تحلیل تطبیقی ویژگی های تجربه و استقراء در فلسفه ابن سینا و پوپر

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 1، دوره 6، شماره 13، فروردین 1396، صفحه 7-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

قدرت الله قربانی^*

دانشیار گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

استقراء و تجربه از مسائل مهم فلسفه علم در جهان معاصر است که در فلسفه ابن­سینا و پوپر همواره مورد توجه بوده است. ابن­سینا با استناد به مواردی چون اخذ ذاتی، قاعده اتفاقی و قیاس خفی، تلاش نمود تا تجربه را از استقراء جدا کند و برای آن یقین و کلیت مشروط خاصی را لحاظ کند؛ ضمن اینکه تقسیم او از استقراء به تام و ناقص نیز اهمیت خاص خود را دارد. پوپر با نظر به مشکل عدم­ امکان استنباطات کلی در استقراء، تلاش نمود با طرح اصل انتقال و نشان دادن همسانی نگرش منطقی و روانشناسی­گری، مشکل استقراء را حل کند و سپس با معرفی معیار ابطال­پذیری، معیاری کلی و تجربی برای تأیید نظریات علمی ارائه ­دهد. شباهت دیدگاه ابن­سینا و پوپر، مواجهه نقادانه با مسئلۀ استقراء و تجربه و تلاش برای تبیین ابعاد معرفتی آنها در علم و زندگی عملی بشر است، اما درنهایت ضمن اینکه هر دو، روش علمی را در تجربه و استقراء محدود نمی­کنند، پوپر درحالی تجربه را بعنوان یکی از معیارهای تفکیک علم از غیر علم می­داند که برای تجربه هیچ مبنای محکمی درنظر نمی­گیرد، ولی ابن­سینا تأکید دارد که تجربه از بدیهیات اولیه است و بنابراین در شکل­گیری مجموعه معرفت بشری نقش مهمی دارد. در نوشتار حاضر، با تبیین و تحلیل تطبیقی دیدگاه­های ابن­سینا و پوپر درباب تجربه و استقراء، تلاش می­شود توانمندهای رویکرد ابن­سینا نشان داده شود.

کلیدواژه‌ها

استقراء؛ تجربه؛ قاعده اتفاقی؛ اصل انتقال؛ قیاس خفی؛ ابطال پذیری

مراجع

ابن سینا. (1370). اشارات و تنبیهات، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: انتشارات سروش.

همو. (1373). برهان شفا، ترجمه و پژوهش مهدی قوام صفری، تهران: انتشارات فکر روز.

همو. (1387). اشارات و تنبیهات، قم: بوستان کتاب.

همو. (1428ق). الشفا، منطق قیاس، تحقیق سعید زاید، قم: انتشارات ذوی القربی.

پوپر، کارل. (1384). منطق اکتشاف علمی، ترجمه سیدحسین کمالی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

همو.(1388). شناخت عینی، ترجمه احمد آرام، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.

همو. (1379). اسطوره چارچوب در دفاع از علم و عقلانیت، ترجمه علی پایا، تهران: نشر طرح نو.

چالمرز، آلن اف. (1379). چیستی علم (درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی)، ترجمه سعید زیباکلام، تهران: انتشارات سمت.

حقی، علی. (1384). روش‌شناسی علوم تجربی، تهران: انتشارات سعاد.

قوام صفری، مهدی. (1380). «معرفت یقینی از دیدگاه ابن‌سینا»، فصلنامه ذهن، ش 8.

مصباح یزدی، محمدتقی. (1373). ترجمه و شرح برهان شفاء، مقدمه و نگارش محسن غرویان، تهران: انتشارات امیرکبیر.

Popper, Karl (2002) Unended Quest, London and New York, Routledge press.

Bogen, James (2002) Experiment and Observation, published in the Blackwell Guide to the philosophy of science, ed by Peter Machamer and Michael Silberstein, Blackwell publisher, USA.