نقش عوامل خانوادگی و اجتماعی در بازگشت مجدد زندانیان به زندان

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 1، دوره 10، شماره 35، شهریور 1396، صفحه 7-23   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد یعقوبی¹؛ محمود علمی²

¹کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران.

²گروه علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

هدف کلی این تحقیق تعیین عوامل اجتماعی و خانوادگی مرتبط با بازگشت مجدد زندانیان به زندان تبریز می‌باشد. جامعه آماری در تحقیق حاضر کلیه زندانیانی می‌باشند که بیش از یک بار با ارتکاب جرایم به زندان تبریز معرفی و تعداد آن­ها 160 نفر می‌باشد و حجم نمونه بر اساس جدول مورگان برابر 120 نفر تعیین گردیده است. نمونه‌های تحقیق با استفاده از روش تصادفی ساده انتخاب شدند. در مطالعه حاضر از روش تحقیق پیمایش مقطعی استفاده شده است. تحقیق حاضر از نظر شیوه گردآوری اطلاعات جزء روش‌های تحقیق پیمایشی محسوب می‌شود. برای گردآوری مطالب از کتاب و مقاله استفاده شده و برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شده است. دراین تحقیق بین میزان پذیرش جامعه و بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد، بین میزان پذیرش خانواده و بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد، بین میزان مهارت شغلی با میزان بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد و در نهایت بین میزان
بر­چسب­زنی با میزان بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد. نتیجه این تحقیق نشان­دهنده آن است که زندانیان آزاد شده هر چه قدر تحت حمایت و توجه خانواده‌ها و مورد پذیرش جامعه و بدون هر گونه برچسب با مهارت شغلی مناسب در اجتماع حضور معناداری داشته باشند احتمال بازگشت مجدد آن­ها به زندان کاهش می‌یابد.

کلیدواژه‌ها

زندان؛ جرم؛ مجرم؛ تکرار جرم و بازگشت مجدد به زندان

اصل مقاله

 

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال نهم، شماره سی و پنجم، تابستان  1396

ص ص 23-7

 

 

 

 

 

 

نقش عوامل خانوادگی و اجتماعی در بازگشت مجدد زندانیان به زندان

محمد یعقوبی^[1]

محمود علمی^[2]

تاریخ دریافت مقاله:25/6/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:18/1/1396

چکیده

هدف کلی این تحقیق تعیین عوامل اجتماعی و خانوادگی مرتبط با بازگشت مجدد زندانیان به زندان تبریز می‌باشد. جامعه آماری در تحقیق حاضر کلیه زندانیانی می‌باشند که بیش از یک بار با ارتکاب جرایم به زندان تبریز معرفی و تعداد آن­ها 160 نفر می‌باشد و حجم نمونه بر اساس جدول مورگان برابر 120 نفر تعیین گردیده است. نمونه‌های تحقیق با استفاده از روش تصادفی ساده انتخاب شدند. در مطالعه حاضر از روش تحقیق پیمایش مقطعی استفاده شده است. تحقیق حاضر از نظر شیوه گردآوری اطلاعات جزء روش‌های تحقیق پیمایشی محسوب می‌شود. برای گردآوری مطالب از کتاب و مقاله استفاده شده و برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شده است. دراین تحقیق بین میزان پذیرش جامعه و بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد، بین میزان پذیرش خانواده و بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد، بین میزان مهارت شغلی با میزان بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد و در نهایت بین میزان
بر­چسب­زنی با میزان بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد. نتیجه این تحقیق نشان­دهنده آن است که زندانیان آزاد شده هر چه قدر تحت حمایت و توجه خانواده‌ها و مورد پذیرش جامعه و بدون هر گونه برچسب با مهارت شغلی مناسب در اجتماع حضور معناداری داشته باشند احتمال بازگشت مجدد آن­ها به زندان کاهش می‌یابد.

واژگانکلیدی: زندان، جرم، مجرم، تکرار جرم و بازگشت مجدد به زندان.

 

 

 

 

 

مقدمه

جرم پدیده­ای جهانی محسوب می­شود، اگر چه نوع و میزان آن از جامعه‌ای به جامعه دیگر متفاوت است. کسانی که گرفتار بزهکاری و جرم می­شوند در اکثریت موارد فرمت­های جبران­ناپذیر را از حیث کار، تحصیل، تشکیل خانواده و ... از دست می­دهند. وجود چنین سابقه نامطلوبی در زندگی آینده آن­ها تاثیر فراوان می­گذارد و این قبیل افراد معمولاً از طرف جامعه و خانواده طرد می­شوند و امکان بازگشت آن­ها به عنوان یک فرد عادی به جامعه با مشکلات فراوانی مواجه می­شود و هم­چنین این مسئله از لحاظ هزینه، وقت و نیرویی که جامعه صرف آن می­کند نیز اهمیت زیادی دارد. کانون اصلاح و تربیت، کانون‌های کارآموزی، نیروی انتظامی، دادگاه‌های مختلف زندان­ها و ... هزینه­های مربوط به آن­ها باری بر دوش جامعه است. درصورتی که راه­های پیشگیری این معضل شناخته شود و از اکثریت آن کاسته شود، قسمت اعظم این بودجه و نیروی انسانی صرف شده را می­توان صرف آموزش و پرورش و تربیت عملی و علمی این قبیل افراد کردکه سرمایه­گذاری بسیار خوبی برای آینده آن­ها، دیگران و جامعه خواهد بود ولی آمار و اطلاعات نشان می­دهد اکثریت افرادی­که یکبار زندانی می­شوند، بازگشت آن­ها به جامعه مشکل شده و مجدداً دچار بزهکاری شده و به زندان باز می­گردند. در این تحقیق می­خواهیم عمده­ترین عوامل موثر در بازگشت مددجویان به زندان را مورد بررسی علمی قرار داده تا از این طریق مسئله بسیار مهمی بازشناخته شده و از میزان بازگشت مجدد مددجویان به زندان کاسته شود. روشن است که افرادی که قوانین و هنجارهای جامعه را زیر پا می­گذارند طبق مجازات پیش­بینی شده در این قوانین روانه زندان می­گردند، ذکر این مساله ضروری است که آیا هدف، نگهداری بزهکاران در محیط بسته و محدوده­ای  به نام زندان است که راهبردش فقط محدود کردن آن­ها از حقوق شهروندی و آزادی­های رایج در جامعه است یا این­که هدف، مبتنی بر اصولی جهت اصلاح و تربیت زندانیان و تغییر در تفکر و نگرش آن­ها نسبت به قوانین حاکم بر جامعه و بازگشت مجدد آن­ها به جامعه است. هدف یک نظام زندانبانی مبتنی بر رویکرد اصلاحی و تربیتی است تا ضمن جلوگیری از تحمل مشکلات روانی اجتماعی به آن­ها زمینه بازگشت مجرمان را به جامعه فراهم آورد.

برنامه­هایی که می­تواند در اصلاح و تربیت زندانیان و نو توانی آن­ها دخیل باشد، افزایش و ارتقاء سطح دانش، مهارت­های فردی و اجتماعی، حرفه­آموزی، تخصص، آگاهی و بینش نسبت به شخصیت و نفس خود و بر­قراری رابطه سالم با خود و محیط پیرامون، خانواده و جامعه­ای که در آن زندگی می­کند، می­باشد. بزهکاری که دچار تحول شخصیت شده و اندیشه و تفکر او معنوی و سازنده گردد، بدون شک به سوی زندگی اجتماعی گرایش می­یابد(شمس، 1382: 131). از جمله عوامل عمده­ای که می­تواند در بازپروری و بازسازی شخصیت و تفکر و نگرش زندانیان نسبت به جامعه پیرامون، خانواده و ... موثر باشد. نیروی انسانی­کارآمد جهت برقراری ارتباط متقابل زندانی با محیط بیرون، خانواده و جامعه، مراقبت بعد از خروج، عفو و بخشودگی، مرخصی، اشتغال به کار زندانیان، حمایت مالی و شغلی پس از آزادی از زندان، نوع برخورد اطرافیان و حذف برچسب اجتماعی می­باشد(همان). با توجه به علل و عوامل گوناگون و موثر بر بازگشت زندانیان به جامعه و اهمیت این مساله، اصول و راهبردی بسیار کلان را نسبت به امر اصلاح و تربیت و الگوهای پیشرفته بازگشت سعادت­مندانه زندانیان را مورد بررسی قرار می­دهیم، به شکلی که تصویر کلی از برنامه­های مورد نظر خود را ارائه داده باشیم. بدون شک تدوین یک ساختار تشکیلاتی زندانبانی جهت ایجاد زمینه لازم برای افزایش امید به بازگشت در میان زندانیان متضمن مباحث بسیار متنوع و گوناگون اداری، نیروی انسانی، مراکز نگهداری مجرمان، شکل‌های آن­ها، برنامه­های اصلاحی و تربیتی، شیوه اجرای آن­ها و از همه مهم­تر، ویژگی­های فردی اجتماعی و شخصیتی افراد است، به همین منظور برآنیم تا علل و عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خانوادگی که بر امید به بازگشت زندانیان به جامعه موثر می­باشند را شناسایی و با ارائه راهکارهای علمی و کاربردی زمینه لازم را جهت بالا بردن امید به بازگشت زندانیان به جامعه را فراهم آوریم.

نقش مراکز مراقبت پس از خروج زندانیان در پیشگیری از تکرار جرم از این جهت مهم است که زندانیان پس از آزادی با مشکلات زیادی رو به رو می­شوند. عدم توجه خانواده در حمایت از زندانیان آزاد شده یا ناتوانی در حمایت از آنان، طرد و اخراج از محل کار و محیط‌های مناسب دیگر، عدم توفیق در یافتن شغل مناسب و بسیاری از معضلات دیگر سبب می‌شود که زندانیان موقعیت اجتماعی، شغلی و اقتصادی سابق خود را از دست بدهند و از همین رو اغلب آنان به ارتکاب مجدد جرم و پناه بردن به محیط‌های نامناسب و دوستان ناباب روی می­‌آورند. قطعاً وجود یک موسسه پس از تحمل حبس که آنان را مورد حمایت و مراقبت قرار دهد، بسیاری از معضلات ذکر شده را رفع خواهد کرد. بنابراین در نظام‌های زندانبانی برای اثربخشی برنامه‌های اصلاحی، اصل مداخله‌ تعقیبی پس از آزادی از زندان پذیرفته شده است. به همین منظور راه‌اندازی مراکز مراقبت بعد از خروج به صورت یک نهاد رسمی و اجتماعی و ارائه خدمات و حمایت‌های لازم به مددجویان از سوی این مراکز گام مثبتی برای زندانبانی نوین محسوب       می‌شود. در ایران آمار خروج از زندان درطی یک سال در حدود 90 درصد است. جز محکومین به قصاص نفس، بقیه زندانیان در طی ماه­ها و سال­ها از زندان خارج می­شوند. به عنوان مثال در استان تهران به علت مدت کوتاه حبس در اکثر موارد به طور متوسط زندانیان قریب 90 روز در زندان می­مانند. با توجه به این جریان دایمی اجتماع زندان و نرخ بازگشت مجدد به زندان که حدود 33 درصد و اغلب در جرایم مربوط به مواد مخدر و سرقت است، جلوگیری از بازگشت مجدد زندانیان از اولویت­های مهم اصلاحی و تربیتی محسوب می­شود. در زندان تبریز در طی سال 93 نزدیک به 11400 نفر از زندان آزاد شده­اند. در کشور بر اساس آمار سال 1393 تعداد 417922 نفر از زندان آزاد شده­اند. نرخ بازگشت به زندان در ایران در طی یک سال نخست پس از آزادی، نزدیک به 30 درصد است که علت آن مدت کوتاه حبس، تکرار جرایم در مورد مواد مخدر و سرقت و این­که یک نفر در یک سال ممکن است 2 تا 4 بار زندانی شود، می‌باشد. مطابق بررسی‌ها یک زندانی حداقل در روز 55000 ریال هزینه دارد. این هزینه مربوط به هزینه­های مستقیم است و هزینه­های غیر­مستقیم و هزینه­های جامعه در آن لحاظ نشده است. هر بار ورود به زندان برای یک زندانی هزینه­های زیادی در­بر­دارد که در طی روزهای باقی­مانده از حبس، هزینه­ها کمتر می­شوند. به عبارت دیگر اهمیت مالی روزهای اول بیشتر از روزهای باقی ­مانده حبس است. نظارت بر بزهکاران پس از آزادی از زندان سطح امنیت اجتماعی را بالا می­برد. در عمل افرادی که پس از آزادی به مراکز مراقبت مراجعه می­کنند و از خدمات آن­ها بهره­مند می­شوند، نرخ بازگشت مجدد به زندان در آنان پایین­تر است. صرف­ نظر از علل ذکر شده، نرخ بازگشت به زندان براساس برآوردها 25 تا 35 درصد است در حالی که این میزان نزد مددجویان مراجعه ­کننده به مراکز مراقبت 1 تا 3 درصد برآورد شده است که بسیارکمتر از مددجویانی است­که تحت مراقبت نبوده­اند. نقش مراکز مراقبت دراصلاح و تربیت مددجویان زمانی که شخص مرتکب عمل خلافی می­شود جرم­شناس، روان­شناس و جامعه­شناس سعی می­کنند تا با تمرکز بر شخصیت مجرم به تدریج تغییری در عملکرد و زندگی آینده مجرم ایجاد کنند. مطالعات علمی مرتبط با جرم شخصیت، مجرم را مورد کالبد شکافی قرار می­دهد تا آن­ چه را که مسئولیت اخلاقی وی را تضعیف کرده شناسایی کرده، وی را به جامعه و زندگی اجتماعی باز گرداند. از این رو وضع جسمانی، روانی، هوش، سوابق بیماری، ناکامی­ها، وضع اقتصادی، نقش رسانه­ها و وضعیت اجتماعی و فرهنگی که مجرم را احاطه کرده­اند مد نظر قرار می­دهد تا از این رهگذر عوامل موثر بر ارتکاب جرم کشف و بررسی شوند. رسالت ‌و وظایف مراکز مراقبت بعد از خروج از حساسیت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. تامین اجتماعی و بهداشت روانی، آموزش و نیز آماده­سازی مددجویان جهت بازگشت مجدد به جامعه، کسب معاش و تقویت اراده زندانیان برای جلوگیری از تکرار جرم از جمله است. با توجه به دیدگاه منفی مردم نسبت به زندانیان، معمولاً زندانی پس از بازگشت از زندان به علت حس بدبینی موجود در جامعه، به آسانی در میان گروه­های اجتماعی و کاری پذیرفته نمی­شود و صاحبان مشاغل حاضر به ارجاع کار به این افراد نیستند. این سوء ­پیشینه ازموانع مهم عدم اشتغال مجدد زندانیان و عامل سر­خوردگی اجتماعی و نیز عامل تمایل مجدد آنان به ارتکاب جرم است. حس انتقام‌جویی از اجتماع به علت طرد کردن این افراد نیز به عوامل فوق اضافه می­شود. بنا­بر­این مجرمان پس از ترخیص از زندان نیاز به پشتیبانی و حمایت­های سازمان یافته­ای دارند تا دوباره به سمت جرم کشیده نشوند. این سازمان­ها که مسئولیت اصلاح و حمایت از زندانی آزاد شده و ارائه امکانات و تسهیلات به وی را دارند با عنوان مراکز مراقبت پس از خروج به انجام این وظایف می­پردازند. جلسات منظم هفتگی، جلسات تحلیل مساله، جلسات بررسی موردی، آموزش از طریق فیلم، اینترنت، دوره­های کوتاه­مدت آموزشی، تغییر در مقاطع تحصیلی مددکاران و اخذ مدارک بالاتر، برنامه­های آموزشی، دوره‌های کوتاه­مدت بازدید از مراکز مختلف مشابه در کشورهای مختلف
و ... از جمله روش­هایی است که می‌­تواند مرکز مراقبت بعد از خروج را به توفیقات بیشتر برساند و کارآیی آن را در حد چشمگیری افزایش دهد. حبس افراد، هزینه­های هنگفتی در نگهداری و زندانی کردن­شان به بودجه عمومی تحمیل می­کند. این­ها هزینه­های آشکاری است که قابل توجه و مشهود است. هزینه­های فراوان پنهان نیز در این جریان از دست می­رود. برای مثال وقتی یک نیروی انسانی که می­تواند منشاء خدمات تولیدی و توسعه­ای باشد، با ارتکاب جرم و گرایش به انجام بزه به فردی عاطل و باطل و مخل رفتارها و روابط اجتماعی تبدیل می­شود. جامعه از فوایدی که می­توانست از طریق وی به دست بیاورد، بهره­مند نمی­شود. هزینه­های زیادی صرف می­شود تا نیروی پلیس و دستگاه قضایی این افراد را تحت کنترل خود در­آورند. ساعت­های متمادی و روزهای پیاپی صرف می­شود تا پرونده­های مجرمین در دادگاه­ها، به نوبت مورد بررسی قرار گیرند. انرژی انسانی فراوانی در یافتن راه­های مقابله با بزهکاران مصرف می­شود. در واقع نظام گسترده­ای در یک جامعه هماهنگ و درکنار یکدیگر بسیج می­شوند تا مانع ارتکاب جرم شوند و یا آن را کنترل کنند. در واقع  می­توان­گفت به جای آن­که این نیروها درجهت توسعه جامعه صرف شوند در مسیر باز داشتن مجرمین از ارتکاب جرم صرف می­شوند بدیهی است. در جامعه در حال توسعه مانند ایران، به کارگیری نیروهای انسانی در جهت توسعه کشور از اهمیت خاصی برخوردار است. به همین دلیل، لازم است طرح­هایی اجرا شوند که بر اساس آن­ها مجرمین ضمن تغییر رفتار و تبدیل شدن به افرادی سالم و سازگار با جامعه، به نیروی تولیدگر و خلاق نیز بدل شود و بتوانند در مسیر توسعه کشور مفید واقع شوند. ارائه خدمات به مددجویان از سوی مراکز مراقبت بعد از خروج به منظور پیشگیری از جرم زمانی موثر است که شناسایی افراد واجد شرایط به درستی و با ابزارهای مناسب انجام شود. بر اساس ماده یک آیین‌نامه مراکز مراقبت بعد از خروج، اصلاح و تربیت زندانیان با هدف پیشگیری از تکرار جرم از طریق حمایت مادی و معنوی و فراهم کردن زمینه مساعد جهت بازگشت آنان به یک زندگی سالم اجتماعی به این مراکز محول شده است. هم­چنین در ماده 3 این آیین‌نامه، اهم وظایف مراکز مراقبت بعد از خروج مشخص شده است. از جمله وظایف این مراکز ایجاد زمینه لازم جهت کارآموزی، اشتغال، ازدواج، ادامه تحصیل، تامین مسکن، اعطای تسهیلات بانکی و ارائه خدمات به مددجویان در امور آموزشی، بهداشت و درمان، اجتماعی، حقوقی، فرهنگی و مذهبی می­باشد.

 

اهداف تحقیق

هدف کلی

تعیین عوامل اجتماعی و خانوادگی مرتبط با بازگشت مجدد زندانیان زندان تبریز به زندان.

 

اهداف اختصاصی

- تعیین رابطه بین میزان برچسب­زنی و بازگشت مجدد زندانیان زندان تبریز به زندان

- تعیین رابطه بین میزان پذیرش خانواده و بازگشت مجدد زندانیان زندان تبریز به زندان

- تعیین رابطه بین میزان مهارت شغلی و بازگشت مجدد زندانیان زندان تبریز به زندان

- تعیین رابطه بین میزان پذیرش جامعه بعد از آزادی زندانیان زندان تبریز از زندان.

 

رویکردهای عمده جامعه‌شناختی در تبیین انحرافات اجتماعی

در مورد تبیین انحرافات اجتماعی در جامعه‌شناسی، رویکردهای مختلفی وجود دارد که در این­ جا به سه رویکرد عمده اشاره می­‌شود:

 

رویکرد کارکردگرایی

این رویکرد، جامعه را نظامی متشکل از اجزایی سازگار با هم می­داند و برآن است که ضامن سازگاری میان اجزاء وجود نوعی وفاق در ارزش‌های مشترک است و انحراف در راستای به هم خوردن نظم اجتماعی و به عنوان خطری برای ثبات نظام مورد توجه قرار می­گیرد.

به نظر پارسونز، یک نظام در کلیت خود، اجزای متمایزی دارد که هر یک مکمل دیگری است و در عمل کل نظام سهیم است، چون این اجزا متفاوت، رو به سوی ارزش‌های واحدی دارند، سازگاری میان آن­ها حاکم است. با وجود این، این امکان وجود دارد که همراه با تغییر نظام، اجزای آن با فرصت‌هایی نابرابر و در جهت‌هایی مختلف حرکت کنند. در نتیجه، کشش‌ها و فشارهایی را نسبت به یکدیگر ایجاد کرده و مشکلاتی را در کار انسجام جامعه پدید آورند. در این میان انحراف پدیده‌ای ناشی از همین نقص در همبستگی است­که با نهادها و افرادی که درمسیر پیوستگی با دیگران قرار ندارند، همراه می­‌شود. امیل دورکیم نیز با طرح مفهوم همبستگی اجتماعی در جوامع، همبستگی اجتماعی ماشینی در جوامع سنتی و همبستگی اجتماعی ارگانیکی در جوامع مدرن، معتقد است که جامعه و نظم موجود در آن هم بر ابعاد بیرونی رفتار و هم بر خواست‌های درونی افراد حکومت و نه تنها وسایل که غایات کنش انسانی را هم تنظیم می­کند اما به دنبال به­ هم خوردن نظم اجتماعی افراد قادر به گسترش خواست‌های خودخواهانه خود می­‌شوند. در این وضعیت، حاکمیت جامعه بر خواست‌های فردی تضعیف می‌شود و معیارهایی که آموخته‌اند، موضوعیت نمی­‌یابند. پس امیال آنان از کنترل جامعه خارج می­‌شود و آنان فرصت می‌یابند تا آن خواسته‌ها را در حدی بیش از امکان ارضای آن بسط دهند، این وضعیت به انحراف می­انجامد­(ورسلی، 1378: 17).

 

رویکرد تضاد اجتماعی

بر اساس این رویکرد، جامعه مجموعه‌ای از اجزای متکثر و ترکیبی از گروه‌ها و طبقات رقیب و دارای دیدگاه‌های متضاد می­‌باشدکه قدرت، آن­ها را در نظمی خاص درکنار یکدیگر قرار می‌دهد و به این وسیله ثبات اجتماعی تامین می­‌شود. در این دیدگاه، ارزش‌های اجتماعی مسلط جنبه سیاسی دارد و امری تحمیلی و مبتنی بر حیله صاحبان قدرت است و نظم موجود در جامعه هنجاری نیست. به نظر مارکس طبقه‌بندی اجتماعی موجود در درون جامعه، نحوه­ی توزیع منابع و امتیازات را در میان اعضای جامعه تعیین می‌کند. مبارزه برای توزیع منابع و امتیازات، منبع پدید آمدن تضاد در جامعه می­‌شود.

کنش متقابل

این دیدگاه معتقد است که فرد مخلوقی اجتماعی است که در عرصه‌ روابط اجتماعی با دیگران وارد می­‌شود و جامعه را درونی می­سازد. به نظر «مید» رفتار فرد صرفاً از آن دسته هنجارهایی که درونی کرده، نشأت نمی‌گیرد و این امکان همواره وجود دارد که وی به شکلی خود ­انگیخته و خلاق عمل کند، هم­چنین مقررات و آموخته‌های هنجاری موجود در جامعه هیچ گاه کامل نیست و نمی­تواند بر جزئیات رفتار افراد منطبق باشد و در همه حال الگوها و دستورالعمل‌های رفتاری مورد نیاز را در اختیار آنان قرار دهد، بنابراین بخشی از رفتارهای خلاف هنجار با توجه به این خلاء هنجاری یا ناکارآمدی عملی هنجارها تبیین می‌شود(علمی، 1390: 90-89).

 

پیشینه تجربی

دلپسند و همکاران­(1391)، بررسی رابطه بین حمایت اجتماعی و جرم جوانان که پس از مقایسه دیدگاه­ها و تعاریف مختلف از حمایت اجتماعی (راتوس و کسلروهلر) و جرم (کنترل اجتماعی هیرشی و فشاراگنیو) با روش پیمایشی به سنجش و مقایسه میزان برخورداری جوانان مجرم و عادی شهر ایلام از حمایت اجتماعی انجام دادند. در این تحقیق، حمایت اجتماعی در ابعاد سه­گانه حمایت عاطفی، حمایت مادی و حمایت اطلاعاتی در یک نمونه متشکل از 7 نفر از جوانان مجرم و 7 نفر از جوانان عادی شهر ایلام بررسی شده است. یافته­های توصیفی تحقیق بیانگر آن است که میزان برخورداری جوانان عادی در تمام ابعاد حمایت اجتماعی نسبت به جوانان مجرم بیشتر است. یافته­های استنباطی نیز معنی­دار بودن این تفاوت را تایید می­کند. ­هم­چنین تحلیل داده­ها با استفاده از رگرسیون لوجستیک نشان می­دهد که  سازه نظری حمایت اجتماعی از قدرت تمایز بالایی در تفکیک افراد عادی و مجرم برخوردار است. به عبارت دیگر، با افزایش میزان حمایت اجتماعی، احتمال ارتکاب جرم کاهش می­یابد.

کفاشی و اسلامی­(1388)، عوامل موثر بر تکرار جرم و بازگشت مجدد به زندان را بررسی نمودند. نمونه آماری 200 نفر از زندانیان سابقه­دار بودند که به صورت نمونه­گیری تصادفی طبقه­بندی شده انتخاب شده بودند. بر اساس نتایج این پژوهش می­توان برای پیشگیری و کاهش تکرار جرم و بازگشت مجدد افراد آزاد شده به زندان، با اجرای اصولی و استاندارد تفکیک و طبقه­بندی زندانیان در زندان­ها­، بهبود وضعیت اسکان و نگهداری و نوع خدمات­دهی موثر به آن­ها، حذف برچسب رسمی و غیررسمی از زندانیان آزاد شده، عرضه خدمات موثر و کنترل ازطریق مرکز مراقبت بعد ازخروج، پذیرش زندانیان آزاد شده در میان خانواده، دوستان و نهادهای رسمی و غیررسمی و جلوگیری از طرد آنان اقدام موثری انجام داد.

پاکیده و مهدوی­(1387)، بررسی علل و عوامل خانوادگی و اجتماعی در بازگشت مجدد به زندان، پرداختند. مطالعه آن­ها نشان داد که بین عوامل فردی از قبیل سن، جنس، تحصیلات، شغل و بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد و هم­چنین آزمون­های ‌آماری معتبرگویای این موضوع است­که بین میزان اعتماد اجتماعی، عدم پذیرش در خانواده و عدم پذیرش توسط محیط اجتماعی رابطه معکوسی وجود دارد. به عبارتی‌ دیگر هرچه میزان اعتماد اجتماعی، اعم از پذیرش درخانواده و محیط اجتماعی در پذیرش ‌زندانی بعد از آزادی از زندان کمتر باشد میزان بازگشت مجدد بیشتر خواهد بود، (رابطه ‌معکوس) وجود دارد.

جنگ و جانسون(2003)، درتحقیقی با عنوان "فشار عواطف منفی و تقابل منحرفانه بین سیاه پوستان آمریکایی" نتایج به دست آمده نظریه فشار عمومی اگنیورا در ارتکاب بزهکاری تایید نمود.

کالوین و دیگران­(2002)، در تحقیقی با عنوان "اجبار، حمایت اجتماعی و جرم­" به این نتیجه رسیده­اند که اجبار باعث جرم می­شود و حمایت اجتماعی از آن جلوگیری می­کند.

یاپاودویلی(2003) در تحقیقی با عنوان "نقش حمایت اجتماعی ادراک شده در قربانی جرم شدن" بعد زمانی حمایت اجتماعی یا حمایت اجتماعی ادراک شده را به طور خاص بررسی ­کرده و آن را به صورت یک منبع پویا و درونی که بر اثر عوامل استرس­زای شدید ممکن است تحلیل رود، مفهوم­سازی کرده است. در مراحل اولیه، حمایت اجتماعی ادراک شده نقش تعدیل­کننده استرس را ایفا می­کند، اما با افزایش تعداد یا شدیدترشدن عوامل استرس­زا نقش واسطه بین این عوامل و پریشانی روان­شناختی را به خود می­گیرد.

 

فرضیه‌ها

- بین میزان پذیرش جامعه و بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد.

- بین میزان پذیرش خانواده و بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد.

- بین میزان مهارت شغلی با میزان بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد.

- بین میزان بر­چسب زنی با میزان بازگشت مجدد به زندان رابطه وجود دارد.

 

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

بازگشت مجدد زندانی به زندان

بازگشت به زندان شامل حال افرادی می‌باشد که با حضور طولانی در زندان ارتباط اجتماعی او کاملاً قطع شده و نسبت به تحولات دنیای بیرون ناآشنا می‌ماند و در عوض با محیط دوستان و تحولات درون زندان آشنا شده و به شدت وابسته‌ هنجارهای زندان می‌شود. با طرح این موضوع و واقعیت­های دیگر که در طول حضور زندانی در زندان بروز می‌کند و به جای این ­که زندانی در هنگام آزادی شور و اشتیاق و علاقه خروج از زندان را داشته باشد التهاب و اضطراب ورود به جامعه او را در برمی‌گیرد. برای افرادی که فاقد پشتوانه برای حضور در اجتماع می­باشند روزهای آخر آزادی با التهاب و اضطراب شدید همراه است چرا که زندانی مرتباً از خود می­پرسد کجا باید رفت؟ چگونه باید آغاز کرد؟ آیا خانواده و جامعه او را پذیرا هستند؟ برای همین امر است که در زندان­ها بعضاً به جبر مسئولین زندانی آزاد می­شود و بسیار وجود دارد افرادی که پس از آزادی از زندان در کمتر از یک هفته و حتی 48 ساعت با ارتکاب جرم ناچیز زمینه حضور خود را در زندان فراهم می­نماید. بنابراین ضرورت تحت حمایت و پوشش قرار گرفتن زندانیان پس از آزادی واقعیتی انکار­ناپذیر است. چرا که اگر زندانی پس از آزادی ملجاء حمایتگری در جهت رفع مشکلات معیشتی و ... نداشته باشد. منظور از زندانی بازگشتی، زندانی است که حداقل 2 بار زندانی شده است یا برای دومین مرتبه به زندان آمده‌اند و در این مطالعه به صورت مستقیم از مجرمین سوال شده است.

 

پذیرش جامعه

دریافت حمایت اجتماعی معمولاً به واسطه جامعه­پذیری به دست می‌آید در نتیجه نتایج سودمندی به دنبال می‌آورد(بخشی­پور رودسری و همکاران، 1384: 146). از منظر راتوس می­توان چنین استدلال نمود که حمایت اجتماعی با کاهش منابع فشار و تعدیل آن­ها به مثابه یک عامل بازدارنده در برابر آسیب­های اجتماعی عمل می­کند.

همیشه آزادی از زندان به معنی مرتفع شدن همه مشکلات و باز شدن درهای آسایش به روی مددجویان نیست. گاهی آزادی از زندان نه تنها پایانی برای مشکلات نیست بلکه شروعی دوباره برای مشکلاتی است که از در و دیوار بر سر مددجوی رها شده از بند آوار می­شوند و در این میان باید دستی حمایتگر در کار باشد تا تمام روزنه­ها برای رفتن به سمت کارهای خلاف و بازگشت دوباره به زندان را ببندد.

بر این اساس حمایت از زندانیان آزاد شده برای بازگشت به جامعه موضوعی بسیار مهم است که از سوی مسئولان مختلف مورد توجه قرار گرفته است. به گفته کارشناسان وجود مراکزی به منظور مراقبت مددجویان پس از خروج از زندان می­تواند نوید بخش روزهایی باشد که کمتر شاهد بازگشت دوباره به زندان باشیم.

متغیر پذیرش جامعه با گویه­های زیر مورد سنجش قرار گرفت:

- اگر در زندگی مشکلات داشته باشم معمولاً سازمانهایی هستند که به من کمک می­کنند.

- در صورت مواجه شدن با مشکلی، مسئولین ا­دارات شهر کمک می­کنند.

- اغلب مسئولین و کارکنان ادارات در شهر به فکر حل مشکل هستند.

- در صورت تقاضای وام از بانک، مسئولین بانک با تقاضای من موافقت می­کنند.

 

 

پذیرش خانواده

از عوامل مهم در کنترل اجتماعی، پیوند بین فرد و خانواده، دوستان و همسایگان است. مساله روابط اجتماعی، خانوادگی، دوستی و به خصوص همسایگی به تجربه و به خاطرات مشترک آن­ها برمی­گردد که پیوندهای اجتماعی آن­ها را قوی­تر می­کند. همین پیوند­ها پیش زمینه تعامل و تکرار تعاملات بین آن­ها
می­شود. سرمایه اجتماعی ازطریق تعامل و الگو­های وابستگی متقابلی ایجاد می­شودکه در بین مردم اتفاق می­افتد. نتایج آن برای افراد باید از طریق الگو­های تعامل ارزیابی شود.

نقش خانواده در ایجاد انگیزه، بسیار مهم و نافذ است، زیرا انگیزه باعث تصمیم­گیری­های موثر در فرد بزهکار می­شود و در شرایطی که از روحیه کافی برای رسیدن به هدف برخوردار شود، به نحوی مصمم و با پشتکار مضاعف، تلاش می­کند در مقابل فشارها ایستادگی کند و با مقاومت به هدف پیش­بینی شده خویش دست یابد.

درونی کردن ارزش­ها و هنجارهای پذیرفته شده در یک جامعه توسط خانواده. خانواده­ها با اهتمام به اصول دینی و پایبندی به احکام مذهبی می­توانند با رشد باورهای مذهبی فرزندان خود، آنان را در برابر آسیب­ها و انحرافات اجتماعی واکسینه کنند.

متغیر پذیرش خانواده با گویه­های زیر مورد سنجش قرار گرفت:

- معمولاً بیشتر وقت خود را با اعضای خانواده خود سپری می­کنم.

- پدر و مادرم در بیرون از زندان به من اهمیتی نمی­دهند.

- در بین اعضای خانواده رابطه­ام با سایرین صمیمی است.

- در موقع بروز مشکل مالی، سایر اعضای خانواده حمایت می­کنند.

 

مهارت شغلی

شغل یا پیشه، کاری است که در مقابل فرد یا حقوق منظمی انجام می­شود، یعنی فعالیت فرد در یکی از نهادها و سازمان­های دولتی یا خصوصی به صورت رسمی، قراردادی یا پیمانی به طوری­که فرد در­آمد منظم دریافت می­کند(گیدنز، 1378: ­517).

تعداد بیکاران درمیان زندانیان بیش از نسبت مورد انتظار آنان درجامعه است. تحول اصلی در وضعیت شغلی زندانیان را در کسانی می­توان دید که بیشتر از گروه شغلی مزد و حقوق ­بگیر بخش خصوصی و کار­کنان مستقل­اند، زیرا بیش از 25 در­صد زندانیانی که حداقل یک بار زندان را تجربه کرده­اند، بر اثر زندان شغل خود را از دست داده­اند، اما باید توجه داشت که نسبت حقوق ­بگیران بخش دولتی 30 درصد از نسبت مورد انتظار است. با این حال، افراد به سوی مزد و حقوق­ بگیری از بخش خصوصی کشیده می­شوند که این خود هزینه ارتکاب مجدد جرم را کاهش می­دهد.

عوامل اصلی موثر در این متغیر مدت حبس، سواد و اشتغال به صورت مزد و حقوق ­بگیری بخش خصوصی است که با افزایش هر­ کدام از دفعات از دست دادن شغل بر اثر زندان بیشتر می­شود. زندان موجب می­شودکه زندانی پس از آزادی به سوی مشاغلی گرایش یابدکه حساسیت کمتری در مقابل زندان داشته باشند و همین به معنای کاهش هزینه ارتکاب مجدد جرم است­(­عبدی، 1381).

افرادی که از زندان آزاد می­شوند باید تا مدت­ها وقت خود را صرف حل معضل­های مختلف بکنند که یکی از آن­ها مشکلات مالی و اقتصادی است، به طوری که برخی نیز به همین دلیل پای­شان به داخل زندان باز شده است. البته این آسیب­شناسی اجتماعی از اشتغال به عنوان یکی از معضل­های مهم یاد   می­‌کند و در این باره می­گوید: دستگاه­های دولتی نیز برای دادن شغل از همه افراد گواهی سوء ­پیشینه می­خواهند و این مانع موجب بیکاری پس از آزادی از زندان می­شود که فقر و در نهایت بزهکاری را به دنبال دارد. بنابراین توصیه می­شود که قانونی توسط نمایندگان مجلس نوشته شود که بندهای اصلاحی داشته باشد، مثلاً به فرد آزاد شده از زندان گواهی عدم سوء ­پیشنیه ارائه شود به این شرط که مثلاً اگر در مدت 5 یا 10 سال جرمی مرتکب نشدند این سوء ­پیشینه بدون شرط شود.

متغیر مهارت شغلی با گویه­های زیر مورد سنجش قرار گرفت:

- اگر در زندان حرفه خوبی داشته باشم می­توانم در بیرون شغل شرافت­مندانه‌ای کسب کنم.

- با مدارک فنی و حرفه­ای­ که در زندان گرفتم می­توانم از وام زندانیان استفاده کرده و شغل مناسبی پیدا کنم.

- حرفه­آموزی د­ر زندان می­تواند اشتباه مرا جبران کند.

- با حرفه­آموزی و اشتغال در بیرون می­توانم از بیمه عمر استفاده کرده و نگران آینده خود و خانواده نباشم.

 

بر­چسب­زنی

نظریه برچسب به تاثیر عوامل رسمی کنترل اجتماعی تاکید دارد و آن «فرایندی است که بر واکنش­های دیگران (کسانی که قدرت تعریف رفتار کسی و برچسب­ زدن به او را دارند) نسبت به افراد یا کنش‌ها و ارزیابی منفی از آن متمرکز است و دو جزء عمده دارد 1. تعریف کج ­رفتاری 2. پیامد­های اعمال کنترل اجتماعی در مورد آنان که کج رفتار تعریف شده­اند»­(سروستانی، 1386: 57).

استفاده و بهره­مندی از مواهب و نعمت­های خداوند و امکانات اجتماعی جزء حقوق اولیه افراد است که تمامی افراد می­توانند نسبت به امکانات موجود درجوامع از حقوق طبیعی و قانونی خود بهره­مند شوند. در هر جامعه­ای معمولاً گروهی از افراد به دلایل مختلف و برای مدتی یا به طور دائم توسط محاکم قضایی از تمام و یا قسمتی از حقوق خود محروم می­شوند. یکی از عوامل محرومیت، نگهداری اشخاص در مکان­هایی مانند بازداشتگاه و زندان است. جوامع تعاریف مختلفی از بازداشتگاه و زندان داشته و به اشکال و با شیوه‌های متفاوت اماکنی را برای نگهداری افراد در نظر می­گیرند. پس واضح است که افراد پس از آزادی از زندان و مراجعت به جامعه مانند سایر اقشار دارای حق حیات و استفاده از مواهب طبیعی و اجتماعی هستند، با این برداشت بسیاری باورشان بر این امر است­ که زندانی برای آزادی لحظه شماری می­نماید و هر دقیقه در التهاب زمان آزادی تصورات و تخیلات گوناگونی داشته و مداوم در حال برنامه­ریزی برای خروج از زندان است، در حالی که چنین برداشتی فقط بخشی از واقعیت است.

متغیر برچسب زنی با گویه­های زیر مورد سنجش قرار گرفت:

- سابقه­دار بودن شخصیت مرا می­کاهد، لذا هرگز کاری انجام نخوا­هم داد که به زندان باز گردم.

- مهم­ترین نگرانی و دغدغه فردی که وارد زندان می­شود این است که د­یگران چه ذهنیتی در مورد او دارند، یک سابقه­دار نمی­تواند به کاری مشغول شود و مجبور می­شود برای تا­مین زندگی خود به راه­های نامشروع روی آورد.

- کار­فرمایان از پذیرش افراد سابقه­دار به نوعی خود­داری می­کنند.

 

روش تحقیق

در مطالعه حاضر از روش تحقیق پیمایش مقطعی استفاده شده است.

 

جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه‌گیری

جامعه آماری در تحقیق حاضر کلیه زندانیانی می­باشند که بیش از یک بار با ارتکاب جرایم به زندان تبریز معرفی و تعداد آن­ها 160 نفر اعلام شده است. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان برابر 120 نفر تعیین گردید. نمونه­های تحقیق با استفاده از روش تصادفی ساده انتخاب شدند.

 

روش گردآوری اطلاعات

تحقیق حاضر از نظر شیوه گردآوری اطلاعات جزء روش‌های تحقیق پیمایشی محسوب می‌شود. برای گردآوری مطالب از کتاب و مقاله استفاده شده و برای گردآوری داده‌ها از پرسشنامه استفاده شده است.

 

ابزار اندازه­گیری

ابزار اندازه­گیری در مطالعه حاضر پرسشنامه محقق ساخته با استفاده از نظریات جامعه‌شناسی انحرافات اجتماعی و جرم­شناسی بوده است.

 

اعتبار و پایایی‌ ابزار اندازه‌گیری‌

اعتبار ابزار تحقیق از طریق صوری به دست آمد و جهت تعیین پایایی ابزار از آزمون آلفای کرونباخ استفاده گردید. نتایج به دست آمده از این آزمون در جدول شماره (1) آمده است.

 

جدول شماره (1): نتایج آزمون آلفای کرونباخ

میزان پذیرش جامعه	82%
میزان پذیرش خانواده	77%
میزان مهارت شغلی	75%
میزان برچسب­زنی	65%

نتایج توصیفی

در مطالعه حاضر میانگین سنی پاسخگویان 63/37 به دست آمد. در این میان جوان­ترین پاسخگو 20 ساله و مسن­ترین پاسخگو 65 ساله بوده است. میانگین سابقه محکومیت نمونه‌های تحقیق 5 سال به دست آمد. در این میان کم سابقه‌ترین نمونه دارای 1 سال سابقه بوده و با سابقه‌ترین نمونه دارای 20 سال سابقه بود. هم­چنین بر اساس یافته‌های مطالعه حاضر، 41 درصد از محکومین سابقه احضار به کلانتری نداشتند و در مقابل 5/38 درصد بیش از یک بار سابقه احضار به کلانتری داشتند. طبق نتایج مطالعه حاضر، بیشترین جرم­ها با 8/77 درصد متعلق به مجرمان اجتماعی (دعوا و نزاع، سرقت، مواد مخدر و مشروبات، مزاحمت‌های خیابانی، تخلفات رانندگی، تصادف و ...)، 5/20 درصد مربوط به جرم‌های اقتصادی (چک بی‌محل، کلاهبرداری، بدهکاری، مهریه و ...) و 7/1 درصد متعلق به جرم‌های جنسی (رابطه نامشروع، مزاحمت جنسی و ...) بوده است. میانگین برخورداری از پذیرش جامعه پاسخگویان 6/37 درصد به دست آمد. در این میان کمترین میزان بهره‌مندی از پذیرش جامعه صفر و بالاترین میزان بهره‌مندی از حمایت جامعه 75/93 درصد به دست آمد. میانگین بهره‌مندی از حمایت و پذیرش خانواده در مطالعه حاضر 21/62 درصد به دست آمد. در این میان کمترین میزان بهره‌مندی 67/16 درصد بوده و بیشترین میزان بهره­مندی 100 درصد بوده است. 78/74 درصد از نمونه‌های­مطالعه حاضر دارای مهارت‌های شغلی بودند و کمترین میزان برخورداری از مهارت شغلی 25 درصد بوده است. میانگین برچسب در بین پاسخگویان 79/76 درصد به دست آمد. در این میان حداقل میانگین برچسب 40 درصد و حداکثر آن 100 درصد بوده است. برای مجموعه عوامل (برچسب، مهارت‌های شغلی، پذیرش خانواده و پذیرش جامعه) میانگین 51/63 درصد به دست آمد.

 

نتایج تحلیلی

جهت آزمون رابطه بین عوامل اجتماعی، خانوادگی و بازگشت مجدد زندانی به زندان، از همبستگی پیرسون استفاده گردید. سطح معناداری 005/0 با ضریب همبستگی 236/0- به دست آمد. بنابراین بین عوامل اجتماعی (برچسب، مهارت‌های شغلی، پذیرش خانواده و پذیرش جامعه) رابطه معنادار و منفی وجود دارد.

جهت آزمون رابطه پذیرش جامعه و بازگشت مجدد به زندان از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید. بر اساس نتایج آزمون سطح معناداری 05/0 با همبستگی 147/0 به دست آمد. بنابراین بین میزان پذیرش جامعه و بازگشت مجدد به زندان زندانیان رابطه معنادار و منفی وجود دارد.

جهت آزمون رابطه پذیرش خانواده و بازگشت مجدد به زندان از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید. بر اساس نتایج آزمون سطح معناداری 000/0 با همبستگی 317/0 به دست آمد. بنابراین بین میزان پذیرش خانواده و بازگشت مجدد به زندان زندانیان رابطه معنادار و منفی وجود دارد.

جهت آزمون رابطه مهارت‌های شغلی و بازگشت مجدد به زندان از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید. بر اساس نتایج آزمون سطح معناداری 48/0 به دست آمد. بنابراین بین میزان مهارت‌های شغلی و بازگشت مجدد به زندان زندانیان رابطه معنادار وجود ندارد.

جهت آزمون رابطه میزان برچسب­زنی و بازگشت مجدد به زندان از آزمون همبستگی پیرسون استفاده گردید. بر اساس نتایج آزمون سطح معناداری 21/0 به دست آمد. بنابراین بین میزان برچسب­زنی و بازگشت مجدد به زندان زندانیان رابطه معنادار وجود ندارد.

 

بحث و نتیجه­گیری

 جرم یک پدیده اجتماعی است­که آثار منفی اقتصادی و اجتماعی به دنبال دارد. مثلاً یادگیری و آشنایی با جرایم جدید در زندان، فرد را در اجرای جرایم قبلی با تجربه می‌کند و بر شدت و تکرار جرایم بعدی و زندانی شدن تاثیرگذار است. هم­چنین نتایج مطالعه نشان داد که تعداد مجردان زندانی بیشتر از متاهلان بوده است، یعنی احتمال ارتکاب مجدد جرم درافراد مجرد و بازگشت آن­ها به زندان نسبت به افراد متاهل بیشتر بوده است و یا به عبارت دیگر می‌توان این­ گونه توجیح نمودکه مجرد بودن باعث کاهش وابستگی عاطفی و تعلق خاطر فرد نسبت به خانواده و جامعه شده و این موجب می‌شود خود را در ارتکاب جرم آزاد بداند. بدین ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که افراد مجرد بیشتر از افراد متاهل تمایل به ارتکاب جرم دارند زیرا به واسطه تضعیف پیوندشان با خانواده و جامعه از احساس پاسخگویی به انتظارات دیگران سرباز می‌زنند و مرتکب کج ­رفتاری می­شوند. بر اساس نتایج این مطالعه تحصیلات والدین اکثر زندانیان مورد مطالعه کمتر از سیکل بود و هم­چنین در افرادی که تحصیلات والدین آن­ها بیشتر از سیکل بوده احتمال ارتکا­ب مجدد جرم و بازگشت به زندان کمتر بوده این روابط در مورد تحصیلات مادر از نظر آماری معنادار، اما در مورد تحصیلات پدر از نظر آماری معنادار نبود لذا در توجیح این یافته می­‌توان به این موضوع اشاره کردکه افراد مهارت­های زندگی، رشد اجتماعی و جامعه‌پذیری را از ابتدای کودکی، درکانون خانواده و تحت حمایت و آموزش­های والدین و به­ویژه مادران خود فرا می‌گیرند. بنا­براین سطح تحصیلات بالای مادر موجب آموزش هر­چه بهتر مهارت­ها و فرآیندهای مذکور شده و به نوبه خود باعث می‌شود که افراد در دیگر مراحل زندگی به نحو مطلوب تعاملات اجتماعی مناسب با دیگر اعضای جامعه و به دور از انحراف و کجروی داشته باشد.

هم­چنین با بالاتر بودن میزان در­آمد ماهانه، شانس ارتکا­ب مجدد جرم و بازگشت به زندان به طور معناداری کاهش می‌یابد یا به عبارت دیگر فقرا و افراد کم درآمد عمدتاً قادر به تامین نیازهای ضروری زندگی خود مانند غذا، مسکن و پوشاک نیستند و در این شرایط ممکن است با نقض قوانین و مقررات مرسوم جامعه مبادرت به انجام انواع ناهنجارهای اجتماعی مانند سرقت، قتل و کلاهبرداری کنند تا از طریق آن کمبودهای خود را جبران نموده و نیازهای خود یا اعضای خا­نواده را تامین نمایند، به بیان دیگر به نظر می‌رسد زمینه انحرافات اجتماعی مانند ارتکاب به انواع جرایم در مورد فقرا و گرسنگان نسبت به افراد سیر و دارا فراهم­تر است. نحوه برخورد فردی و اجتماعی با زندانیان پس از بازگشت به اجتماع، نقش اساسی در پیشگیری از جرم و ورود مجدد به زندان دارد و این وظیفه تک تک اعضای جامعه است تا با پذیرش فرد و توجه به این نکته که هیچ انسانی مصون از اشتباه و خطا نیست سهمی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی ایفا نمایند. هم­چنین در این پژوهش می‌توان برای پیشگیری و کاهش تکرار جرم و بازگشت مجدد به افراد آزاد شده به زندان، طرح و اجرای اصولی طبقه‌بندی و جداسازی زندانیان در زندان، بهبود شرایط زندان و ارائه خدمات موثر به آن­ها، پذیرش زندانیانی که آزاد می‌شوند از طرف خانواده‌ها، دوستان و نهادهای اجتماعی و جلوگیری از طرد آن­ها اقدامات موثری انجام داد. باتوجه به نظریه برچسب می­توان نتیجه گرفت که جامعه، از طریق بر­چسب­زدن به مجرمان با سابقه به بازگشت به زندان کمک کرده است، به طوری­که بر­چسب رسمی توسط مقامات رسمی­مانند پلیس و قاضی و نیز برچسب اجتماعی مانند طرد از خانواده و دوستان و نیز برچسب وضع ظاهر از سوی مردم و پلیس و برچسب شغلی از سوی کارفرمایان، منجر به واکنشی در فرد مجرم شده که چاره‌ای جز پذیرش تصویر مجرمانه روی آوردن به همگنان نداشته و در نتیجه بازگشت به زندان را در پی ‌داشته است. با توجه به نظریه کنترل اجتماعی می‌توان نتیجه گرفت مجرمان با سابقه کمتر با ارزش­های جامعه همنوا می­‌باشند و در این زمینه تفاوتی بین سابقه‌داران بیشتر و کمتر دیده نمی­شود و هم­چنین می‌توان گفت که برچسب خوردگان کسانی هستند که به دلیل طرد از جامعه کمتر با، باورها و ارزش­ها همنوا شده‌اند لذا این عامل در کنار برچسب توانسته بازگشت به زندان را بهتر پیش­بینی کند.

 

پیشنهادهای کاربردی یا اجرایی 

1. با توجه به این­که اکثریت جامعه به افراد زندانی، سابقه­دار و بر­چسب­خورده اصولاً اعتماد ندارند پیشنهاد می‌شود که از طریق وسایل ارتباط جمعی در این مقوله فرهنگ‌سازی به عمل‌ آید تا اعتماد جامعه به زندانیان افزایش پیدا کند، این امر باعث جلوگیری از تکرار جرم و باعث کاهش احتمال بازگشت مجدد به زندان می‌شود.

2. با توجه به این­که در اکثر مواقع خانواده‌ها از پذیرش زندانی پس از زندانی شدن و سابقه‌دار شدن، امتناع می‌کنند، پیشنهاد می‌شود خانواده زندانیان به طور مداوم مورد آموزش قرار گیرند تا با پذیرش زندانی پس از آزادی و حمایت مادی و معنوی از او، امکان تکرار جرم و بازگشت او را به زندان کاهش دهند. دراین راستا لازم است دوره‌های مشاوره و راهنمایی برای خانواده‌های­کلیه زندانیان با هدف پذیرش زندانی به طور مداوم و مستمر اجرا گردد.

3. با توجه به این­که محیط زندان می‌تواند در افزایش بزهکاری افراد در اثر تعامل با افراد سابقه­دار، تاثیر مثبتی داشته باشد، پیشنهاد می‌شود که محیط زندان به لحاظ امور فیزیکی، کارکنان و ... در جهت بهبود وضعیت اصلاح شود تا زندان محلی برای آموزش مهارت‌های زندگی، افزایش مهارت‌های شغلی و جامعه­پذیری عمیق­تر زندانی تبدیل شود. در این راستا لازم است مراکز درمان و بازتوانی اجتماعی به طور رایگان برای زندانیان و خانواده‌ها در درون زندان توسط پرسنل متخصص امر و مشاوره ایجاد شود.

4. با توجه به این­که بیشتر زندانیان بی‌سواد یا کم­سواد هستند، پیشنهاد می‌شود که برای کلیه مددجویان توسط آموزش و پرورش و بهزیستی کلاس­های سواد­آموزی و تحصیلات تکمیلی ایجاد شود تا جریان جامعه‌پذیری مجدد در بین زندانیان ایجاد شود، بدیهی است این امر، می‌تواند مانع جدی در تکرار جرم و بازگشت به زندان باشد.

5. از آن ­جایی که اکثریت زندانیان متعلق به خانواده‌های با سطح اقتصادی پایین هستند، پیشنهاد          می‌شود برای جلوگیری از تکرار جرم و بازگشت به زندان از مددجویان پس از آزادی حمایت‌های مالی جدی به عمل آید، بخشی از حمایت‌ها می‌تواند بلاعوض و بخشی دیگر به صورت وام ارائه گردد.

6. پیشنهاد می‌شود برای افزایش مهارت‌های زندگی و رشد اجتماعی و جامعه‌پذیری عمیق‌تر مددجویان پس از آزادی در کلاس­های غنی­سازی روانی و اجتماعی مشارکت داشته باشند تا از این طریق به آنان آموخته شود که چگونه احساسات خود را کنترل کنند، چگونه برای آینده برنامه‌ریزی کنند، چگونه اهداف را طراحی و تصمیم‌گیری نمایند، چگونه در زندگی خود مساله­یابی و حل مساله نمایند و چگونه در کارهای تفریحی، سرگرمی و ورزش مشارکت کنند تا بتوانند به عنوان عضو جامعه به جامعه باز گردند.

7. با توجه به این ­که جامعه‌پذیری مجرمان در زندان یا زندان پذیر­شدن آنان یکی دیگر از مسائل مطرح در امور زندان‌هاست­که طی آن یک زندانی با عادات، هنجارها، ارزش‌ها و فرهنگ زندگی در زندان تطابق و همانندی می‌یابد، پیشنهاد می‌شود برای­ ­کاهش تاثیر زندان بر مددجویان، در نگاه به مساله
باز­پروری از روش­های جایگزین زندان استفاده شود و با تاکید بر روش­هایی مانند ارائه خدمات به جامعه، آزادی به قید ضمانت، بازداشت خانگی و ارائه مرخصی‌های طولانی­مدت و ... گذراندن دوران محکومیت را برای مددجویان تلطیف و راحت نمایند تا از احتمال بازگشت آنان به زندان کاسته شود. در کل باید به این باور دست یافت که زندان باید به محل آموزش، اصلاح و بازسازی مجدد روانی و اجتماعی زندانی تبدیل شود تا فرایند بازگشت مجدد زندانی را به جامعه تسهیل نماید.

 

 

 

پیشنهاد پژوهشی

پیشنهاد می­شود­ محققان­، نقش مدیریت زندان در جلوگیری از با­زگشت مجدد زندانیان آزاد شده به زندان را مورد مطالعه قرار دهند­.

 

منابع

احمد، حبیب. (1392). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: نشر سمت. چاپ ششم.

توسلی، غلام­علی. (1386). نظریه‌های جامعه­شناسی. تهران: انتشارات سمت. چاپ سیزدهم.

دلپسند، کامل؛ ایار، علی؛ خانی، سعید؛ محمدی، پریخان. (1391). حمایت اجتماعی و جرم. فصلنامهمطالعاتو تحقیقات اجتماعی. دوره اول، صص 120-89 .

سروستانی، رحمت‌اله­. (1386). آسیب­شناسی اجتماعی (جامعه­شناسی انحرافاتاجتماعی). تهران: انتشارات سمت. چاپ اول.

سروستانی، صدیق. (1371). آسیب­شناسی اجتماعی، تاثیر زندانبر زندانی. تهران: انتشارات نور. ص 57.

سروستانی، عنایت­اله. (1386). رویکردهای نظری هفتگانهدر بررسی مسائلاجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ چهارم.

شمس، علی. (1388). آسیب­شناسی زندان. تهران: انتشارات راه تربیت. ص 29.

شمس، علی. (1382). رویکردی جدید بهنظامزندانبانیبازگشتسعادتمندانه. تهران: انتشارات راه تربیت. ص 31.

عبدی، عباس. (1372). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص 27.

عبدی، عباس. (1381). مجله جامعه­شناسی ایران. دوره چهارم. شماره 2.

کفاشی، مجید؛ اسلامی، عنایت. (1388). بررسی عوامل موثر بر تکرار جرم و بازگشت مجدد به زندان، در استان خراسان شمالی. فصلنامه پژوهش اجتماعی. سال دوم، شماره چهارم، صص 70-57.

گیدنز، آنتونی. (1378). تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه: ناصر، موفقیان. چاپ اول. تهران: نشر نی.

 

 

 

 

 

 

---

1. کارشناسی­ارشد جامعه­شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران.    

2.گروه جامعه­شناسی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی؛ تبریز– ایران (نویسنده مسئول).    

 E- mail:[e-mail]

 

مراجع

احمد، حبیب. (1392). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: نشر سمت. چاپ ششم.

توسلی، غلام­علی. (1386). نظریه‌های جامعه­شناسی. تهران: انتشارات سمت. چاپ سیزدهم.

دلپسند، کامل؛ ایار، علی؛ خانی، سعید؛ محمدی، پریخان. (1391). حمایت اجتماعی و جرم. فصلنامهمطالعاتو تحقیقات اجتماعی. دوره اول، صص 120-89 .

سروستانی، رحمت‌اله­. (1386). آسیب­شناسی اجتماعی (جامعه­شناسی انحرافاتاجتماعی). تهران: انتشارات سمت. چاپ اول.

سروستانی، صدیق. (1371). آسیب­شناسی اجتماعی، تاثیر زندانبر زندانی. تهران: انتشارات نور. ص 57.

سروستانی، عنایت­اله. (1386). رویکردهای نظری هفتگانهدر بررسی مسائلاجتماعی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ چهارم.

شمس، علی. (1388). آسیب­شناسی زندان. تهران: انتشارات راه تربیت. ص 29.

شمس، علی. (1382). رویکردی جدید بهنظامزندانبانیبازگشتسعادتمندانه. تهران: انتشارات راه تربیت. ص 31.

عبدی، عباس. (1372). جامعه­شناسی انحرافات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. ص 27.

عبدی، عباس. (1381). مجله جامعه­شناسی ایران. دوره چهارم. شماره 2.

کفاشی، مجید؛ اسلامی، عنایت. (1388). بررسی عوامل موثر بر تکرار جرم و بازگشت مجدد به زندان، در استان خراسان شمالی. فصلنامه پژوهش اجتماعی. سال دوم، شماره چهارم، صص 70-57.

گیدنز، آنتونی. (1378). تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه: ناصر، موفقیان. چاپ اول. تهران: نشر نی.