان واردات کالا به مناطق آزاد ایران ( 1393- 1372)  (میلیون دلار/ درصد)

منطقه/ سال	منطقه آازاد کیش	رشد (درصد)	منطقه آازاد قشم	رشد (درصد)	منطقه آازاد چابهار	رشد (درصد)	جمع
1372	0	-	0	-	16	-	16
1373	0	0	357	0	28	75	385
1374	0	0	215	40-	51	82	266
1375	0	0	122	43-	114	124	236
1376	132	0	136	11	89	22-	357
1377	110	17-	156	15	72	19-	338
1378	99	10-	209	34	160	122	468
1379	99	0	256	22	82	49-	437
1380	137	38	275	7	99	21	511
1381	135	1-	445	62	100	1	680
1382	82	39-	195	56-	74	26-	351
1383	149	82	176	10-	105	42	430
1384	250	68	206	17	234	123	690
1385	141	44-	206	0	295	26	642
1386	187	33	203	1-	353	20	743
1387	220	17	222	9	431	22	873
1388	282	28	303	36	440	2	1.025
1389	393	39	389	28	677	54	1.459
1390	732	86	394	1	838	24	1.964
1391	310	58-	271	31-	655	22-	1.236
1392	559	80	393	45	238	64-	1.19
1393	508	9-	517	32	821	245	1.846
جمع	4.525	-	5.646	-	5.972	-	16.143

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد^[2] و محاسبات تحقیق

 

 

نمودار 1- مقایسه رشد صادرات کالا در مناطق آزاد ایران (کیش، قشم و چابهار) طی بازه زمانی 1393- 1373

 

نمودار2- مقایسه رشد واردات کالا در مناطق آزاد تجاری ایران (کیش، قشم و چابهار) 1393- 1373

 

جدول6-  نسبت صادرات به واردات در مناطق آزاد تجاری کشور (کیش، قشم و چابهار) 1393- 1372 (میلیون دلار/ درصد)

شاخص/ سال	صادرات	واردات	نسبت صادرات به واردات	رشد (درصد)	تراز تجاری
1372	0	16	0	-	16-
1373	0	385	0.001	0	385-
1374	1	266	0.003	0	265-
1375	3	236	0.01	0	233-
1376	5	357	0.02	19	352-
1377	6	338	0.02	8	333-
1378	12	468	0.03	54	456-
1379	15	437	0.04	41	422-
1380	13	511	0.03	27-	498-
1381	14	680	0.02	19-	666-
1382	118	351	0.34	1501	233-
1383	295	430	0.69	104	135-
1384	319	690	0.46	33-	371-
1385	241	642	0.37	19-	401-
1386	199	743	0.27	29-	544-
1387	332	873	0.38	42	541-
1388	387	1,025	0.38	1-	638-
1389	417	1,459	0.29	24-	1.042-
1390	796	1,964	0.41	42	1.168-
1391	407	1,236	0.33	19-	829-
1392	1,051	1,190	0.88	168	139-
1393	370	1,846	0.2	77-	1.476-

مأخذ: محاسبات تحقیق

جدول 7- میزان سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) 1393- 1372  (میلیون دلار/ درصد)

منطقه/ سال	کیش[3]	رشد	قشم	رشد	چابهار	رشد	جمع
1372	0	-	0	-	0	-	0
1373	0	0	0	0	0		0
1374	0	0	3	0	0	0	3
1375	29	0	44	1583	0	0	73
1376	130	344	62	41	0	0	192
1377	118	9-	100	62	0	0	218
1378	120	2	142	42	1	0	263
1379	115	4-	125	12-	1	0	241
1380	218	90	160	28	0	0	378
1381	315	44	143	11-	1	0	459
1382	302	4-	217	52	1	0	520
1383	300	1-	100	54-	54	4358	454
1384	24	92-	5	95-	10	82-	39
1385	51	115	2	62-	4	59-	57
1386	122	137	5	150	2	54-	129
1387	47	61-	29	480	26	1333	102
1388	5	90-	5	83-	232	799	242
1389	45	847	11	120	1	100-	56
1390	0,2	100-	14	27	1	6-	15
1391	25	12400	2	86-	2	167	29
1392	300	1100	2	0	8	247	310
1393	25	92-	0	100-	38	356	63
جمع	2291	-	1171	-	382	-	3844

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و محاسبات تحقیق

 

 

نمودار1- مقایسه رشد سرمایه‌گذاری خارجی در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) طی بازه زمانی 1393- 1373

جدول 8- میزان سرمایه‌گذاری داخلی در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) طی بازه زمانی 1392- 1372 (درصد/ میلیارد ریال)

منطقه/سال	کیش	رشد	قشم	رشد	چابهار	رشد	جمع
1372	4	-	0	-	0	-	4
1373	26	550%	110	0%	0	0%	136
1374	116	346%	83	25%-	5	0%	204
1375	305	163%	57	31%-	69	1247%	431
1376	335	10%	184	223%	76	11%	595
1377	172	49%-	277	51%	134	76%	583
1378	253	47%	331	19%	114	15%-	698
1379	731	189%	479	45%	11	91%-	1.221
1380	628	14%-	585	22%	5	52%-	1.218
1381	531	15%-	600	3%	14	167%	1.145
1382	544	2%	649	8%	109	702%	1.302
1383	546	0%	670	3%	411	277%	1.627
1384	822	51%	1510	125%	834	103%	3.166
1385	795	3%-	1530	1%	1.326	59%	3.651
1386	724	9%-	865	43%-	1.247	6%-	2.836
1387	799	10%	5171	498%	4.367	250%	10.337
1388	841	5%	4230	18%-	362	92%-	5.433
1389	801	5%-	3521	17%-	489	35%	4.811
1390	846	6%	4307	22%	1.37	180%	6.523
1391	821	3%-	8100	88%	626	54%-	9.547
1392	546	33%-	8465	5%	17.863	2754%	26.874
جمع	11179	-	41724	-	29432	-	82,334

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد^[4]و محاسبات تحقیق

 

 

نمودار2- مقایسه رشد سرمایه‌گذاری داخلی در مناطق آزاد ایران (کیش، قشم و چابهار) طی بازه زمانی 1392- 1373

جدول 9- میزان تولید مناطق آزاد تجاری در ایران (قشم، کیش و چابهار) 1392- 1372 (میلیون ریال / درصد)

منطقه/ سال	منطقه آازاد کیش	رشد (درصد)	منطقه آازاد قشم	رشد (درصد)	منطقه آازاد چابهار	رشد (درصد)	جمع
1378	-	-	-	-	16113	-	16113
1379	2104992	-	-	-	22152	37	2127144
1380	2737410	30	-	-	35065	58	2772475
1381	3545828	30	-	-	41050	17	3586878
1382	4183158	18	-	-	149547	264	4332705
1383	5360741	28	-	-	105648	29-	5466389
1384	7068241	32	637193	-	165385	57	7870819
1385	9681459	37	627607	2-	185522	12	10494588
1386	12145098	25	620879	1-	86693	53-	12852670
1387	17197979	42	1057980	70	196416	127	18452375
1388	24079944	40	1962873	86	121036	38-	26163853
1389	27305098	13	1820414	7-	183790	52	29309302
1390	34754535	27	1866370	3	164818	10-	36785723
1391	47452300	37	3154245	69	357748	117	50964293
1392	62872554	32	4129821	31	506824	42	67509199
جمع	260489337	-	23969138	-	3577011	-	288035486

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد و محاسبات تحقیق

 

 

 

نمودار5- میزان رشد تولید در منطقه آزاد کیش (1392- 1380)

 

 

 

 

 

نمودار 6- میزان رشد تولید در منطقه آزاد قشم ( 1392- 1385)

 

 

نمودار7- میزان رشد تولید در منطقه آزاد چابهار (1393- 1379)

 

 

 

نمودار8- مقایسه رشد اشتغال در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) ( 1393- 1373)

 

جدول 10- ایجاد اشتغال سالانه در مناطق آزاد ایران (قشم، کیش و چابهار) 1393- 1372 (هزار نفر / درصد)

منطقه/ سال	کیش	رشد	قشم	رشد	چابهار	رشد	جمع	رشد
1372	1.2	-	1	-	0	-	2.2	-
1373	3	150	5.4	440	0.5	0	8.9	305
1374	5	67	7.7	43	1.7	110	14.4	62
1375	7.4	48	14.2	84	3	3	24.6	71
1376	7.6	3	15.8	11	4.5	32	27.9	13
1377	8.7	14	16.6	5	5.5	11	30.8	10
1378	9.1	5	17.4	5	7	17	33.5	9
1379	9.4	3	18.2	5	8	8	35.6	6
1380	10.5	12	18.9	4	8.5	0	37.9	6
1381	0.5	95-	19.7	4	8	26	28.2	26-
1382	1.9	280	20.5	4	7	16-	29.4	4
1383	1	47-	21.3	4	7	0	29.3	0
1384	0.3	75-	22	3	7	0	29.3	0
1385	0.3	4	27.6	25	7	16-	34.8	19
1386	0.4	38	31.4	14	9	10	40.7	17
1387	0.3	11-	34.5	10	1.2	85-	36	12-
1388	0.4	22	36.4	6	8.6	469	45.4	26
1389	0.3	18-	38.7	6	8.7	4-	47.7	5
1390	0.3	3-	40	3	1.2	84-	41.5	13-
1391	0.1	65-	41	3	2.1	68	43.2	4
1392	-	-	47.4	16	2	17-	49.4	14
1393	-	-	50.3	6	5.8	155	56.1	14
جمع	67.6	-	545.9	-	113.3	-	726.8	-

مأخذ: دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد^[5] و محاسبات تحقیق

 

 

                                                 

 

 

 

 

 

یادداشت‌ها

 

 

---

[1]  آمار منطقه آزاد کیش، از سالنامه آماری منطقه آزاد کیش

[2]  آمار منطقه آزاد کیش، از سالنامه آماری منطقه آزاد کیش

[3]  از سال 1372 تا 1387، آمار منطقه آزاد کیش از 'گزارش دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری ایران، "طرح جامع عملکرد مناطق آزاد ایران" بهار 1388 و گزارش" برنامه توسعه مناطق آزاد تجاری - صنعتی ایران"، تیرماه 1384، مقاله اثر جریان ورودی سرمایه‌گذاری خارجی بر صادرات غیرنفتی در مناطق آزاد تجاری ایران (87-1375) و از سال 93- 1388 از سالنامه آماری کیش آورده شده است.

[4]   از سال 1372 تا 1380، آمار منطقه آزاد کیش از معاونت امور اقتصادی و دارایی، وزارت دارایی، 1382، مقاله "ویژگی‌ها و عملکرد مناطق آزاد تجاری - صنعتی ایران"، شاددل، آمنه؛ مدیریت بررسی‌های بازرگانی ؛ خرداد و تیر 1386 شماره 23،

[5]   از سال 1372 تا 1380، آمار منطقه آزاد کیش و قشم از معاونت امور اقتصادی و دارایی، وزارت دارایی، 1382، مقاله "ویژگی‌ها و عملکرد مناطق آزاد تجاری - صنعتی ایران"، شاددل، آمنه؛ مدیریت بررسی‌های بازرگانی ؛ خرداد و تیر 1386 شماره 23،