جایگاه زن و موسیقی در عصر صفوی وبازنمود آن در نگاره‌های شاهنامه شاه تهماسبی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 5، دوره 9، شماره 31، فروردین 1396، صفحه 57-74   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه صغری غضنفری^{* 1}؛ زهره طباطبایی²

¹دانشگاه هنر اصفهان، گروه هنر اسلامی، اصفهان، ایران.

²دانشگاه هنر اصفهان، گروه مرمت اشیاء، اصفهان، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی نگارههایی از شاهنامه تهماسبی است که به شیوه زندگی زنان و موسیقی در این دوره می‌پردازد.این پژوهش، بنیادی و روش، توصیفی–تاریخی بوده و با استفاده از تحلیل اجتماعی به مطالعه نگاره‌هایی از عصر صفوی و نقش و جایگاه زن و موسیقی در این دوره پرداخته است. جمع‌آوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای است. تجزیه و تحلیل سه نگاره از شاهنامه تهماسبی نشان از مهارت نوازندگی زنان هنرمند در عصر صفوی به ویژه شاه تهماسب دارد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که با توجه به اهمیت شاهنامه شاه تهماسبی، توبه شاه تهماسب تأثیرفراوانی بر اوضاع سیاسی اجتماعی و فرهنگی ایران گذاشت و محدودیت‌های زنان نسبت به دوره‌های قبل بیشتر شد؛ از این رو؛ موسیقی تحریم گردید و موسیقی‌دانان سختی‌های فراوانی را تحمل کردند. با توجه به توبه شاه تهماسب که مانع از فعالیت موسیقی‌دانان و بالطبع فعالیت بانوان می‌گشت؛ با این حال نگاره‌هایی با نقش زنان درحال چنگ‌نوازی و دف‌نوازی اجرا شده است.

کلیدواژه‌ها

عصرصفوی؛ شاه تهماسب؛ شاهنامه تهماسبی؛ زنان؛ موسیقی عصر صفوی

مراجع

-  آریایی نیا، ناصر. (1392). شیوه های آموزشی سنتی و نوین موسیقی در ایران. پایان­نامة کارشناسی ارشد، رشته پژوهش هنر، دانشگاه هنراصفهان.

-  اسعدی، هومان. (1379). حیات موسیقایی و علم موسیقی در دوران تیموریان از سمرقند تا هرات. پایان­نامة کارشناسی ارشد، رشته موسیقی، دانشکدة هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.

-  اکبری، امیر. ، رضاپور، راسله. (1388). نقش زنان درتحولات سیاسی عصرصفویه. تهران: کتابخانه ملی ایران.

-  امیری، منوچهر. (1381). سفرنامه های وینیزیان در ایران. تهران: انتشارات شرکت های سهامی انتشارات خوارزمی.

-  اولیویه، آنتوان گیوم. (1814- 1756). سفرنامه اولیویه. ترجمه: محمدطاهرمیرزا، به تصحیح غلامرضا ورهرام. (1371)، تهران: نشر اطلاعات.

-  حجازی، بنفشه. (1381). ضعیفه، بررسی جایگاه زن ایرانی در عصر صفوی. تهران: قصیده سرا.

-  خلیلی بروجنی، محمدحسین. (1381). تغییر و تحول نگاره های موسیقی در نگاره های ایرانی- اسلامی. کارشناسی ارشد، گروه پژوهش هنر، دانشکده هنر، تهران: دانشگاه شاهد.

-  جوادی، غلامرضا. (1380). موسیقی ایران از آغاز تا امروز. تهران: انتشارات همشهری.

-  جوینی، عطاملک. (۶۸۱–۶۲۳ هـ ق). تاریخ جهانگشا، تصحیح و تعلیقات حبیب‌الله عباسی و ایرج مهرکی.(1388)، تهران: زوار.

-  فیگوئروا، د سیلوا، دن گارسیا. (1624-1550). سفرنامه فیگوئروا در دربار شاه عباس اول. ترجمه غلامرضا سمیعی. (1363). تهران: نشرنو.

-  دلاواله، پیترو. (1652-1586). سفرنامه دلاواله، ج2، ترجمه محمود بهفروزی. (1380)، تهران: نشر قطره.

-  راودراد، اعظم. (1379). جامعه­شناسی هنرو جایگاه هنردر حوزه جامعه­شناسی معاصر. هنرهای زیبا، 3: 24-20.

-  رهبر،ایلناز.، اسعدی، هومان.، گاژا، رامون. (1390). سازهای موسیقی ایران در دوره صفویه به روایت کمپفر. نشریه هنرهای زیبا (هنرهای نمایشی و موسیقی)، 41: 132-115.

-  سانسون، مارتین. (1695م). سفرنامه سانسون(وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی). ترجمه تقی تفضلی. (1346). تهران: ابن سینا.

-  شاردن، ژان. (1713-1643). سفرنامه شاردن، ج ٨، ترجمه اقبال یغمایى. (1372). تهران‏: انتشارات توس.

- شعبانی، احمد. (1383). آداب زنان ایرانی در دوره صفوی(به نقل ازسفرنامه سانسون). مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، 77 و 78: 61-60.

-  صفا، ذبیح الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران،ج 4. تهران: نشر فردوس و همکلاسی.

-  غفاری‌فرد، عباسقلی. (1387). زن در تاریخ ‌نگاری صفویه.تهران: انتشارات امیرکبیر.

-  فری­یر، رونالد دبلیو. (1996). هنرهای ایران. ترجمه پرویز مرزبان. (1374). تهران: نشر و پژوهش فرزان روز.

- قلی­زاده، آذر. (1383). نگاهی جامعه شناختی به موقعیت زنان در عصر صفوی. زنان. پژوهش زنان، دانشگاه تربیت مدرس، 2(2): 88-77.

-  کریمیان،حسن و بیدگلی، محبوبه سادات، (1387). معضلات اجتماعی و اقتصادی شهرهای ایران عصرصفوی با استناد به فرمانهای حکومتی منقور بر سنگ، مطالعه موردی: اصفهان، یزد و کاشان. فرهنگ، 68: 256-183.

-  کمپفر، انگلبرت. (1716- 1651). سفرنامه کمپفر. ترجمه کیکاووس جهانداری. (1363). تهران: خوارزمی.

- نفری، بهرام. (1377). اطلاعات جامع موسیقی. تهران: مارلیک.

-  مختلف، فاطمه. (1390). بررسی سهم زنان در آفرینش هنرهای زیبای ایران عصر صفوی. پایان­نامه کارشناسی ارشد. گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید چمران اهواز.

-  میثمی، سید حسین. (۱۳۸۱). تشکیلات موسیقی دربار صفوی. فصلنامه­ی موسیقی ماهور، سال پنجم، ۱۷(31و54): 147-141.

-  هینتس، والتر. (1992-1906). تشکیل دولت ملی در ایران، ترجمه کیکاووس جهانداری. (1361). تهران: انتشارات خوارزمی.

-  یوسف زاده، آمنه. (1394). نگاهی به وضع موسیقی در دوره قاجار. از سایت انسان­شناسی. بازیابی در 17/3/94 www: anthropology.ir.

-   Canby, Sheila. R.(2011). The Shahnama of shah Tahmasp the persian book of Kings. The Metropolitan Museum of Art. New York, New Haven and London. Distributed by Yale University Press.

-   Necipoglu, Gulru. )1993(. Framing the Gaze in Ottoman, Safavid, and Mughal Palaces. Vol. 23, ed. Ann Arbour: Department of History, In Ars Orientalis University. p.p: 303-342.

-   Jahandideh, mitra & Khafi, shahab. (2011). Women’s Status during the Safavid Period. Lanzarrote, canary island. p.p: 137-142.

-   www.pintrest.com.(2015).