بدن و رابطۀ آن با علم و ادراک از منظر ملاصدرا

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 3، دوره 6، شماره 13، فروردین 1396، صفحه 57-78   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علیرضا حسن پور^{* 1}؛ زهرا امامی²

¹استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام

²کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ایلام

چکیده

فیلسوفان اسلامی،‌ به­خصوص مشائیان، براساس تبیینی که از رابطۀ نفس و بدن و ماهیت این دو به­دست می­دهند، علم و ادراک را فعل نفس و نه بدن می‌دانند. از نظر ایشان، علم نفس به بدن از سنخ علم حصولی است. اما براساس دیدگاه ملاصدرا علمِ نفس به بدن همانند خودآگاهی نفس است و از سنخ علم حضوری به­شمار می‌آید. طبق نگرش صدرایی نه تنها بدن متعلَّق علم حضوری و خودآگاهی نفس قرار می‌گیرد، بلکه در تمام مراتب ادراک نیز حضور دارد و در هر کدام از آنها نقشی ایفا می‌کند؛ تا جایی که اگر اختلالی در بدن ایجاد شود تمام مراحل ادراک و حتی ادراک عقلی نیز دستخوش تغییر و تحول قرار می‌گیرد. در این نوشتار ابتدا به ذکر انواع بدن از منظر ملاصدرارا می­پردازیم و سپس مسئلۀ علمِ نفس به بدنو نقش بدن در ادراک از نظرگاه صدرایی را تبیین و تحلیل می­کنیم و درنهایت به این نتیجه خواهیم رسید که بدن، مرتبه‌ای از مراتب نفس و نه جوهری جدای از آن است. این امر به ما امکان می‌دهد تا بپذیریم که حضور و نقش بدن در ادراک اگرچه به اندازۀ نفس نیست، اما کمتر از آن هم نیست و از این دیدگاه جمهور فلاسفه که معتقدند فقط نفس در ادراک نقش دارد فاصله بگیریم. در واقع، علم‌النفس صدرایی، فقط بررسی نفس نیست، بلکه تبیینی از ماهیت انسان است که بدون توجه به بُعد جسمانی او ناکافی است.

کلیدواژه‌ها

علم حضوری؛ علم نفس به بدن؛ بدنمندی ادراک؛ بدن مثالی؛ ملاصدرا

مراجع

بهداد، یزدان. (1385). تغییر و تحولات انسان،تهران: نشرآوای نور.

خاتمی، محمود. (1386).  جستارهای صدرایی، ترجمه گروه مترجمان، تهران: نشر علم.

همو. (1387). روانشناسی فلسفی، ترجمۀ یاسر پوراسماعیل، تهران: نشر علم.

حق، آمبر. (1390).  علم‌النفس از دیدگاه دانشمندان اسلامی.، ترجمۀ محمد گنجی، تهران:  نشر ساوالان.

عبودیت، عبدالرسول. (1391). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، ج3 و1، تهران: انتشارات سمت.

ملاصدرا. (1377). رساله الحشر، ترجمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

همو. (1391). العرشیه، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.

همو. (1410.ق). الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الاربعه، 9ج، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

همو. (1383). الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، ج1 ،3 ،9، باشراف سید محمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد جکمت اسلامی صدرا.