مطالعه میزان گرایش سرپرستان خانوار مناطق ده‌گانه شهرداری تبریز به گردشگری و رابطه آن با متغیرهای رسا‌نه‌های جمعی‌، سرمایه اقتصادی و سرمایه اجتماعی

مطالعات جامعه شناسی

مقاله 3، دوره 10، شماره 35، شهریور 1396، صفحه 37-53   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

معصومه آفتابی¹؛ محمد عباس‌زاده²

¹دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز- ایران.

²دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز - ایران (نویسنده مسئول).

چکیده

بررسی نقش رسا­نه­های جمعی­، سرمایه اقتصادی و سرمایه اجتماعی درگرایش به گردشگری سلامت از مهم­ترین اهداف این پژوهش است. در این پژوهش که به روش پیمایشی انجام شده 400 نفر از سرپرستان خانوار تبریزی ازمناطق ده­گانه شهرداری تبریز با استفاده از شیوه نمونه­گیری خوشه­ای انتخاب و با کمک ابزار پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفتند. 31 درصد جامعه آماری این تحقیق را زنان و 69 درصد را مردان تشکیل داده­اند. نتایج نشان داد (­3/53 درصد) پاسخگویان تبلیغات رسانه­ای را از مهم­ترین ابزارهای تبلیغاتی برای تمایل به گردشگری می­دانند. نتایج نشان می­دهد­، بین دو متغیر میزان رضایت از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت ارتباط معنی­داری وجود دارد. بین دو متغیر سرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز ارتباط مستقیم و معنی­داری وجود دارد. بین متغیر سرمایه اجتماعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز رابطه مستقیم و معنی­داری وجود دارد. هم­چنین نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی نشان می­دهد متغیرهای مستقل سرمایه اقتصادی­، استفاده از رسانه­های جمعی و رضایت از رسانه­های جمعی بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته گرایش به گردشگری سلامت دارند و دراین میان متغیر مستقل رضایت از رسانه­های جمعی با 20 درصد بیشترین سهم را در تبیین گردشگری سلامت دارد و پس از آن نیز متغیر مستقل میزان استفاده از رسانه­های جمعی 19 درصد متغیر وابسته گرایش به گردشگری سلامت را تبیین می­کند.

کلیدواژه‌ها

رسانه‌های جمعی‌؛ سرمایه اقتصادی‌؛ سرمایه اجتماعی و گردشگری سلامت

اصل مقاله

 

«مطالعات جامعه‌شناسی»

سال نهم، شماره سی و پنجم، تابستان  1396

ص ص 53-37

 

 

 

 

 

مطالعه میزان گرایش سرپرستان خانوار مناطق ده­گانه شهرداری تبریز به گردشگری و رابطه آن با متغیرهای رسا­نه­های جمعی­، سرمایه اقتصادی و سرمایه اجتماعی

معصومه آفتابی^[1]

دکتر محمد عباس­زاده^[2]

تاریخ دریافت مقاله:19/4/1395

تاریخ پذیرش نهایی مقاله:25/11/1395

چکیده

بررسی نقش رسا­نه­های جمعی­، سرمایه اقتصادی و سرمایه اجتماعی درگرایش به گردشگری سلامت از مهم­ترین اهداف این پژوهش است. در این پژوهش که به روش پیمایشی انجام شده 400 نفر از سرپرستان خانوار تبریزی ازمناطق ده­گانه شهرداری تبریز با استفاده از شیوه نمونه­گیری خوشه­ای انتخاب و با کمک ابزار پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفتند. 31 درصد جامعه آماری این تحقیق را زنان و 69 درصد را مردان تشکیل داده­اند. نتایج نشان داد (­3/53 درصد) پاسخگویان تبلیغات رسانه­ای را از مهم­ترین ابزارهای تبلیغاتی برای تمایل به گردشگری می­دانند. نتایج نشان می­دهد­، بین دو متغیر میزان رضایت از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت ارتباط معنی­داری وجود دارد. بین دو متغیر سرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز ارتباط مستقیم و معنی­داری وجود دارد. بین متغیر سرمایه اجتماعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز رابطه مستقیم و معنی­داری وجود دارد. هم­چنین نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی نشان می­دهد متغیرهای مستقل سرمایه اقتصادی­، استفاده از رسانه­های جمعی و رضایت از رسانه­های جمعی بیشترین تاثیر را بر متغیر وابسته گرایش به گردشگری سلامت دارند و دراین میان متغیر مستقل رضایت از رسانه­های جمعی با 20 درصد بیشترین سهم را در تبیین گردشگری سلامت دارد و پس از آن نیز متغیر مستقل میزان استفاده از رسانه­های جمعی 19 درصد متغیر وابسته گرایش به گردشگری سلامت را تبیین می­کند.

واژگان کلیدی:رسانه­های جمعی­، سرمایه اقتصادی­، سرمایه اجتماعی و گردشگری سلامت.

 

بیان مسئله

گردشگری به عنوان یک صنعت بدون دود هم علت و هم پیامدی در روند جهانی ­شدن و نیروی محرکه­ای در توسعه جهانی است. گردشگری امروزه به یک رکن تجارت تبدیل شده است و درآمد سرشاری برای کشورهایی که جاذبه توریستی دارند به همراه دارد. امروزه کشورهای مختلف دنیا با بهره­گیری از مواهب طبیعی، آثار باستانی­، تمدن کهن یا حتی تکنولوژی جدید، شهرک­های توریستی و امکانات تفریحی­، قطب گردشگری شده و هر ساله از نقاط مختلف جهان افرادی را به سوی خود فرا می­خوانند تا با فروش کالا و خدمات، سیل درآمد را به سمت کشورشان جاری کنند(الوانی، 1385: 13­). حال به دلیل تاثیرات چشمگیری که صنعت گردشگری بر اقتصاد­، فرهنگ و جامعه مناطق پذیرنده گردشگران بر جای می­گذارد، توجه فراوانی به این زمینه از فعالیت می­شود. صنعت گردشگری نه تنها گامی برای تقویت فرهنگ­هاست بلکه گامی به سوی پیشرفت و تحول اقتصادی و اجتماعی می­باشد. کشورما ایران باتوجه به بهره­مند بودن از جاذبه­های جهانگردی بسیار می­تواند با برنامه­ریزی در راستای این صنعت از اقتصاد تک ­محصولی متکی بر نفت فاصله بگیرد (پارساییان و اعرابی، 1377: 7). فرصت پیش روی صنعت گردشگری برای دست­یابی به منافع رشد، سرمایه اقتصادی و سرمایه اجتماعی به درک ماهیت صنعت گردشگری در گذشته با اتخاذ بهترین تصمیمات ممکن برای وضعیت کنونی و در نظر داشتن روندهای فکری برای آینده این صنعت بستگی دارد. مسلم است که باید برنامه­ها و رهنمودهای مشخصی را برای آینده صنعت گردشگری و جذب گردشگران تعریف کنیم؛ مگر این که امیدوار باشیم همه چیز به صورت اتفاقی بر وفق مراد ما به وقوع بپیوندد. به عبارت دیگر، برای پایداری صنعت گردشگری در آینده، برنامه­ریزی و تعیین خط­­مشی موثر اهمیت ویژه­ای دارد، خط­­مشی­گذاران و متصدیان برنامه­ریزی ذی­نفعان باید روندهای در حال ظهور صنعت گردشگری را شناسایی کنند و اقدامات لازمی را که منجر به رشد منظم و ارتقاء کیفیت محصولات این صنعت و متعاقب آن منتفع شدن با گرایش گردشگران و جامعه محلی می­شود، انجام دهند(­بذرافشان، 1392: 51). در این میان عاملی مهمی در گرایش به گردشگری مورد اهمیت است آن هم امنیت گردشگر­ان و بدیهی است که توسعه و امنیت مکمل یکدیگرند و امنیت پایدار، مرهون توسعه پایدار است و توسعه پایدار تضمین ­کننده امنیت ملی است. امروزه هر آن چیزی که از تعریف علمی برخوردار نبوده و قواعد منطقی بر آن حاکم نباشد شکست خورده و یا حالت رکود به خود می­گیرد. این امر درصنعت گردشگری و بعد امنیت آن نیز صادق است. به طور مثال، برای امنیت در بخش ترابری و حمل و نقل، اقامتگا­ه­ها، هتل­ها و جاذبه­ها لازم است سفرسازان و سازمان­های گردشگری برای توسعه توریسم هماهنگی لازم را با یکدیگر داشته باشند که دارای اهمیت بسیار است(صیدایی، 1389: 97).

امروزه در گرایش به گردشگری­، رسانه­های مدرن و فن­آوری­های نوین، نظیر خطوط هوایی­، اینترنت، رایانه و ارتباطات ماهواره­ای باعث شده است­که نحوه زندگی­کاری، بازی و تفریح افراد دگرگون شود. از یک­ سو وسایل ارتباط جمعی از طریق ابزار­هایی مانند تلویزیون و اینترنت­، بستر مناسبی را برای آشنایی جوامع و ملت­ها از یکدیگر فراهم آورده­اند و از سوی دیگر توسعه وسایل حمل و نقل و افزایش سرعت جا­بجایی در مناطق مختلف جهان، امکان مسافرت به مناطق گوناگون را در زمان کوتاه ایجاد کرده است. تحقیق حاضر بر این نکته تاکید دارد که رسانه­های جمعی اصلی­ترین نقش را در توسعه و جذب گردشگری و شناساندن و معرفی جاذبه­های گردشگری را بر عهده دارند و به خوبی می­توانند زمینه­ای مناسب برای اجرای تکمیل طرح­های گردشگری را فراهم کنند­(قلی­زاده­، 1389: 159). در این پژوهش به بررسی میزان گرایش به گردشگری سلامت به عنوان متغیر­های وابسته با عوامل مرتبط هم ­چون نقش رسانه­های جمعی، سرمایه اجتماعی و سرمایه اقتصادی پرداخته می­شود­.

 

اهداف تحقیق

اهداف کلی

- تعیین میزان گرایش سرپرستان خانوار مناطق ده­گانه شهرداری تبریز به گردشگری سلامت و رابطه آن با متغیرهای رسانه­های جمعی­، سرمایه اقتصادی و سرمایه اجتماعی.

 

 اهداف جزئی

1. تعیین ارتباط بین میزان استفاده از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریزی

2. تعیین ارتباط بین میزان رضایت از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریزی

3. تعیین ارتباط بین میزان سرمایه اجتماعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریزی

4. تعیین ارتباط بین میزان سرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریزی.

 

فرضیه­های پژوهش

1. بین میزان استفاده از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریزی رابطه وجود دارد.

2. بین میزان رضایت از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریزی رابطه وجود دارد.

3.  بین سرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز رابطه وجود دارد.

4. بین سرمایه اجتماعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز رابطه وجود دارد.

 

 

 

متغیرهای تحقیق (تعاریف نظری و عملیاتی)

گردشگری سلامت

گردشگری سلامت­، هرگونه مسافرت برای ارتقا، سلامت را در ­بر ­می­گیرد و به عنوان یکی از ابعاد گردشگری به توسعه پایدار و پویایی اقتصاد کشور کمک می­نماید و هم­چنین گردشگری سلامت یک استراتژی ملی در راستای افزایش درآمد کشور و نیز یک بازوی امنیت است­(ایزدی و ایوبیان، 1391: 2). این شکل ازگردشگری بر فعالیت­ها و اعمالی متمرکز است­که به سلامت فیزیکی، ذهنی­، روانی و عاطفی فرد کمک می­کند و نیز این نوع از گردشگری یکی از قدیمی­ترین اشکال گردشگری است که تمدن­های باستانی از 5000-1000 سال قبل از میلاد بسیاری از روش­های درمانی را به کار می­گرفتند که امروزه در چشمه­های آب گرم می­توان یافت. گردشگری سلامت و تندرستی در سال­های اخیر رشد محسوسی داشته است که تکثیر و فزونی یافتن چشمه­های آب گرم­، هتل­های تندرستی و مراکز آسودن بیان امر است. معتبرترین تعریف از سلامتی را سازمان جهانی بهداشتی­(1948)، ارائه کرده است، سلامتی رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی است و نبود بیماری یا ناتوانی نیست سلامتی فراتر از نبود مریضی است، یعنی علاوه­بر جسم با عواطف، تفکرات و احساسات افراد نیز ارتباط دارد­. مفهوم تندرستی به این ایده حتی وسعت بیشتری می­بخشد. آن دسته از گردشگرانی که مریض نیستند و نیازی به معالجه ندارند نیز تعطیلاتی را به هدف تندرستی انتخاب می­کنند. تندرستی بر طبق تعریف موسسه ملی تندرستی "فرایند فعال آگاه­شدن و تصمیم­گیری برای داشتن زندگی­ای موفق­تر است­(­رکنی و احمدپور و رضایی، 1391: 93).با توجه به انواع گردشگری و تعاریفی که در خصوص دو بعد گردشگری ارائه شد می‌توان گفت فرد گردشگر، مکان و سکونت خود را بنا به پرداختن به انواع گردشگری ترک می‌کند و در طول مدت اقامت در مقصد بر خلاف ساکنین دائمی مشغول به کار نمی‌شود، بلکه به فعالیت‌های متنوعی که به خاطر آن هدفی که از شهر یا کشور خود خارج شده است می‌پردازد.

گردشگری و سفر از زمان­های دور مورد توجه انسا­ن­ها بوده است و در این سفرها همیشه بعد شادابی روح و سلامتی جسم انسان مورد توجه بوده است. در حال حاضر فعالیت­های گردشگری بعد از صنعت نفت و صنعت خودروسازی سومین صنعت ارز آور جهان محسوب می­شود و گردشگری سلامت به عنوان یکی از زیر شاخه­های آن­، مولفه­ای با دو جز ترکیبی مهم و اساسی است. تعاریف مختلفی برای این نوع از سفر نوشته شده که همه تعاریف مختلف را در­بر­می­گیرد: WTO تعریف سازمان جهانی از گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیش از 24 ساعت و کمتر از یک سال صورت می­گیرد(رکنی و همکاران، 1387: 2)و این شکل از گردشگری بر فعالیت­ها و اعمالی متمرکز است که به سلامت فیزیکی، ذهنی، روانی و عاطفی فرد کمک می­کند.این نوع از گردشگری یکی از قدیمی­ترین اشکال توریسم با گردشگری است­. تمدن­های باستانی از 5000-1000 سال قبل از میلاد بسیاری از روش­های درمانی را به کار می­گرفتند که امروزه در چشمه­های آب گرم می­توان یافت. گردشگر سلامت در سال­های اخیر رشد محسوسی داشته است که تکثیر و فزونی یافتن چشمه­های آب گرم­، هتل­های تندرستی و مراکز آسودن این امر است و معتبرترین تعریف از سلامتی را سازمان جهانی بهداشتی­(1948)، ارائه کرده است. سلامتی، رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی است و نبود بیماری یا ناتوانی نیست، سلامتی فراتر از نبود مریضی است، یعنی علاوه­بر جسم با عواطف، تفکرات و احساسات افراد نیز ارتباط دارد. مفهومی تندرستی به این ایده حتی وسعت بیشتری می­بخشد. آن دسته از گردشگرانی که مریض نیستند و نیازی به معالجه ندارند نیز تعطیلاتی را به هدف سلامت و تندرستی انتخاب می­کنند. سلامت و تندرستی بر طبق تعریف موسسه ملی تندرستی، فرایند فعال آگاه­شدن و  تصمیم­گیری برای داشتن زندگی­ای موفق­تر است. افزایش علاقه به تندرستی عمدتاً ریشه در زندگی در حال تغییر انسان دارد و ارتباط زیادی با معالجه یک بیمار خاص ندارد. در حقیقت طبیعت نقش مهمی در سلامت و تندرستی مردم بازی می­کند از جمله کوه­ها­، جنگل­ها، پارک­ها_­ی طبیعی، چشمه­های آب درمانی
و ...­(باپیزی، 1391: 93). هدف از گردشگری سلامت، هرگونه مسافرت برای ارتقاء سلامت را دربر­می­گیرد و به عنوان یکی از ابعادگردشگری، به توسعه پایدار و پویایی اقتصادکشور کمک می­نماید. هم­چنین گردشگری سلامت، یک استراتژی ملی در راستای افزایش درآمد کشور و نیز یک بازوی امنیت ملی است.

متغیر گرایش به گردشگری سلامت در این تحقیق با گویه­های استفاده از چشمه­های آب گرم طبیعی­، رسیدن به آرامش روحی و روانی­، استفاده از املاح موجود در آب­های معدنی­، استفاده از تفرجگاه­های ساحل دریا و ... در طیف پنج گزینه‌ای لیکرت مورد بررسی و سنجش قرار گرفت.

 

رسانه­های جمعی

به طور کلی رسانه جمعی ابزار یا موقعیتی است که در آن پیام از فرستنده به گیرنده انتقال می‌یابد. ویژگی اصلی رسانه‌ها، همه­جا بودن و فراگیر بودن آن‌ها است­(اکبری، 1388: 145). مارشال مک لوهان­: رسانه همان پیام است به فرم­های فن­آوری شده­. در واقع مک لوهان معتقد است رسانه ابزار یا امتداد ارتباطات انسانی است. رسانه­های جمعی­: مجموعه ابزارها، روش­ها و مسیرهایی که برای ایجاد ارتباط با مخاطبان انبوه به کار گرفته می­شود را رسانه­های جمعی می­گویند و نیز رسانه جمعی رسانه­ای است که در زمان واحد پیام­های یکسان را برای تعداد زیادی از افراد ارسال می­کند. از نظر فرهنگ اندیشه­ نو: سیستم­ها یا دستگاه­های انتقال اطلاعات و یا سرگرمی از جمله رادیو، تلویزیون، فیلم، کتاب و غیره را رسانه می­گویند. دراین میان رسانه­های جمعی وظایفی دارند که عبارت است از: وظایف خبری و آموزشی، وظایف راهنمایی و رهبری و وظایف تفریحی و تبلیغی­(معتمد­نژاد، 1386: 56).

دلیل استفاده از رسانه، تجربه کردن مسائلی است که از شرایط اجتماعی، فرهنگی و روانی ناشی می‌شود (مسائلی از قبیل جستجوی اطلاعات، تماس اجتماعی، انحراف توجه، فراگیری اجتماعی و رشد) و برای حل آن‌ها (برآوردن نیازها) است که مخاطب دست به دامن رسانه‌ها می‌شود. اگر استفاده از رسانه انتخابی نبود، نمی‌شد آن را ابزاری شایسته برای حل مساله به شمار آورد یا حتی آن را واجد معنایی خاص برای استفاده کننده دانست(­اجلالی، 1385)­. استفاده از رسانه­ها، «فعال بودن مخاطب» است. به این معنا که مخاطب در استفاده از رسانه‌ها به دنبال رفع نیازها و کسب رضامندی است‌ و باور دارد انتخاب رسانه، ‌رضامندی مورد نظرش را تامین می‌کند­(مهدی­زاده، 1389: 250).

استفاده از رسانه­های جمعی در این تحقیق با گویه­هایی مانند استفاده از تلویزیون شبکه­های ملی، استفاده از ماهواره شبکه­های برون­مرزی، استفاده از روزنامه و مجلات، استفاده از سایت گردشگری سازمان گردشگری و استفاده از شبکه­های محلی در طیف پنج گزینه‌ای لیکرت مورد بررسی و سنجش قرار گرفت.

 

رضایت­مندی از رسانه­های جمعی

رویکرد "استفاده و رضامندی"، یکی از مشهورترین نظریات ارتباط جمعی است. در این رویکرد که به مخاطبان رسانه‌ها پرداخته می‌شود، تاکید می‌شود که انگیزه مخاطبان در مصرف محصولات رسانه‌ای، رضامندی و ارضاء برخی از نیازهای تجربه ‌شده آنان است؛ مصرف نیز به سمت و سوی این رضامندی جهت‌گیری شده است­(اسولیوان و همکاران، 1385: 414-413). رویکرد استفاده و رضامندی به طور معمول با نیازهای فرد آغاز می‌شود. این نیازها دارای ابعاد مختلف شناختی، عاطفی، ‌شخصی و اجتماعی هستند. بر اساس این رویکرد، ‌انگیزه‌ها از نیازها ناشی می‌شوند و جنبه‌های کنشی آن‌ها را تشکیل می‌دهند. بنابراین به همان نسبت که رسانه‌ها این نیازها و انگیزه‌ها را برآورده می‌سازند موجبات رضایت­مندی مخاطبان را فراهم می‌کنند. بر اساس این رویکرد زمینه‌های اجتماعی و روان­شناختی باعث ایجاد نیازهایی می‌شوند که نتیجه آن‌ انتظارات و توقع‌ از رسانه‌های جمعی است و این امر موجب تنوع و گوناگونی الگوی عرضه رسانه می‌شود. چنان­که مخاطبان بر اساس پیش زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خود برای بر­آورده شدن نیازهایشان از محتوای گوناگون رسانه‌ها مانند برنامه‌های آموزشی، ‌اطلاع ­رسانی و مطالب سرگرم­ کننده استفاده می‌کنند. نظریه استفاده و رضامندی واکنشی بود به‌ رویکرد جامعه توده‌ای که مخاطب رسانه را تحت تاثیر کامل منابع قدرت­مند رسانه‌ای می‌دانست­(مک کوایل، 1994: 318).

رضایت از رسانه­های جمعی در این تحقیق با گویه­هایی مانند رسانه­های جمعی موجب افزایش اطلاعات مکان­های گردشگری می­شود. رسانه­های جمعی در خصوص بهره­گیری مناسب و سریع از منابع مختلف اطلاعاتی و تبلیغاتی موفق هستند، اگر رسانه­های جمعی نبودند خیلی از مکان­های گردشگری را نمی­شناختم­. رسانه­های جمعی درتشویق گردشگران به دیدار از جاذبه­های گردشگری تاثیر گذارند، رسانه­های جمعی باعث شناخت بیشرمناطق گردشگری می­شود درطیف پنج گزینه‌ای لیکرت مورد بررسی و سنجش قرار گرفت.

سرمایه اقتصادی

سرمایه اقتصادی که بی­درنگ مستقیماً قابل تبدیل به پول است و شامل درآمد و بقیه انواع منابع مالی است گفته می­شود. بدین طریق موقعیت افراد بر­ حسب حجم و نوع سرمایه آن­ها مشخص می­شود و جایگاه آنان را ابتدا در خانواده و سپس در جامعه مشخص می­سازد­. سرمایه اقتصادی با ثروت مادی و هم­چنین قدرت پرداخت برای شکلی از سرمایه است که می­تواند به کالای مادی تبدیل شود­(دهقانی و اکبرزاده، 1392: 72-71).

سرمایه اقتصادی در این تحقیق با گویه­هایی مانند میزان درآمد خانوار، میزان رضایت از محل زندگی­، ارزش تقریبی مسکن و ... در طیف پنج گزینه‌ای لیکرت مورد بررسی و سنجش قرار گرفت.

 

احساس امنیت اجتماعی

احساس امنیت­، فرآیندی روانی- اجتماعی است که صرفاً بر افراد تحمیل نمی­شود، بلکه اکثر افراد جامعه بر اساس نیازها، علایق، خواسته­ها و توان­مندی­های شخصی و روانی خود در ایجاد و از بین بردن آن نقش اساسی دارند. احساس امنیت اجتماعی به فقدان­هراس از تهدید شدن یا به مخاطره افتادن ویژگی­های اساسی و ارزش­های انسانی و نبود ترس از تهدید حقوق و آزادی­های مشروع گفته می­شود(ذاکری هامانه و افشانی، 1391: 97-85).

برای عملیاتی کردن این گویه، نظر پاسخگویان در مورد هراس از سرقت خودرو­، سرقت دارایی، به سرقت رفتن کیف پول­، احساس خطر از تصادف کردن، احساس خطر از ربوده شدن توسط افراد ناشناس و هراس از امنیت محل اسکان، احساس هراس از مزاحمت­های خیابانی و ... پرسیده شد و پاسخ­ها در طیف پنج گزینه‌ای لیکرت مورد بررسی و سنجش قرار گرفت.

 

پیشنیه تحقیق

- کوپر(1981)، رفتار فضایی گردشگران را درجزیره چانل مورد بررسی قرار داده است. او تفاوت­های موجود در الگوی فضایی گردشگران را بر اساس دو متغیر چرخه زندگی و موقعیت پایگاه اجتماعی- اقتصادی مطالعه کرد و دریافت که گردشگران با در­آمد پایین فقط به بازدید از جاذبه­هایی اصلی گردشگری شهر تمایل دارند­، در حالی که گردشگران با درآمد بالا از جاذبه­های که کمتر مورد بازدید قرار گرفته­اند استقبال می­کنند­(ذالی بیگلو، 1392: 4).

- کیم و همکاران­(2006)، به کمک داده­های 2003-1980 رابطه علی بین گسترش گردشگری و رشد اقتصادی را در تایوان آزمون می­کنند. نتایج نشان می­دهد که رابطه تعادلی بلند­مدت بین گردشگری و رشد اقتصادی در کشور تایوان وجود دارد و در کشور تایوان گردشگری و رشد اقتصادی یکدیگر را تقویت می­کنند.

- ساعی و همکاران­(1389)، در مقاله­ای تحت عنوان "ارتباط بین تبلیغات و جذب گردشگر فرهنگی ایران" به مطالعه رابطه و نوع ارتباط بین تبلیغات و جذب گردشگر فرهنگی پرداختند. یافته­های تحقیق آن­ها نشان می­دهد از نظر گردشگران فرهنگی مهم­ترین ابزار تبلیغاتی برای جذب گردشگر فرهنگی به ترتیب عبارت است از­: بازاریابی (­3/21 درصد)، اینترنت (7/19 درصد)، کتاب و مقاله از جاذبه­های گردشگری فرهنگی (3­/15 درصد)، ضریب همبستگی متغیر تبلیغا­ت با میزان جذب گردشگر فرهنگی به اندازه 47 است و میان زن و مرد از لحاظ نگرش آن­ها به تبلیغات هیچ تفاوتی وجود ندارد.

- کمالی­مهاجر و بنفشه فراهانی­، در تحقیقی تحت عنوان گردشگری فرهنگی راهکاری جهت توسعه گردشگری پایدار حوزه خلیج فارس با تاکید بر جزایر کیش و قشم انجام داده­اند. یافته تحقیق به دست آمده حاکی از آن است که قشم و کیش با برخورداری از پتانسیل­های نظیر موقعیت استراتژیک، وسعت، تنوع منابع، جاذبه­های طبیعی اکوسیستم خاص و ژئوپارکو جنگل­های حراد مناطق تاریخی و فرهنگی می­تواند با ارائه راهکارهای مناسب به عنوان جاذبه­هایی برای گردشگری فرهنگی در جهت به کارگیری در توسعه گردشگری پایدار استفاده شود.

- حبیب و همکاران­­(1392)، در تحقیق به بررسی "تحلیلى بر مفهوم فرهنگ شهرى و تاثیر آن در جذب گردشگر فرهنگى" نموده است. نتایج پژوهش بیانگر آن است که گردشگر فرهنگى به دنبال تجاربى موثق و گردشگرى فرهنگى تحت تاثیر مولفه­هاى به هم پیوسته فرهنگ شهرى بوده که خود متاثر از مولفه­هاى فضاى شهرى مى­باشند. به طور کل این مولفه­ها شامل مولفه کالبد (متن فرهنگى و تاریخى)، عملکرد (تنوع فعالیت­ها درمشارکت فرهنگى) و معانى فرهنگى درعرصه عمومى بوده که همگى در ارتباطى پیوسته و نمادین مى­باشند.

- عباسی در مقاله­ای  به بررسی تاثیر رسانه­ها و ابزارهای تبلیغاتی استفاده شده در صنعت گردشگری و شناسایی ابزار مناسب جهت استفاده در صنعت گردشگری می­پردازد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می­دهد که رابطه معناداری بین ابزارهای تبلیغاتی برای جذب گردشگران وجود دارد، می­توان از پنج ابزار کتاب راهنما، تبلیغات اینترنتی­، تلویزیون­، بروشور و روزنامه استفاده کرد.

- اکبری­(1389)، درمقاله­ای تاثیر رسانه­های تبلیغاتی، تبلیغات برجذب گردشگران و وضعیت گردشگری در شهر اصفهان را بررسی و تبیین کردند و علاوه ­بر آن رسانه­های مناسب برای استفاده در صنعت گردشگری در این تحقیق شناسایی شد. نتایج تحقیق آنان نشان داد که ابزار تبلیغاتی استفاده شده در اصفهان برای جذب گردشگران بین­المللی تاثیر­گذار نبوده است و می­توان از پنج روش کتاب راهنما تبلیغات اینترنتی، تلویزیون، بروشور و روزنامه استفاده­ کردکه میزان تاثیر این ابزار برای مناطق جنسیت­ها، سنین و تحصیلات مختلف متفاوت است.

- کروبی­(1388)، اثر بخشی رسانه­ها­ی تبلیغاتی به روشی علمی و انتخاب رسانه تبلیغاتی اثربخش در حوزه فعالیت دفاتر جهانگردی از دیدگاه کارشناسان و بازار­یابی جامعه­شناسان را با توجه به الگوی AIDA شناسایی کرده است. نتایج این مطالعه نشان داد با در نظر گرفتن شاخص­های"در دسترس بودن" و "جذابیت ظاهری" روزنامه بالاترین درجه اثربخشی را داشته است و با در نظر گرفتن "شاخص تحریک به خرید اینترنت" و با توجه به شا­خص "سوق دادن به خرید" ارتباط دهان به دهان اثربخشی بیشتری در مقایسه با سایر رسانه­ها­ی تبلیغاتی دارد.

- رسول­زاده و حسن­زاده(1389)، طی پژوهشی به مطالعه موردی طرقبه که یکی ازمکان­های گردشگری استان خراسان است با استفاده مدل  AHPو تکمیل پرسشنامه در میان 133 گردشگر به عنوان نمونه و 10 کارشناس سازمان گردشگری خراسان رضوی در تعطیلات نوروز سال 1389 پرداخته است­. نتایج نشان داد که از دیدگاه گردشگران و مسئولان روش­های تبلیغات در شبکه­های تلویزیونی و ماهواره­ای و ارائه برنامه معرفی جاذبه­های گردشگری استان­های کشور­­، معرفی نقاط دیدنی استان از طریق تیزر و بیلبورد­های تبلیغاتی در سطح شهرستان­های استان و معرفی جاذبه­های گردشگری در ورودی­های شهر و حرم مطهر به ترتیب بالاتر­ین درجه اهمیت را در جذب گردشگران دارند.

- صدری ماهکانی(1389)، در پژوهشی با عنوان بررسی نقش بازاریابی در صنعت گردشگری شهر مشهد به این نتیجه رسیده است که ارائه خدمات و تسهیلات به گردشگران از طریق ایجاد سایت‌های اینترنتی از دیدگاه گردشگران شهر مقدس مشهد اهمیت زیادی در جذب گردشگر داشته است.

- غفوری و همکاران در مقاله­ای راهبردهای توسعه گردشگری رویدادها در کلان شهرها و تاثیر آن بر اقتصاد گردشگری در ایران را مورد بررسی قرار داده­اند. در این پژوهش به معرفی پتانسیل­های جذب گردشگری رویدادها و نقش آن در اقتصاد شهری در کشور پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که بسیاری از کلان شهرهای کشور هم­چون تهران، مشهد، اصفهان و دیگر مراکز و شهرها قابلیت تبدیل شدن به یک قطب گردشگری رویدادها را دارا می­باشند و در برخی موارد، نیازمند بازنگری و ارائه سیاست­های مناسب در جهت رفع ضعف­ها و تهدیدات با استفاده از نقاط قوت و فرصت­ها هستند که با ارائه راهبردهای اثربخش از لحاظ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و گسترش صنعت توریسم در کشور گام مهمی برداشته شود.

- شریفی­(1390)، در تحقیقی به تدوین و ارائه الگویی در خصوص بررسی نقش سرمایه اجتماعی مناطق ساحلی دریای خزر در جذب گردشگر مناطق نموده است و یافته­های تحقیق حاکی از آن است که موید الگوی نقش سرمایه اجتماعی مفهومی پیشنهادی تحقیق است. بنابراین، سرمایه اجتماعی به طور مستقیم و هم­چنین تاثیر بر امنیت ذهنی و عینی بر جذب گردشگر موثر است.

- غفاری و معاون­(­1392)، در تحقیقی با عنوان "سهم سرمایه­های اجتماعی و فرهنگی درمیزان تمایل به گردشگری در دو سایت حافظیه و تخت جمشید شیراز" به نتایجی رسیدند. یافته­های این بررسی حکایت از این امر دارد که بین سرمایه­های اجتماعی و فرهنگی و میزان تمایل به گردشگری و ابعاد آن رابطه وجود دارد. مجموع تاثیر مستقیم و غیر مستقیم سرمایه اجتماعی برابر با 33 درصد است و در مقایسه با سهم 29 درصدی سرمایه فرهنگی می­توان گفت که سرمایه اجتماعی سهم و تاثیر بیشتری را در میزان تمایل به گردشگری دارد.

 

جامعه آماری

جامعه آماری در این پژوهش سرپرست خانوارهایی هستندکه در مناطق ده­گانه شهرداری تبریز ساکن هستند و بر اساس تعریف مرکز آمار ایران سرپرست خانوار شناخته می­شوند. بر اساس سرشماری سال 1390 و بنا بر اعلام اداره کل آمار استانداری آذربایجان­شرقی 1 میلیون و 695 هزار و 306 نفر در تبریز ساکن هستند که از این تعداد 428 هزار و 836 نفر به عنوان سرپرست خانوار شناخته می­شوند.

 

جدول شماره (1): فراوانی  تعداد خانوار  به تفکیک مناطق  ده­گانه شهرداری تبریز

منطقه 1	منطقه 2	منطقه 3	منطقه 4	منطقه 5	منطقه 6	منطقه 7	منطقه 8	منطقه 9	منطقه 10
63166	51856	74888	96889	2830	29118	43794	9749	80	56466

 

حجم نمونه

با استفاده از فرمول کوکران جمعیت آماری این تحقیق 384 نفر تعیین گردیید و برای حصول به نتیجه دقیق 24 عدد پرسشنامه بیشتر در بین جمعیت نمونه توزیع شده است که در مجموع 400 نفر سرپرست خانوار تبریزی به سوالات پرسشنامه پاسخ داده­اند.

 

 

384

05

.

1073

09

.

411854

25

.

0

*

8416

.

3

0025

.

0

*

428836

0.25

*

3.8416

*

428836

n

=

=

+

=

 

 

 

 

شیوه نمونه­گیری

 روش اجرا شده درمورد نحوه انتخاب نمونه­ها روش خوشه­ای است­که براساس نقشه مناطق شهرداری، تبریز به ده منطقه شهرداری تقسیم شده است. با توجه به این­که کلیه مناطق ده­گانه شهرداری تبریز به عنوان محیط پژوهش در نظر گرفته شده است بر همین اساس مناطق انتخاب شده به عنوان چارچوب نمونه­گیری به چهار بخش جغرافیایی تقسیم شد و پرسشگر با ورود به آن بخش به صورت خوشه­ای یک محله را انتخاب و به نسبت جمعیتی نمونه آماری و با رعایت اصول نمونه­گیری خوشه­ای با انتخاب تصادفی کوچه­های مختلف و منازل مختلف در هر منطقه در نهایت به درب منزل واحدهای مشاهده رفته و نمونه مورد نظر خود را انتخاب و مورد سنجش قرار داده است­.

برای بررسی اعتبار ابزار‌ اندازه­گیری از اعتبار محتوایی و سازه‌ای استفاده شد. برای ‌اندازه­گیری پایایی تحقیق، با توجه به این­که سوالات در طیف لیکرت می‌باشند از آلفای کرونباخ استفاده شد.

 

جدول شماره (2): پایایی متغیرهای پژوهش

متغیر	تعداد سوال­ها	آلفای کرونباخ
استفاده از رسانه­های جمعی	6	642/0
رضایت از رسانه­های جمعی	5	882/0
سرمایه اجتماعی	16	910/0
سرمایه اقتصادی	4	630/0
گرایش به گردشگری سلامت	7	829/0

 

نتایج تجربی تحقیق

برای دست­یابی به اهداف پژوهش، پس از توزیع پرسشنامه در بین نمونه آماری نتایج نشان دادند­،  124 نفر برابر با (31 درصد)­ را زنان و 274 نفر برابر با (69 درصد­) را مردان تشکیل داده­اند که (­33 درصد) آنان در رده سنی بین 30 تا40 سال­، (3/32 درصد) در رده سنی 41 تا 50 سال­، (3/18 درصد) در رده سنی 51 تا 60 سال­، (5/8 درصد) بین 61 تا 73 سال و (8 درصد) پاسخگویان در رده سنی 20 تا 30 سال قرار دارند­.

بر اساس نتایج به دست آمده (8/26 درصد) پاسخگویان دارای مدرک دیپلم، (3/26 درصد) مدرک کارشناسی، (3/10 درصد) دارای تحصیلات متوسطه، (8/9 درصد) کاردانی، (8/9 درصد) تحصیلات راهنمایی، (5/9 درصد) تحصیلات ابتدایی و (8/7 درصد) پاسخگویان دارای مدرک کارشناسی­ارشد و بالاتر هستند­.

هم­چنین نتایج نشان دادند­: (­64 درصد­) پاسخگویان شاغل­، (5/11 درصد) بازنشسته، (11 درصد) دارای سایر مشاغل، (8/9 درصد) خانه­دار و (8/3 درصد) بیکار هستند­.

نتایج تحقیق نشان داد (4/33 درصد) پاسخگویان میزان تقریبی مسکن مورد استفاده خود را بین 150 تا 200 میلیون (5/20 درصد) بین 50 میلیون تا 100 میلیون­، (3/16 درصد) بیش از 350 میلیون، (14 درصد) بین 250 تا 300 میلیون، (5/10 درصد) بین 300 تا 350 میلیون و (5/5 درصد) پنجاه میلیون اعلام کرده­اند.

نتایج نشان دادند 3/48 درصد پاسخگویان با وسیله نقلیه شخصی، 14 درصد با هواپیما، 3/13 درصد با قطار، 13 درصد با اتوبوس و 5/11 درصد با تورگردشگری به سفر می­روند.

در خصوص کسب اطلاعات مکان گردشگری نتایج نشان دادند­­ (45 درصد­) از سرپرستان خانوارها اطلاعات گردشگری خود را از طریق دوستان و آشنایان کسب می­کنند­، (5/23 درصد­) ­از طریق تلویزیون­، (5/27 درصد­) از طریق سایت­های گردشگری و (4 درصد) پاسخگویان از دیگر روش­ها اطلاعات گردشگری خود را برای مسافرت به دست می­آورند­.

هم­چنین نتایج نشان دادند که (­3/53 درصد) پاسخگویان تبلیغات رسانه­ای را از مهم­ترین ابزارهای تبلیغاتی جذب  گردشگر می­دانند­­، (­24 درصد­) وب سایت گردشگر­ی، (8/11 درصد­) کتاب و بروشور، (­5/5 درصد) تبلیغات روزنامه­ای­، (3 درصد) تبلیغات رادیویی و (3/2 درصد) برگزاری نمایشگاه را از مهم­ترین ابزارهای تبلیغاتی اعلام کرده­اند.  

برای بررسی ادعای وجود همبستگی بین متغیرهای فرضیه­ها از آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد.

- فرضیه اول: بین میزان استفاده از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریزی رابطه معنی­داری وجود دارد.

نتایج نشان می­دهد بین دو متغیر میزان استفاده از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت ارتباط معنی­دار و مستقیم وجود دارد، یعنی هر چه قدر میزان استفاده از رسانه­های جمعی بیشتر باشد به همان میزان بر گرایش به گردشگری سلامت افزوده می­شود و بر­عکس.

 

جدول شماره (3):نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین متغیر میزان استفاده از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت

متغیر	ضریب همبستگی	سطح معنی­داری	نتیجه آزمون
ضریب همبستگی پیرسون بین میزان استفاده از رسانه­های جمعی و  گرایش به گردشگری	374/0	000/0	فرضیه تایید می‌شود

 

- فرضیه دوم: بین میزان رضایت از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریزی رابطه معنی­داری وجود دارد.

یافته­های تحقیق نشان می­دهد بین دو متغیر میزان رضایت از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت ارتباط معنی­داری وجود دارد، یعنی هر چه قدر میزان رضایت از رسانه­های جمعی بیشتر باشد به همان میزان بر گرایش به گردشگری سلامت افزوده می­شود و بر­عکس.

 

       جدول شماره (4):نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین متغیر میزان رضایت از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت

متغیر	ضریب همبستگی	سطح معنی­داری	نتیجه آزمون
ضریب همبستگی پیرسون بین میزان رضایت از رسانه­های جمعی و  گرایش به گردشگری سلامت	328/0	000/0	فرضیه تایید می‌شود

- فرضیه سوم: بین سرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز رابطه معنی­داری وجود دارد.

نتایج نشان می­دهد بین دو متغیر سرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز ارتباط مستقیم و معنی­داری وجود دارد، یعنی هر چه قدر سرمایه اقتصادی افراد بالاتر باشد بر میزان تمایل به گردشگری سلامت آن­ها افزوده می­شود و برعکس.

 

جدول شماره (5): نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین متغیرسرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت

متغیر	ضریب همبستگی	سطح معنی­داری	نتیجه آزمون
ضریب همبستگی پیرسون بین سرمایه اقتصادی و  گرایش به گردشگری سلامت	328/0	000/0	فرضیه تایید می‌شود.

 

- فرضیه چهارم: بین متغیر سرمایه اجتماعی و گرایش به گردشگری سلامت سرپرستان خانوار تبریز رابطه مستقیم و معنی­داری وجود دارد، یعنی هر چه قدر سرمایه اجتماعی افراد بالاتر باشد بر میزان تمایل آن­ها به گردشگری سلامت  افزوده می­شود و برعکس.

 

جدول شماره (6): نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین متغیرسرمایه اجتماعی و گرایش به گردشگری سلامت

متغیر	ضریب همبستگی	سطح معنی­داری	نتیجه آزمون
ضریب همبستگی پیرسون بین سرمایه اجتماعی و  گرایش به گردشگری سلامت	220/0	000/0	فرضیه تایید می‌شود.

 

بحث و نتیجه­گیری

با توجه به این ­که یکی از فرضیات اصلی این تحقیق بررسی رابطه بین میزان استفاده از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری سلامت است، بنابراین می­توان گفت توسعه گردشگری یکی از عوامل پیشرفت جامعه است و هر جامعه­ای که زیرساخت­های گردشگری مفید و جذابیت­های منحصر به فردی از نظر زیبایی­های طبیعی، توریسم، گردشگری و ... داشته باشد به رشد و توسعه کشور کمک شایانی خواهد کرد­. در این میان یکی از عوامل تاثیر­گذار بر گردشگری نقش رسانه­هاست که باعث اوج یا سقوط صنعت گردشگری در جوامع می­شود و امروزه، جاذبه­های فرهنگی از عوامل مهم در جذب گردشگر فرهنگی است. بنابراین ضروری به نظر می­رسد که رابطه بین توسعه و تمایل به گردشگری و نقش رسانه­ها مورد بررسی قرار گیرد.

یافته­های پژوهش حاضر نشان می­دهد، رابطه مستقیم و معنی­داری بین میزان استفاده از رسانه و تمایل به گردشگری سلامتوجود دارد­. به طوری که در جامعه آماری این تحقیق 3/53 درصد سرپرستان خانوار مهم­ترین ابزارهای تبلیغاتی برای تمایل به گردشگری و جذب گردشگر را تبلیغات رسانه­ای می­دانند به طوری که 23/5 درصد از آن­ها اطلاعات گردشگری خود را از طریق رسانه تلویزیون­، 5/27 درصد از طریق رادیو­، 26 درصد از طریق روزنامه و مجلات و 39 درصد نیز از طریق سایت­های اینترنتی کسب می­کنند­.

هم­چنین یافته­های این پژوهش با پژوهش عباسی در یک راستا می­باشد­. نتایج حاصل از پژوهش وی نیز نشان می­دهد که رابطه معناداری بین ابزارهای تبلیغاتی برای جذب گردشگران وجود دارد و می­توان از پنج ابزار:­ کتاب راهنما، تبلیغات اینترنتی­، تلویزیون­، بروشور و روزنامه استفاده کرد.

هم­چنین نتایج تحقیقات حسن­زاده(1389)، در شهرستان مشهد نیز حاکی از آن است که از دیدگاه گردشگران، روش­های تبلیغات در شبکه­های تلویزیونی و ماهواره­ای و ارائه برنامه معرفی جاذبه­های گردشگری استان­های کشور­، معرفی نقاط دیدنی از طریق تیزر و بیلبورد­های تبلیغاتی در سطح شهر­ستان­های استان و معرفی جاذبه­های گردشگری در ورودی­های شهر و حرم مطهر به ترتیب بالاتر­ین درجه اهمیت را در جذب گردشگران دارند.

در بحث گردشگری سلامت نیز ارتباط معنادار و مستقیمی بین استفاده از رسانه­های جمعی و تمایل به گردشگری سلامت پرسش­ شوندگان وجود دارد و آن­ها استفاده از چشمه­های آب گرم­، آب­های معدنی­، تفرجگاه­های ساحل دریا و استفاده از جنگل و طبیعت را در امر گردشگری سلامت مهم و ضروری می­دانند. یافته­های این تحقیق با نتایج پژوهشی که توسط مشیری و فتح­اللهی تحت عنوان "چشمه­های آب گرم­، توانمندی شهر رامسر در عرصه توریسم درمانی" صورت گرفته است مطابقت دارد. چشمه­های آب گرم و معدنی پدیده­ای هستندکه در مناطق خاص جغرافیایی ظهور می­یابند. پیچیده شدن زندگی شهری و افزایش بیماری­های ناشی از این امر عاملی بوده که از دیرباز سبب شده که شهروندان از روش­های درمانی طبیعی جهت کاهش ناراحتی­های عصبی، خستگی، دردهای عضلانی و مفاصل استفاده نمایند. یکی از این شیوه­ها استفاده از چشمه­های آب گرم بوده و آب­های معدنی است. طی تحقیق به عمل آمده که به شیوه توصیفی پیمایشی صورت گرفته است، نظرات جامعه نمونه گردشگرانی که از این چشمه­ها استفاده نمودند، مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه حاصله مبین این مطلب است که پتانسیل­های فوق­العاده­ای در زمینه استفاده از چشمه­های آب گرم شهر رامسر برای جذب گردشگران سلامت وجود دارد. یکی دیگر از فرضیات مطرح شده در این تحقیق بررسی رابطه بین سرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت است­، می­توان گفت گردشگری پدیده­ای است که می­تواند برای اشتغال­زایی از طریق کسب درآمد از توریست مطرح شود، چرا که توریسم بخش اعظم اقتصاد جهانی را تشکیل داده و از بزرگ­ترین صنایع جهان می­باشد. گردشگران از پتانسیل کافی برای تامین منافع اقتصادی برخوردار هستند. به نحوی که توسعه آن فواید اقتصادی بسیاری هم­چون اشتغال­زایی، درآمد، اشاعه فرهنگ و افزایش سطح آگاهی­های اجتماعی را برای جوامع به همراه دارد. با توجه به اهمیت جذب گردشگر و ارتباط مستقیم آن با توسعه و سرمایه اقتصادی، این مسئله در چند سال اخیر مورد توجه زیادی قرار گرفته است­(­راجی، 1391: 3).

یافته­های این تحقیق نشان می­دهد، رابطه مستقیم و معناداری بین دو متغیر سرمایه اقتصادی و گرایش به گردشگری سلامت وجود دارد و افراد هر چقدر از سرمایه اقتصادی بالاتری برخوردار باشند به همان نسبت تمایل آن­ها به گردشگری و ابعاد آن بیشتر می­شود. یافته­های این تحقیق با پژوهشی که صفورا رمضانی طی مقاله "­تجزیه و تحلیل نقش صنعت گردشگری بر اقتصاد استان اصفهان در سال 1385­" بررسی­کرده است مطابقت دارد. نتایج این پژوهش نشان­ دهنده این است­که بخش مالی دراقتصاد ایران در ارتباط با گردشگری ضعیف عمل می­کند­. هم­چنین گرچه در تخصص اولیه در­آمد سهم دولت از این محل از همه بیشتر است، اما در توزیع نهایی این خانواده­هاست که بیشترین سهم را به خود اختصاص می­دهد که این ناشی از مبادلات حاصل از انتقالات جاری میان بخش­های نهادی جامعه است. یعنی توان و سرمایه اقتصادی خانواده­ها تعیین ­کننده تمایل آن­ها به گردشگری است و اگر آن­ها سرمایه اقتصادی بالاتری داشته باشند، بیشتر به گردشگری و ابعاد آن روی می­آروند و برعکس.

یکی از سرمایه­های مهم هر جامعه شهری که از مولفه­های اساسی و موثر در توسعه و ثبات، پویایی و سرزندگی شهر محسوب می­شود، سرمایه اجتماعی است؛ سرمایه­ای که زیربنای توسعه فرهنگی، اقتصادی، سیاسی یک شهر، کلان شهر و حتی یک کشور است. اهمیت این سرمایه، به میزانی است که از آن به عنوان ثروت نامرئی یک جامعه یاد می­کنند. هر­گونه کاهش در آن، منجر به کاهش مشارکت­های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی شهروندان می­شود و هم­چنین رشد آسیب­ها و جرائم اجتماعی، بی­اعتمادی، یأس و ناامیدی و احساس محرومیت نسبی و بسیاری از ناهنجاری­ها نتیجه تقلیل سرمایه اجتماعی در بین شهروندان یک شهر است.

غفاری و زهرا معاون­(­1392)، در تحقیقی با عنوان"سهم سرمایه­های اجتماعی و فرهنگی در میزان تمایل به گردشگری در دو سایت حافظیه و تخت جمشید شیراز" به نتایجی رسیدند که نتایج یافته­های آن­ها در راستای یافته­های تحقیق زیر است­. یافته­های این بررسی حکایت از این امر دارد که بین سرمایه­های اجتماعی میزان تمایل به گردشگری و ابعاد آن رابطه مستقیم و معنا­داری وجود دارد. مجموع تاثیر مستقیم و غیر مستقیم سرمایه اجتماعی برابر با 33 درصد است و در مقایسه با سهم 29 درصدی سرمایه فرهنگی می­توان گفت که سرمایه اجتماعی سهم و تاثیر بیشتری را در میزان تمایل به گردشگری دارد.

"بررسی رابطه بین رونق گردشگری و سرمایه اجتماعی در مناطق ساحلی دریای خزر" نیز توسط امین بیدختی و شریفی انجام یافته است و هدف آن تدوین و ارائه الگویی در خصوص بررسی نقش سرمایه اجتماعی مناطق ساحلی دریای خزر در جذب گردشگران این مناطق است. روش این تحقیق از نوع توصیفی همبستگی است و جامعه آماری تحقیق را کلیه ساکنان بومی و گردشگران مناطق ساحلی دریای­خزر تشکیل می­دهند. یافته­های این تحقیق نیز بیانگر این است­که سرمایه اجتماعی به طورمستقیم بر امنیت ذهنی و عینی در جذب گردشگر موثر است.

یکی دیگر از مباحث مطرح شده در این تحقیق پرداختن به بحث امنیت اجتماعی و تمایل به گردشگری سلامت است. امروزه امنیت به عنوان مهم­ترین و زیربنایی­ترین اصل در توسعه گردشگری  محسوب می­شود.امنیت یکی ازمهم­ترین عوامل تاثیر­گذار در انتخاب مقصد نهایی برای گردشگران است.آن­ها هنگام انتخاب مقصد­، امنیت مسیر، میزان ایمنی محل اقامت و امنیت اقتصادی و اجتماعی را درنظر می­گیرند و می­توان گفت بین تمایل به گردشگری و ثبات و توسعه امنیت رابطه تعریف شده­ای وجود داشته و دارد. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد بین دو متغیر احساس امنیت اجتماعی و گرایش به گردشگری و ابعاد آن (­گردشگری سلامت و فرهنگی) در بین سرپرستان خانوار تبریز ارتباط معنی­داری وجود دارد، یعنی هر چه قدر افراد احساس امنیت اجتماعی بیشتری داشته باشند، به همان میزان بر گرایش و تمایل آن­ها به گردشگری افزوده می­شود.

با توجه به نتایج به دست آمده می­توان گفت، گرایش به گردشگری تحت تاثیر عوامل متعددی است که از جمله آن می­توان به نقش رسانه­های جمعی در گرایش به گردشگری سلامت نام برد. نتایج حاصل از این تحقیق نشانگر وجود رابطه معنادار و مستقیم­، بین میزان استفاده از رسانه­های جمعی و رضایت از رسانه­های جمعی و گرایش به گردشگری است. در کنار رسانه­ها عواملی هم­چون سرمایه اجتماعی و سرمایه اقتصادی­، بر گرایش به گردشگری سرپرستان خانوار تبریزی تاثیرگذار است. نتایج نشان می­دهد هر چه قدر افراد از سرمایه اجتماعی و اقتصادی بیشتری برخوردار باشند گرایش آن­ها به گردشگری افزایش می­یابد.

 

پیشنهادهای تحقیق

1. ایجاد و راه­اندازی بانک اطلاعات گردشگری 2. آشنایی گردشگران با جاذبه­ها و پتانسیل­های گردشگری از طریق چاپ و نشر مقاله­، کتاب­، بروشور و سایت­های اینترنتی 3. آشنایی با جاذبه­های طبیعی گردشگری هم­چون چشمه­های آب­گرم، کوه­ها و ... از طریق برگزاری کفرانس­ها و سمینار­ها 4. اعطای تسهیلات سفر 5. راه­اندازی تورهای ارزان قیمت برای مسافرت­های گروهی 6. تربیت راهنمایان گردشگری 7. افزایش ضریب امنیتی راه­های ارتباطی و مواصلاتی 8. تربیت پلیس راهنما 9. تجهیز و توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی برای گردشگران 10. برگزاری هفته­های فرهنگی در استان­های مختلف برای معرفی اماکن دیدنی و توریستی 11. برگزاری نمایشگاه­های خرید صنایع دستی ارزان و با صرفه در اماکن گردشگری 12. توسعه و تجهیز اماکن اقامتی، مذهبی­، تفریحی و ورزشی 13. حذف تشریفات زاید و مقررات دست و پاگیر 14­. تبلیغ جاذبه­های گردشگری کشور 15. گسترش تور­های دسته­جمعی و گروهی 16. رفع خدمات هتل­داری و رستوران­داری 17. جلوگیری از ارائه سلایق شخصی درزمینه تبلیغات گردشگری داخلی و بین­المللی و ارائه راهکارهای علمی بازاریابی در این زمینه 18. جلوگیری از تعداد مراکز تصمیم­گیری و تقویت بیش از گذشته سازمان اصلی و متولی صنعت گردشگری 19. تربیت راهنمایان گردشگری 20. توجه به اکوسیستم (طبیعت­گردی) 2. تقویت و گسترش ابعاد خاص گردشگری در ایران 22. برگزاری دوره­های آموزشی رایگان در زمینه گردشگری برای عموم شهروندان و بازاریان توسعه خدمات پذیرایی و اقامتی
23. اجرای طرح ویژه ترافیکی برای گردشگران در پیرامون آثار تاریخی (علی­الخصوص مرکز شهر)
24. بسط و گسترش زیر­ساخت­های ارتباطاتی برای تمایل به گردشگری ارائه آموزش­های لازم برای توسعه زیر­ساخت­ها.

 

منابع

اکبری، رضا. (1388). بررسی تاثیر تبلیغات بر جذب گردشگران، (نمونه­: گردشگری بین­الملل شهر اصفهان). جغرفیا وتوسعه. شماره 17، صص 147-145.

الوانی، سیدمهدی؛ پیروخت، معصومه. (1385). فرایند مدیریت جهانگردی. دفتر پژوهش­های فرهنگی. چاپ اول.

ذاکری هامانه­، راضیه؛ افشانی، سیدعلی­رضا؛ عسکری ندوشن، عباس. (1391). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی در شهر یزد، مجله جامعه­شناسی ایران­. دوره سیزدهم، شماره 3­، صص 97-85.

ذالی بیگلو­، محمد­حسین؛ حیدری، رحیم؛ غریب خواجه، سعید. (1392). بررسی میزان احساس امنیت گردشگران در تبریز. فصلنامه دانش انتظامی آذربایجان شرقی. سال سوم، شماره 2، صص 8-2.

راجی­، حسین. (1391). بررسی و مطالعه در خصوص توسعه زمینه­های جذب توریسم در راستای توسعه اقتصادی شهر رویان. دومین همایش ملی راهکارهای توسعه اقتصادی با محوریت برنامه­ریزی منطقه­ای. ص 3.

رسول­زاده، مریم؛ حسن­نژاد، مریم. (1391). بررسی و اولویت­بندی روش­های تبلیغات موثر در جذب گردشگر در استان خراسان رضوی، (مطالعه موردی: شهر طرقبه). فصلنامه مطالعات گردشگری. دوره اول، شماره اول، ص 1.

رکنی، لادن؛ احمدپور، محمدباقر؛ رضایی، مهدی. (1387). بررسی گردشگری سلامت، (در جزیره کیش بر اساس نیاز­سنجی درمانی کشورهای حاشیه خلیج­ فارس). ششمین همایش علمی فرهنگی گردشگری. صص 93-2.

روحانی، حسن­. (1388). درآمدی بر نظریه سرمایه فرهنگی. نشریه راهبرد.سال هجدهم، شماره 53، صص 8-6.

ساعی­، علی؛ نائیجی، مختار؛ رضایی، محمد. (1389). ارتباط بین تبلیغات و جذب گردشگری فرهنگی در ایران، (موردی گردشگران خارجی فرهنگی اصفهان). دانشنامه علوم اجتماعی. دوره 1، شماره 4، صص 72-70.

شریفی، نوید. (1391). بررسی رابطه بین رونق گردشگری و سرمایه اجتماعی در مناطق ساحلی دریای خزر. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری. سال هفتم، شماره 71، ص 62.

صیدانی، سید اسکندر؛ هدایتی مقدمه، زهرا. (1389). نقش امنیت در توسعه گردشگری. فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی. دانشگاه آزاد واحد شوشتر، سال چهارم، شماره هشتم، ص 102.

طیبی، سید کمیل؛ جباری، امیر؛ بابکی، رواله. (1386). بررسی رابطه توسعه گردشگری و رشد اقتصادی ایران. پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، ویژه اقتصاد. سال هفتم، شماره 26، ص 93.

عباسی، سمیرا. (1391). تحلیل اثر تبلیغات بر گردشگری و بررسی ابزار تبلیغات موثر بر جذب گردشگران. نشریه بازاریابی تبلیغات. ص 2.

غفاری، رامین. (1386). گردشگری و توسعه پایدار شهری. دوره شانزدهم، شماره 63، ص20.

فتح­اللهی، فرشته. (1389). چشمه­های آب گرم­، توانمندی شهر رامسر در عرصه توریسم درمانی. فصلنامه علمی و پژوهشی. شماره 4، ص 15.

کمالی مهاجر، مرضیه؛ فراخانی­، بنفشه. (؟). گردشگری فرهنگی راهکاری جهت توسعه گردشگری پایدار حوزه خلیج فارس، با تاکید بر جزایر کیش و قشم. دومین همایش گردشگری و طبیعت­گردی ایران زمین.

هزارجریبی، جعفر. (1390).احساس امنیت اجتماعی از منظر توسعه گردشگری. مجله جغرافیا و برنامه­ریز­ی محیطی. شماره 22، ص 131.

---

1. دانش­آموخته کارشناسی­ارشد جامعه­شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز-ایران.

2. دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تبریز-ایران (نویسنده مسئول).

 

مراجع

اکبری، رضا. (1388). بررسی تاثیر تبلیغات بر جذب گردشگران، (نمونه­: گردشگری بین­الملل شهر اصفهان). جغرفیا وتوسعه. شماره 17، صص 147-145.

الوانی، سیدمهدی؛ پیروخت، معصومه. (1385). فرایند مدیریت جهانگردی. دفتر پژوهش­های فرهنگی. چاپ اول.

ذاکری هامانه­، راضیه؛ افشانی، سیدعلی­رضا؛ عسکری ندوشن، عباس. (1391). بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و میزان احساس امنیت اجتماعی در شهر یزد، مجله جامعه­شناسی ایران­. دوره سیزدهم، شماره 3­، صص 97-85.

ذالی بیگلو­، محمد­حسین؛ حیدری، رحیم؛ غریب خواجه، سعید. (1392). بررسی میزان احساس امنیت گردشگران در تبریز. فصلنامه دانش انتظامی آذربایجان شرقی. سال سوم، شماره 2، صص 8-2.

راجی­، حسین. (1391). بررسی و مطالعه در خصوص توسعه زمینه­های جذب توریسم در راستای توسعه اقتصادی شهر رویان. دومین همایش ملی راهکارهای توسعه اقتصادی با محوریت برنامه­ریزی منطقه­ای. ص 3.

رسول­زاده، مریم؛ حسن­نژاد، مریم. (1391). بررسی و اولویت­بندی روش­های تبلیغات موثر در جذب گردشگر در استان خراسان رضوی، (مطالعه موردی: شهر طرقبه). فصلنامه مطالعات گردشگری. دوره اول، شماره اول، ص 1.

رکنی، لادن؛ احمدپور، محمدباقر؛ رضایی، مهدی. (1387). بررسی گردشگری سلامت، (در جزیره کیش بر اساس نیاز­سنجی درمانی کشورهای حاشیه خلیج­ فارس). ششمین همایش علمی فرهنگی گردشگری. صص 93-2.

روحانی، حسن­. (1388). درآمدی بر نظریه سرمایه فرهنگی. نشریه راهبرد.سال هجدهم، شماره 53، صص 8-6.

ساعی­، علی؛ نائیجی، مختار؛ رضایی، محمد. (1389). ارتباط بین تبلیغات و جذب گردشگری فرهنگی در ایران، (موردی گردشگران خارجی فرهنگی اصفهان). دانشنامه علوم اجتماعی. دوره 1، شماره 4، صص 72-70.

شریفی، نوید. (1391). بررسی رابطه بین رونق گردشگری و سرمایه اجتماعی در مناطق ساحلی دریای خزر. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات مدیریت گردشگری. سال هفتم، شماره 71، ص 62.

صیدانی، سید اسکندر؛ هدایتی مقدمه، زهرا. (1389). نقش امنیت در توسعه گردشگری. فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی. دانشگاه آزاد واحد شوشتر، سال چهارم، شماره هشتم، ص 102.

طیبی، سید کمیل؛ جباری، امیر؛ بابکی، رواله. (1386). بررسی رابطه توسعه گردشگری و رشد اقتصادی ایران. پژوهشنامه علوم انسانی و اجتماعی، ویژه اقتصاد. سال هفتم، شماره 26، ص 93.

عباسی، سمیرا. (1391). تحلیل اثر تبلیغات بر گردشگری و بررسی ابزار تبلیغات موثر بر جذب گردشگران. نشریه بازاریابی تبلیغات. ص 2.

غفاری، رامین. (1386). گردشگری و توسعه پایدار شهری. دوره شانزدهم، شماره 63، ص20.

فتح­اللهی، فرشته. (1389). چشمه­های آب گرم­، توانمندی شهر رامسر در عرصه توریسم درمانی. فصلنامه علمی و پژوهشی. شماره 4، ص 15.

کمالی مهاجر، مرضیه؛ فراخانی­، بنفشه. (؟). گردشگری فرهنگی راهکاری جهت توسعه گردشگری پایدار حوزه خلیج فارس، با تاکید بر جزایر کیش و قشم. دومین همایش گردشگری و طبیعت­گردی ایران زمین.

هزارجریبی، جعفر. (1390).احساس امنیت اجتماعی از منظر توسعه گردشگری. مجله جغرافیا و برنامه­ریز­ی محیطی. شماره 22، ص 131.