شبدر یکی از مهمترین گیاهان در تولید علوفه دامی به شمار می دومین ، رود. این جنس پس از یونجه گیاه لگوم علوفه ای با ارزش کشور محسوب می شود.
این جنس خویشاوندی نزدیکی با جنس های یونجه وشنبلیله دارد. شبدر علاوه بر اینکه یک گیاه زراعی علوفه به دلیل میزان محصول ، ای خوب و مناسب است کیفیت علوفه و سازگاری نسبت به خاک، یک ،زیاد
با استفاده از صفات دانه گرده /سلیم پور و همکاران Trifolium بررسی فنتیکی گونههای جنس
42 لگوم مرتعی برتر نیز به شمار می ، رود. از سوی دیگر از دیدگاه تاکسونومی جنس شبدر به علت داشتن انواع خوشه ،متفاوت گل آذین اعم از چتری ، دیهیم ، ای تفاوت در ساختار کاسه گل به صورت ، سنبله،کاپیتول متورم و کیسه ای یا غیر متورم و نیز تغییرات در غلاف از نظر نوع نیام چند دانه شکوفا یا نیام تک دانه ( سبب شده است تا شبدر ،ناشکوفا به Trifolium) ،8] عنوان یک جنس ناهمگن (هتروژن) معرفی گردید 9، 14 بخش می8 [.این جنس دارای بخش 6 باشد که بخش آن در دنیای جدید 2آن در دنیای قدیم و 110پراکنش یافته است. براساس اطلاعات کنونی بخش در ناحیه مدیترانه واقع 7گونه شبدر در قالب شده 13] اند [. ایران پس از ترکیه یکی ازبهترین مراکز گونه یکساله و 49 تنوع جنس شبدر با داشتن حدود بخش به شمار می 6چندساله در قالب [11 ،10] رود. .)1(جدول قدیمی ترین و ابتدایی ترین بخش این Lotoidea جنس به حساب می 5 آید. این بخش در ایران شامل T. ambi ،T. repensگونه علفی چندساله guum ،
2 و T. hybridum ،T. radicosum ،T. montanum T. nigrescens ،T. glomeratumگونه علفی یکساله و T. ambiguumاست. بین گونه چندساله از نظر خصوصیات اندام ،T. montanum ، های زایشی تشابه ریختی بالایی وجود دارد که شناسایی و رده بندی آن ها را با مشکل مواجه می سازد. علاوه بر گونه زراعی Vesicariaبخش مشتمل بر سه گونه یکساله دیگر ،T. resupinatum و سه T. clusii، T. bullatum، T. tomentosum شامل T. fragiferum، T. tumensگونه چندساله می T. physodes 14] باشد [ .کلیه گونه های این بخش از نظر خصوصیت کاسه گل منحصر به فرد هستند به دندانه بوده که به هنگام 5طوری که کاسه گل دارای کیسه ،رسیدن میوه به طور نامتقارن رشد کرده ای و متورم شده و سطح کاسه تورینه ای می دندانه 5 گردد. کاسه نیز به شکل دو لب نابرابر مشخص می گردند که دندانه2لب بالا دندانه3 ای و لب پایین شکل ، ای شده و طول دندانه های لب بالایی یکی از ویژگی های مهم در شناسایی گونه ها به شمار می ، رود. براین اساس
- بخش 1جدول ها و گونه های جنس شبدر در ایران و جهان
بخش
تعداد گونه در جهان در ایران Lotoidae 99 7 Mistyllus 9 1 Vesicaria 7 7 Trifolium 72 26 Trichocephalum 9 2 Involucrarium 22 - Paramesus 2 - Chronosemium 17 6 247 40
فصلنامه
زیست شناسی
تکوینی سال
3 هشتم، شماره
1395 ، تابستان
43
گونه و T. tomentosum ،T. bullatum های یکساله دارای تشابه مورفولوژیکی بالایی به T. clusii شکل ،خصوص از نظر صفات مربوط به شکل برگچه شکل و طول دندانه،گل آذین های لب بالایی کاسه در مرحله میوه و نیز تزئینات سطح کاسه در مرحله میوه و رنگ جام گل می .[11] باشد T. spumosum گونه 1 شامل Mistyllusبخش می شود که براساس شواهد مورفولوژیکی و مطالعات خویشاوندی نزدیکی بین این گونه ،فیلوژنی مولکولی و گونه بویژه از نظر ساختار گل Vesicaria های بخش دیده می 1] شود که بزرگ Trifolium [. در بخش ترین گونه علفی 26 ،بخش این جنس در کشور است یکساله و چندساله دیده می شود. وجود انواع گل تنوع در ریخت ، آذین شناسی ساختار گل بویژه خصوصیات کاسه گل وجود گوشوارک برگی به شکل گریبان در برخی گونه ها و نیز ویژگی های برگچه های سبب بروز مشکلاتی در شناسایی و ،برگ تفکیک گونه های این بخش شده است. بخش ،T. aureum گونه یکساله 5 شامل Chronosemium T. campestre، T. micranthum، T. grandiflorum در T. badium و یک گونه چندساله T. spadiceumو T. campestre و T. aureumایران می شود. دو گونه دارای شباهت های ریخت شناسی متعدد به ویژه در شکل گل آذین و خصوصیات ،شکل درفش گل دندانه های کاسه گل می باشند. همچنین دو گونه نیز در صفات گل دارای T. spadiceum و T. badium تشابه بالایی هستند بطوریکه مطالعات ریخت شناسی به تنهایی قادر به تفکیک و شناسایی آنها نمی باشد. از منبع قابل اعتمادی ، مطالعات گرده شناسی،سوی دیگر در مطالعات تاکسونومی گیاهی محسوب می ،2] شود 7 ، [. صفات کیفی مهم دانه گرده نظیر تنوع در شکل
تزئینات سطح اگزین و صفات کمی نظیر طول محور و نیز تعداد (P) و یا طول محور قطبی (E)استوائی سبب شده ،بالای دانه گرده تولید شده در هر گیاه است تا گیاه شناسان بیش از پیش از صفات گرده در تسهیل شناسایی های ریخت شناسی بهره بگیرند. دانه گرده در جنس شبدرعموما از نوع سه شکافی بوده که شکل عمومی (Trizoncolporate)روزن دار یا سه (Elliptic) آن از منظر استوایی بیضی شکل (Triangular گوش نوک کند - و از دید قطبی obtuse) (Truncated مثلثی سربریده - می triangular) باشد. تا لانه (Reticulate) تزئینات سطح آن از نوع مشبک است. روزن (Faveolate)زنبوری معمولاً در (Pori) ها ناحیه استوایی قرار داشته و کمتر دیده می شوند. سطح اگزین بطور مشخص در قطبین ضخیم نمی باشد. نسبتاً بزرگ دیده شده که کل (Apocolpium)شکاف طول آن در منظره استوایی قابل مشاهده است. تا کنون تلاش های متعددی درشناسایی گونه های شبدر بر اساس ریخت شناسی دانه گرده صورت گرفته است. ارتمن وهمکاران براساس اندازه و شکل دانه گونه11 کلید شناسایی ،گرده شبدر منطقه اسکاندیناوی 4] را ارائه داد گونه شبدر بومی شمال 45 [.همچنین به کمک میکروسکوپ الکترونی 1973 امریکا در سال و (Transition Electron Microscope) TEM (Scaning Electron میکروسکوپ الکترونی لایه نگار بررسی شد و کلید شناسایی Microscope) SEM برای آنها ارائه گردید] 5 [.زهری و هلربه کمک میکروسکوپ نوری و میکروسکوپ الکترونی لایه گونه از بخش 45 مطالعه جامعی را بر روی ،نگار براساس ریخت Lotoidae تزئینات ، شناسی دانه گرده تیپ 7 سطح اگزین و ابعاد دانه گرده انجام دادند و مختلف دانه گرده را در گونه های این بخش مشخص
با استفاده از صفات دانه گرده /سلیم پور و همکاران Trifolium بررسی فنتیکی گونههای جنس
44 کردند. آنها کوچکترین دانه گرده را در دو گونه 14] مشاهده نمودند T. suffocatum ،T. retusum [ . Fabaceae پرون وهمکاران دانه های گرده در خانواده را مورد بررسی قرار دادند که تنها یک گونه از جنس 9] دراین مطالعه بررسی شدT. repensشبدر با نام [. ویژگی ،در تحقیق حاضر 36 های دانه گرده در گونه جنس شبدر در ایران به منظور مطالعه روابط گونه های هر بخش با یکدیگربا استفاده از صفات ریخت شناسی دانه گرده و آنالیز تاکسونومی عددی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
مواد و روش ها مواد گیاهی نمونه های گیاهی مربوط به هفت گونه بخش هفت گونه ،Mistyllus یک گونه بخش ،Vesicaria و شش Trifolium گونه بخش 14 ،Lotoidaeبخش ویک گونه از بخش Chronosemiumگونه بخش جمع Trichocephalum آوری شده از نقاط مختلف کشور و نگهداری شده در کلکسیون شبدر بانک ژن در این مطالعه مورد استفاده قرار ،گیاهی ملی ایران .)2گرفتند (جدول
( - گونه های مورد مطالعه جنس شبدرو رویشگاه آنها 2جدول Trifolium)
رویشگاه Habitat
گونه گیاهی Species T. fragiferum متر, سلیم پور و قنواتی80گلستان: گنبد کاووس,
T. physodes متر, سلیم پور و قنواتی1500آذربایجان: سردشت به پیرانشهر,
T. متر, سلیم پور و قنواتی1200تهران: پلور, tumens
متر, سلیم پور و قنواتی100خوزستان چغازنبیل, متر, سلیم پور و قنواتی1500 لرستان: دیمله, T. resupinatum
T. bullatum
T. tomentosum متر, سلیم پور و قنواتی350کرمانشاه: کرند غرب,
متر, سلیم پور و قنواتی150خوزستان: دزفول به شوش, متر, سلیم پور و قنواتی1500 لرستان: دیمله, T. clusii
T. spumosum
T. radicosum متر, سلیم پور3700تهران: توچال,
T. repens متر, مصطفوی2300تهران: پلور,
T. ambiguum متر, مصطفوی2440اردبیل: کوه سبلان, شابیل,
T. nigrescens متر, سلیم پور2300تهران: پلور,
T. montanum متر, مصطفوی2440 اردبیل: کوه سبلان, شابیل,
T. glomeratum -, ایرانشهر 21گیلان: باتلاق بشمن,
T. hybridum متر, موسوی1500زنجان: بناب به طرف چفتان,
T. arvense متر, سلیم پور و قنواتی1420کرمانشاه: بیستون,
T. متر, سلیم پور و قنواتی350کرمانشاه: قصرشیرین, leucantum
T. echinatum متر, سلیم پور و قنواتی700کرمانشاه: سرپل ذهاب,
T. scabrum متر, سلیم پور و قنواتی1500لرستان: خرم آباد, روستای ریمله,
T. cherleri متر, سلیم پور و قنواتی350کرمانشاه: قصرشیرین,
T. purpureum متر, سلیم پور و قنواتی 1240کرمانشاه: کرند غرب به سرپل ذهاب,
T. dasyarum متر, سلیم پور و قنواتی1200لرستان: خرم آباد,
T. phleoides متر, سلیم پور و قنواتی1600ارومیه: تپه های غرب ده سیلوانا,
فصلنامه
زیست شناسی
تکوینی سال
3 هشتم، شماره
1395 ، تابستان
45
رویشگاه Habitat
گونه گیاهی Species T. ochroleucum متر, سلیم پور و قنواتی900 گلستان: جنگل گلستان,
T. alexandrinum متر, سلیم پور و قنواتی80مازندران: قائمشهر به کیاکلا,
T. angustifolium متر, سلیم پور و قنواتی200مازندران: میان کاله,
T. medium متر, سلیم پور و قنواتی1200 لرستان: خرم آباد
T. micrantum متر, ایرانشهر 40 گیلان: رشت,
T. متر, ایرانشهر1200آذربایجان شرقی: مغان, گرمی, grandiflorum متر, سلیم پور810فارس: چنارشاهیجان, رجامند،متر3000 ،آذربایجان شرقی: سراب امیرجه به طرف سبلان T. campestre
T. aureum T. badium متر, سلیم پور1710مازندران: تونل کندوان,
متر, ایزدیار3000 آذربایجان شرقی: سراب امیر جه به طرف سبلان, متر، سلیم پور و قنواتی 1500 ، آذربایجان غربی: سردشت به پیرانشهر T. spadiceum
T. pilulare
مطالعه به کمک میکروسکوپ الکترونی لایه نگار از هر گونه یک گل ،به منظور مطالعه دانه گرده سالم و مناسب انتخاب و به کمک پرچم ،استریومیکروسکوپ ها از سایر قسمت های گل جدا و سعی شد بساک هایی انتخاب شوند که شکوفا نشده باشند تا از خطر احتمال آلودگی به گرده های ،سایر گیاهان جلوگیری شود. سپس بر روی یک لامل مقدار کمی چسب مایع قرار داده شد و بساک ها را با نوک سوزن شکافته و به آرامی تکان داده تا دانه های گرده روی لامل قرار گیرند. لامل حاوی دانه گرده روی پایه مخصوص قرار داده شد و توسط دستگاه با لایه نازکی از طلا پوشانده شد. بعد Putterr Coater پایه حامل لامل درون محفظه ،از دادن پوشش طلا میکروسکوپ الکترونی قرار گرفت.
صفات مورد اندازه گیری استوایی ، دانه گرده از دید قطبی3 برای هر گونه، مورد بررسی قرار گرفتند. صفات کمی نظیر طول نسبت طول ،(E) طول محور استوایی ،(P)محور قطبی طول شیار بر ،(P/E)محور قطبی به طول استوایی
روی هر یک از نمونه ها اندازه گیری شد. شکل و تزئینات سطح اگزین بررسی شدند. از فرهنگ ، جهت بررسی اصطلاحات گرده اصطلاحات گرده و اسپور و از کتاب منوگراف شبدر زهری و نیز کتاب گرده ،3] شناسی استفاده شده است [ . همچنین تجزیه خوشه 14 ،4 Ward ای به روش برروی صفات کد داده شده صورت گرفت و دندروگرام طبقه بندی گونه .)1 ها ترسیم شد (نمودار
نتایج دانه گرده در کلیه گونه که Trifolium های جنس با 1 در ایران رویش دارند از نوع سه شیار روزن دار 2 شیارهای دمبلی شکل و دارای اپرکول درمحل روزن می باشند. از منظر استوایی شکل دانه گرده در اکثر گونه و در گونه 4 تا مستطیلی 3 ها بیضی شکل های T. ochroleucum، T. alexandrinum، T. dasyarum از T. radicosum و نیز گونه Trifoliumاز بخش
1 Trizoncolporate 2 Opercule 3 Elliptic 4 Rectangular
با استفاده از صفات دانه گرده /سلیم پور و همکاران Trifolium بررسی فنتیکی گونههای جنس
46
- دندروگرام تجزیه 1شکل ای خوشه
ای گونه های جنس شبدر . شکل بود 1 از نوع کرویLotoidaeبخش تزئینات سطح اگزین در کلیه نمونه های بررسی ، حفره3، نقطه دار2شده از نوع مشبک و 5، چروکیده4 دار
1 Circular
می 6سوراخدار باشد این مطالعه نشان داد که 2 Reticulate 3 Scrobiculate 4 Faveolate 5 Rugulate 6 Perforate
فصلنامه
زیست شناسی
تکوینی سال
3 هشتم، شماره
1395 ، تابستان
47
کوچک ترین دانه گرده در بین گونه های مورد مطالعه مربوط به گونه T. clusii و بزرگترین دانه گرده مربوط T. به گونه بوده است .حداقل طول محور pretense و حداکثر T. cherleri مربوط به گونه17 µmقطبی . بوده است T. fragiferum مربوط به گونه 39µm نتایج نشان دهنده آن است که خصوصیات کمی و کیفی دانه گرده جهت شناسایی و تفکیک گونه های ،Vesicariaمورد مطالعه حائز اهمیت است. در بخش کوچک و T. clusii ترین دانه گرده مربوط به گونه T. fragiferumبزرگترین دانه گرده مربوط به گونه است. تزئینات سطح اگزین در کلیه گونه های بررسی حفره ، مشبک نامنظم ،شده از نوع مشبک منظم دار یا رگه دار و تزئینات در طول شیار صاف تا چروکیده می مربوط 27/1 µm باشد. طول محور قطبی حداقل مربوط به گونه 40 µm و حداکثر T. clusiiبه گونه بوده و طول محور استوایی حداقل T. fragiferum در 19/4 µm و حداکثر T. clusii در گونه 15 µm .) در بخش 3 است (جدول T. tumensگونه -33/40mm، متوسط اندازه دانه گرده Lotoidae -20/17mm برای طول محور قطبی و 22/19mm
متغیر است ،، برای قطر محور استوایی13/77mm .)3(جدول سطح بام در اکثر گونه به حالت ، های این بخشه
است. تنها در دو گونه (Rugulate)چروکیده تکتوم به حالت T. hybridum و T. radicosum مشبک می باشد. وضعیت دریچه نشان دهنده سه ، ها شیاره بودن دانه گرده آنها است. حداقل طول محور و T. glomeratum مربوط به گونه 22/22mm ،قطبی بوده و T. repens مربوط به گونه ،33/40حداکثر مربوط به گونه 13/77 ،حداقل طول محور استوایی ، مربوط به گونه20/17 و حداکثر T. glomeratum از ،Trifolium بوده است. در بخش T. radicosum حداقل طول محور ، گونه بررسی شده 14مجموع و حداکثر T. cherleri و مربوط به گونه 17 µmقطبی می T. phleoides مربوط به گونه 31 µm باشد. طول T. echinatum در گونه 20 µmمحوراستوایی حداقل است T. pratense مربوط به گونه 42 µmو حداکثر ). تزئینات از نوع مشبک منظم تا حفره 3 (جدول دار از نوع T. ochroleucumاست. تنها در گونه سوراخدار است.
( - مقایسه صفات دانه گرده در گونه های جنس شبدر 3جدول Trifolium)
تزئینات در طول شیار
تزئینات سطـح اگزین شکل گرده
طول شیار m)µ(
نسبت طول محور قطبی به محور استوایی
طول محور استوایی m)µ(
طول محور قطبی m)µ(
گونه
صاف Smooth
مشبک حفره دار Reticulate-faveolate
استوانه ای Oblong
31.25 2.1 18.3 39 T. fragiferum
چروکیده Rugulate
مشبک منظم Regular -reticulate
استوانه ای Oblong
19.4 1.07 19.15 32 T. physodes
صاف Smooth
مشبک منظم Regular -reticulate
استوانه ای Oblong
24.5 1.06 19.25 32.25 T. tumens
ناصاف Not smooth
مشبک رگه دار Nerved-reticulate
استوانه ای Oblong
16.6 1.5 19.5 30.5 T. bullatum
صاف Smooth
مشبک نقطه دار Reticulatescrobiculate
استوانه ای Oblong
15.05 1.8 15 27.1 T. clusii
با استفاده از صفات دانه گرده /سلیم پور و همکاران Trifolium بررسی فنتیکی گونههای جنس
48
تزئینات در طول شیار
تزئینات سطـح اگزین شکل گرده
طول شیار m)µ(
نسبت طول محور قطبی به محور استوایی
طول محور استوایی m)µ(
طول محور قطبی m)µ(
گونه
صاف Smooth
مشبک حفره دار Reticulate- faveolate
استوانه ای Oblong
21 1.6 18.35 30.45 T. resupinatum
صاف Smooth
مشبک حفره دار Reticulate- faveolate
استوانه ای Oblong
22.4 1.75 17.5 34.75 T. tomentosum
حفره دار Faveolate
مشبک منظم Regular- reticulate
استوانه ای Oblong
30.3 2.09 17.15 34.75 T. spumosum
چروکیده Rugulate
حفره دار Faveolate
استوانه ای Oblong
30.44 1.97 16.91 23.4 T. repens
چروکیده Rugulate
مشبک حفره دار Reticulate- faveolate
استوانه ای Oblong
21.93 1.18 19.91 23.58 T. ambigum
چروکیده Rugulate
حفره دار Faveolate
استوانه ای Oblong
22.77 1.34 19.92 26.82 T. montanum
چروکیده Rugulate
چروکیده Rugulate
استوانه ای Oblong
20.97 1.54 16.98 26.21 T. nigrescens
چروکیده Rugulate
چروکیده Rugulate
استوانه ای Oblong
16.88 1.61 13.77 22.22 T. glomeratum
مشبک حفره دار Reticulate- faveolate
مشبک حفره دار Reticulate- faveolate
استوانه ای Oblong
23.13 1.8 15.95 28.74 T. hybridum
چروکیده Rugulate
مشبک Reticulate
مدور Circular
16.38 1.1 20.17 22.19 T. radicosum
چروکیده Rugulate
مشبک Reticulate
استوانه ای Oblong
38.5 0.6 42 25 T. pratense
چروکیده Rugulate
مشبک Reticulate
استوانه ای Oblong
13 0.77 26 20 T. arvense
چروکیده Rugulate
حفره دار Faveolate
استوانه ای Oblong
28 0.67 35 23 T. leucantum
صاف Smooth
مشبک Reticulate
استوانه ای Oblong
15 1 20.1 20 T. echinatum
صاف Smooth
حفره دار Faveolate
استوانه ای Oblong
22 0.72 35.2 25 T. scabrum
صاف Smooth
نقطه دار Scrobiculate
استوانه ای Oblong
20 0.63 27 17 T. cherleri
صاف Smooth
نقطه دار Scrobiculate
استوانه ای Oblong
22 0.68 25 17 T. purpureum
چروکیده Rugulate
چروکیده حفره دار Rugulate-faveolate
مدور Circular
21 0.81 32 26 T. dasyarum
صاف Smooth
مشبک Reticulate
استوانه ای Oblong
11 0.97 32 31 T. phleoides
صاف Smooth
حفره دار Faveolate
مدور Circular
15 0.94 32 30 T. ochroleucum
چروکیده Rugulate
مشبک Reticulate
مدور Circular
15 0.92 23 21 T. alexandrinum
چروکیده Rugulate
مشبک Retiulate
استوانه ای Oblong
23 0.88 25 22 T. anguslifolium
فصلنامه
زیست شناسی
تکوینی سال
3 هشتم، شماره
1395 ، تابستان
49
تزئینات در طول شیار
تزئینات سطـح اگزین شکل گرده
طول شیار m)µ(
نسبت طول محور قطبی به محور استوایی
طول محور استوایی m)µ(
طول محور قطبی m)µ(
گونه
صاف Smooth
حفره دار Faveolate
استوانه ای Oblong
18.9 15.5 19.5 T. striatum
صاف Smooth
مشبک Reticulate
استوانه ای Oblong
22 0.92 26 24 T. medium
صاف Smooth
حفره دار Faveolate
استوانه ای Oblong
18.11 1.22 16 19.6 T. micranthum
چروکیده Rugulate
چروکیده Rugulate
استوانه ای Oblong
13.3 1.54 13.8 21.3 T. aureum
صاف Smooth
حفره دار Faveolate
استوانه ای Oblong
13.95 1.3 17.7 23.5 T. badium
منفذ دار porate
مشبک Reticulate
استوانه ای Oblong
21 1.59 16.61 26.44 T. campestre
صاف Smooth
مشبک Reticulate
استوانه ای Oblong
19.45 1.26 32.35 28.2 T. grandiflorum
صاف Smooth
چروکیده Rugulate
استوانه ای Oblong
11.9 1.22 18.56 19.18 T. spadiceum
نقطه دار Scrobiculate
نقطه دار Scrobiculate
استوانه ای Oblong
19.6 1.59 16.29 25.98 T.pilulare
مطالعه بر روی گونه ،Chronosemium های بخش µm تا 19/6 µmنشان داد که اندازه دانه گرده بین µm تا 13/8 µm برای طول محور قطبی و 28/2 برای طول محور استوایی متغیر است. بیشترین 22/35 و T. grandiflorumطول محور قطبی مربوط به گونه و کمترین مربوط به 28/2 µmبرابر با است. تزئینات 19/6 µm و برابر با T. micranthum حفره T. badiumسطح دانه گرده فقط در گونه دار موجود در Tricocephalum است. از دوگونه بخش بررسی گردید. تزیینات گرده T. pilulare گونه ،ایران در این گونه از نوع منقوط است که با هیچکدام از گونه های مورد مطالعه شباهت ندارد. این مسیله درمورفولوژی گیاه نیز دیده می شود. بطوریکه تنها در این گونه تعدادزیادی گل عقیم بدون جام همراه با گل های زایا دیده می شود. در سایر گونه های بررسی تمام گل ،شده های یک گل آذین دارای جام وزایا
هستند. بنابراین خصوصیات گرده با ریخت شناسی تا حدود زیادی همخوانی نشان می دهد.
بحث با توجه به کلیه بررسی های به عمل آمده می توان انواع تزئینات دانه گرده در جنس شبدر را به تیپ های زیر تقسیم نمود: که در تعداد بالایی (Reticulate) تیپ مشبک منظم از گونه های بخش های مختلف دیده می شود. که (Irregular Reticulate)تیپ مشبک نامنظم خود به انواع رگه دار و حفره دار تقسیم می شود. تیپ چروکیده ،(Scrobiculate) تیپ منقوط و تیپ حفره (Rugulate) ( .براساس Faveolate) دار Vesicaria در بخش ،نتایج حاصل گونه ، های که دارای ساختار T. tomentosum و T. bullatum از لحاظ ریخت ،مورفولوژیکی بسیار مشابهی هستند
با استفاده از صفات دانه گرده /سلیم پور و همکاران Trifolium بررسی فنتیکی گونههای جنس
50 شناسی گرده نیز نزدیکی زیادی را نشان می دهند. اما نوع تزئینات دانه گرده که یکی از صفات مهم در گرده شناسی محسوب می مشبک T. tomentosum شود در حفره مشبک رگه دار است که T. bullatum دار و در این صفت شاخص به همراه تزئینات سطح قطبی می تواند دو گونه فوق را از هم متمایز سازد. گونه نیز براساس صفات تزئینات سطح اگزین، T. clusii گونه فوق که به دلیل 2طول محور قطبی و استوایی از مورفولوژی مشابه به ویژه در بخش زایشی به سختی مشخص می . قابل تفکیک گشته است، شود از سوی دیگر، مقایسه صفات کمی و کیفی نشان می در مجموع T. fragiferum دهد که دانه گرده گونه دارای بیشترین اختلاف با سایر گونه ها به ویژه است. این گونه چندساله با داشتن ریشه T. clusii های نابجا در محل گره های ساقه و گل آذین بیضوی شکل و نوع زیستگاه مناسب رویش این گیاه که عمدتاً ، نواحی مرطوب با آب و هوایی معتدل و سرد است معرفی شده است. Versicariaبه عنوان نماینده بخش خصوصیات دانه گرده در این گونه نیز تأییدی بر Versicariaشاخص بوده صفات این گونه در بخش می باشد. از سوی دیگرژیلت معتقد است ارتباط مستقیمی بین خصوصیات دانه گرده و تاکسونومی در [. براساس تحقیقات قبلی به 5] جنس شبدر وجود دارد عمل آمده ارتباط خویشاوندی نزدیکی میان گونه های گزارش شده Mistyllus و بخش Versicariaبخش 13 ،12]است نشان داد ، [. صفات ریخت شناسی گرده که تنها گونه گزارش شده از T. spumosumکه گونه در کشور ایران میMistyllusبخش خویشاوندی ، باشد T. physodes تاکسونومیک نزدیکی با گونه چندساله نشان می دهد. تزیینات گرده در Versicariaاز بخش T. physodes این گونه بسیار شبیه به گونه
و به شکل
مشبک منظم است. تشابه مورفولوژیکی این گونه به ویژه از نظر تورم و کیسه ای شدن کاسبرگ لوله ای در Versicariaمرحله میوه که ویژگی شاخص بخش می Versicaria باشد نظریه ادغام این گونه را در بخش تقویت می کند. براساس تحقیقی که با کمک مارکر روی گونه ITSمولکولی های جنس شبدر صورت گرفته است نیز نتیجه مشابهی حاصل شده مبنی بر اینکه گونه Mistyllus و Versicaria های دو بخش دارای خویشاوندی نزدیکی هستند و در یک گروه واحد قرار می .[13] گیرند همچنین بدربه خویشاوندی نزدیک گونه های دو عدد کروموزومی ،بخش به ویژه از نظر مورفولوژی ) و طول کروموزومی مشابه در 2n=16مشابه ( گونه [. دربخش 1] های دو بخش اشاره داشته است که به لحاظ ریخت T. repens گونه ،Lotoidae T. nigrescens یعنی ،شناسی با گونه اجدادی خود شباهت زیادی نشان می دهد و از طریق صفات مربوط مجزا ،به دانه گرده و بذر آنها از گونه اجدادی خود گردید. بنابراین داده های حاصل از مطالعات گرده نقش مهمی را در تفکیک گونه ،شناسی های مذکور ،داشته است. این دو گونه در صفاتی مثل شکل برگچه شکل بخش آزاد گوشوارک دارای ،شکل گل آذین شباهت .)11 و9 هایی هستند (اشکال که گونه انحصاری T. radicosumگونه چندساله تنها گونه این بخش است که دارای دانه ،ایران است گرده با شکل کروی و تزئینات مشبک است (شکل ، ). این گونه با داشتن صفاتی نظیر جام گل ارغوانی 13 درفش مستطیلی و دانه بیضی شکل بیشترین تفاوت ریخت شناسی را با سایر گونه های این بخش داراست. مطالعات ریخت شناسی و سیتوتاکسونومی هم مؤید تفاوت این گونه با سایر گونه Lotoidae های بخش
فصلنامه
زیست شناسی
تکوینی سال
3 هشتم، شماره
1395 ، تابستان
51
[. به نظر می 11]بوده است رسد که شواهد بیوسیستماتیک نشانگر جدا کردن گونه فوق در بخش جداگانه می باشد. در عین حال صفات دانه گرده و T. ambigumنتوانسته است دو گونه را از هم تفکیک کند. همچنین در T. montanum که دارای T. ochreoleucom گونه Trifoliumبخش است، T. caucasicumتشابه ریختی بالایی با گونه توسط تزئینات دانه گرده از گونه های نزدیک خود جدا می Chronosemium شود. در بخش دو گونه ، که از لحاظ خصوصیات T. campstre و T. aureum از نظر نوع ،ریخت شناسی بسیار بهم شبیه هستند تزئینات دانه گرده با هم متفاوت می باشند. بطوریکه در تزئینات از نوع چروکیده و در T. aureum از نوع مشبک است. این مساله نشانگر T. campstre کارایی دانه گرده در تفکیک دو گونه فوق می باشد. این تفاوت در تزئینات سطح قطبی این دو گونه نیز مشاهده گردیده است. با توجه به تفاوت در اندازه های کمی و نوع تزئینات سطح دانه گرده در گونه می، که از نوع چروکیده است T. spadiceum توان به راحتی گونه را از T. spadiceum و T. badium های T. pilulare هم تفکیک نمود. قابل ذکر است که گونه تنها گونه ایست که در این مطالعه تزیینات ازنوع منقوط نشان داد. از نظرمورفولوژی نیز تنها گونه ای است که دارای تعدادزیادی گل عقیم بدون جام همراه با گل های زایا می تمام گل، باشد. در سایر گونه های بررسی شده های یک گل آذین دارای جام وزایا هستند. بنابراین خصوصیات گرده با ریخت شناسی این گونه نیزتا حدود زیادی همخوانی نشان می دهد. همچنین به منظور بررسی توانایی دانه گرده در تفکیک گونه های یکساله از چند ساله دندروگرام تجزیه خوشه ای
گونه گونه،1 ها انجام گردید. مطابق با دندروگرام ها در چهار خوشه اصلی قرار گرفته اند. هر خوشه نیز به دو زیر خوشه تقسیم شده است. همانطور که در نمودار دیده می گونه، شود های یک یا چند ساله در خوشه های جدا قرار نگرفته اند. به عنوان مثال گونه چند ساله درنزدیکی گونه یکساله T. fragiferum ودرزیرخوشه دوم قرار گرفته است و T. micranthum یا گونه ،T. grandiflorum های یکساله در T. cherleri و T. echinatum، T. spadiceum زیرخوشه اول از خوشه سوم در مجاورت با گونه چند قراردارند. درعین حال گونه T. tumens ساله های بخش های مختلف نیز در این دندروگرام از یکدیگر جدا نشده اند. این امر نشاندهنده آن است که خصوصیات گرده قادر به تفکیک گونه های یکساله از چند ساله ویا جدا نمودن کونه های بخش های مختلف در جنس شبدر نمی باشد. در مجموع نتایج نشان دهنده جنسی ناهمگن ،آن است که جنس شبدر محسوب می (Heterogene) شود و صفات گرده بویژه نوع تزئینات سطح اگزین کارایی زیادی در تفکیک و شناسایی گونه های نزدیک به هم دارد.
