دانش بومی زنان ایل پاپیِ شهرستان خرم‌آباد

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 6، دوره 9، شماره 31، فروردین 1396، صفحه 75-89   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد عواطفی همت^{* 1}؛ احمد بازگیر²

¹دانشگاه تهران، گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، تهران، ایران.

²دانشگاه لرستان، گروه جنگلداری، لرستان، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر مستندسازی دانش بومی ساخت مشک و دیگر دست‌ساخت‌ها از پوست دام است که برای تولید و نگهداری محصولات لبنی و آب مورد استفاده قرار می‌گیرند. جامعه انسانی مورد مطالعه زنان روستایی و عشایری طایفه مَدهنی از ایل پاپی در منطقه‌ی کاکاشرف شهرستان خرم‌آباد است. روش پژوهش مردم‌نگاری با استفاده از ابزار‌های مصاحبه­ی نیمه ساختار یافته و مشاهده مشارکتی است. نتایج نشان می‌دهد که زنان از پوست دام دو نوع مشک می‌سازند، «مشک دو» که برای مشک‌زنی و نگهداری دوغ و «مشک آو» که برای حمل و نگهداری آب مورد استفاده قرار می‌گیرند. دو دست ساخته دیگر به نام‌های «هیزه» برای نگهداری روغن حیوانی و «کرویل» برای نگهداری کره نیز توسط زنان ساخته می‌شود. این دست‌ساخته‌ها از سمبل‌های زندگی روستایی و عشایری هستند. ساخت آنها نیازمند دانش بومی بالایی است که زنان روستایی و عشایری به خوبی از آن برخودار هستند. در فرآیند ساخت آنها هیچ مادۀ مصنوعی یا شیمیایی استفاده نمی‌شود و تمامی اجزای آن‌ها بوم‌آورد است و استفاده از آنها در فراوری و نگهداری آب و مواد غذایی نقشی عمده ایفا می‌کند. محصولات تولیدی در آنها سالم هستند و به نظر می رسد در آینده تقاضا برای چنین محصولاتی افزایش خوهد یافت.

کلیدواژه‌ها

دانش بومی؛ زنان ایل پاپی

مراجع

-  ازکیا، مصطفی.، و دربان آستانه، علیرضا. (1382). روش‌های کاربردی تحقیق، تهران: کیهان.

-  امان اللهی بهاروند، سکندر. (1374). کوچ‌نشینی در ایران، تهران: آگاه.

-  امان اللهی بهاروند، سکندر. (1354). منزلت زن در اجتماع عشایر فارس، شیراز. دانشگاه پهلوی: بخش عمران ملی و جامعه شناسی.

-  بازگیر، احمد.، نمیرانیان، منوچهر.، و عواطفی همت، محمد. (1394). گیاه مردم‌نگاری برودار در منطقه‌ی کاکاشرف شهرستان خرم‌آباد. دوفصلنامه دانش بومی ایران، 2(3): 185-228.

- بوذر جمهری، خدیجه. (1385). دانش کشاورزی بومی جنسیتی و نقش آن در توسعه روستایی. فصلنامۀ پژوهش زنان، 4(3): 97-116.

-  پاپ­زن، عبدالحمید.، و افشارزاده، نشمیل. (1390). دانش بومی زنان عشایر کلهر در زمینۀ سیه مال، سازۀ پرتابل ایل. فصلنامۀ زن در فرهنگ و هنر، 3(2): 39-56.

-  پاپلی­یزدی، محمدحسین.، و فتح­نیا، امان­الله. (1384). بررسی روابط متقابل انسان و درخت بلوط (مطالعه­ی موردی شهرستان گیلان غرب). فصلنامۀ رشد آموزش جغرافیا، 20 (1): 17-8.

-  حبیبا، سعید.، و معتمدی، غلامرضا. (1385). حمایت از دانش سنتی در عرصه ملی و بین المللی. مجلۀ دانشکده حقوق و علوم سیاسی، 74: 107-134.

-  خدابخشی، حاجی رضا. (1371). عشایر لرستان، قم: دارالنشر اسلام قم.

-  دیگار، ژان پی­یر. (1982). فنون کوچ نشینان بختیاری. ترجمه اصغر کریمی. (1369). مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.

-  شادابی، سعید. (1377). فرهنگ مردم لرستان، خرم آباد: افلاک.

-  شاه حسینی، علی رضا. (1388). جایگاه زن و خانواده در ایل الیکایی گرمسار. فصلنامۀ نجوای فرهنگ، 14: 39-44.

-  شمسایی، امین‌اله.، بوذر جمهری، خدیجه.، و طاهری، علی. (1393). نقش دانش بومی زنان روستایی در دستیابی به گردشگری پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستاهای بخش زبرخان شهرستان نیشابور). همایش ملی چشم انداز توسعه پایدار روستایی در برنامه ششم توسعه کشور، انجمن جغرافیا و برنامه ریزی روستایی ایران، تهران.

-  طبیبی، حشمت الله. (1386). مبانی جامعه­شناسی و مردم­شناسی ایلات و عشایر، تهران: دانشگاه تهران.

-  عمادی، محمد حسین.، و عباسی، اسفندیار، (1378). دانش بومی و توسعۀ پایدار روستاها: دیدگاهی دیرین در پهنه‌ای نوین. در حکمت دیرین در عصر نوین: کاربرد دانش بومی در توسعه پایدار، تهران: وزارت جهاد سازندگی، مرکز تحقیقات و بررسی مسائل روستایی، 97-127.

-  فرهادی، مرتضی. (1382). نگاهی به مشارکت زنان ایرانی با محور اصلی همیاری (همیاری همگرا و واگرا). در: زن و فرهنگ، مقالاتی در بزرگداشت یکصدمین سال تولد بانو مارگارت مید، تهران: نشر نی: 409- 428.

-  فرهادی، مرتضی. (1393). واره: درآمدی به مردم شناسی و جامعه شناسی تعاون. تهران: شرکت سهامی انتشار.

-  کرسول، جان. (1998). پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت پژوهی، پدیدار شناسی، نظریه داده بنیاد، قوم‌نگاری، مطالعه موردی)، ترجمۀ حسن دانایی‌فرد و حسین کاظمی. (1391). تهران: صفار.

-  لک، عظیم. (1393). بررسی جامعه‌شناختی شعر و موسیقی زاگرس‌نشینان لر. تهران: جامعه شناسان.

-  مرکز آمار ایران. (1388، الف). سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده کشور-1387، نتایج تفصیلی، تهران: انتشارات مرکز آمار ایران، دفتر ریاست، امور بین­الملل و روابط عمومی.

-  مرکز آمار ایران. (1388، ب). سرشماری اجتماعی اقتصادی عشایر کوچنده کشور-1387، جمعیت عشایری دهستان­ها، انتشارات مرکز آمار ایران، دفتر ریاست، امور بین­الملل و روابط عمومی.

-  مرکز آمار ایران. (1390). شناسنامه­ی آبادی­های کشور (استان لرستان). سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1390)، تهران: مرکز آمار ایران.

-  یوسفی، جلال. (1390). دانش بومی با تأکید بر جامعه روستایی ایران، تهران، سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور.

-   Briggs, J., Sharp, J. Hamed, N. Yacoub, H. (2003). Changing Women’s Roles, Changing Environmental Knowledges: Evidence from Upper Egypt. The Geographical Journal, 169 (4), 313-325.

-   Martin, J.; Roy, E. Diemont, S. Ferguson, B. (2010). Traditional Ecological Knowledge (TEK): Ideas, inspiration, and designs for ecological engineering. Ecological Engineering, 36: 839–849.

-   Munawar Ishfaq, S. (2010). Women’s Traditional Knowledge and Sustainable Development in Rural Sialkot, Pakistan. A thesis presented to the Faculty of Science of the Victoria University of Wellington in partial fulfilment of the degree of master of development studies, School of Geography, Environment and Earth Sciences Victoria University of Wellington Wellington, New Zealand.

-   Pei, S.; Zhang, G. Huai, H. (2009). Application of traditional knowledge in forest management: Ethnobotanical indicators of sustainable forest use. Forest Ecology and Management, 257: 2017–2021.

-   Smita Mishra, P. (1994). Women's Indigenous Knowledge of Forest Management in Orissa, India. Indigenous Knowledge and Development Monitor, 2 (3): 1-5.

- Tulera, A. C.; Silva, N.C.B. (2014). Women’s ethnomedicinal knowledge in the rural community of São José da Figueira, Durandé, Minas Gerais, Brazil. Revista Brasileira de Farmacognosia, 24:159-