چالش ها و راه کارهای مترجمان قرآن در برگردان فعل های دو مفعولی به فارسی

مطالعات نقد ادبی

مقاله 2، دوره 11، شماره 42، خرداد 1395، صفحه 27-50   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

علی صابری¹؛ معصومه فروزان^{* 2}

¹دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²دانش آموخته مقطع دکترای دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

در دستور زبان عربی بحثی است تحت عنوان «افعال دو مفعولی» که در زبان فارسی چنین موضوعی وجود ندارد؛ و از آنجایی که دقت در معادل یابی واژگان و ترکیبات قرآن کریم برای انتقال مفاهیم والای قرآنی در برگردان آیات به زبانی دیگر برای ما مسلمانان از اهمیت ویژه ای برخوردار است، و نیاز به درک و بیان دقیق دستورات و احکام دینی قرآن داریم؛ از این رو برآن شدیم، تا با کنکاش و همسنجی ترجمه ی برخی از مترجمان معاصر قرآن کریم، و مقایسه ی تفسیرها و با تکیه بر کتب نحوی، برابر نهاده های فارسی آنان را مورد بررسی قرار دهیم؛ و در این فرایند پی بردیم که مترجمان در برگردان این فعل ها از شیوه ی واحد و الگوی علمی مشخصی پیروی نکردند، بنابراین برخی از برگردان دو مفعول آن چشم پوشیدند، و این فعل ها را بر اساس معنایی دیگر به فارسی برگرداندند، و برخی دیگر با وجود توجه به دو مفعولی بودن این فعل ها، از برگردان مفعول دوم این فعل ها صرف نظر کردند. برای رفع این مشکل ما با تکیه بر کتاب های نحوی، بلاغی و تفسیر های قرآن کریم و کتاب های دستور زبان فارسی توانستیم ضمن یافتن برابر نهاده هایی چون «فعل قلب + مفعول + تمیز (یا مسند مفعول)»، «فعل قلب + حرف ربط «که»+ جمله ی اسنادی» و «فعل قلب+ حرف ربط «که» + جمله ی غیر اسنادی»، راهکار مناسبی، برای برون رفت از این چالش، پیشنهاد دهیم و امیدواریم که با ارائه ی این رویه ی علمی، بتوانیم در یکسان سازی ترجمه ها و ایجاد هماهنگی در برگردان کتاب خداوند گامی برداریم.    

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم؛ فعل دو مفعولی؛ ترجمه؛ معادل های فارسی؛ ناهمگونی

مراجع

قرآن کریم.

ابن جوزی، جمال الدین أبی الفرج عبدالرحمن. (1987م). نزهة الأعین النواظر فی علم الوجوه و النظائر، به تحقیق محمد عبدالکریم کاظم الرّاضی، چاپ سوم، عراق: موسسه الرسالة.

ابن سراج، محمد بن سهیل.(1996م). الاصول فی النحو، به کوشش عبدالحسین الفتلی، بی جا، مؤسسه الرساله. 

ابن عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب.(1422ق). المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دارالکتب العلمیة.

ابن عقیل، بهاء الدین عبدالله.(1980م). شرح ابن عقیل، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، چاپ بیستم، قاهره: دارالتراث.

ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم.(بی تا). تفسیر غریب القرآن ابن قتیبه، بی جا.

أبوحیان أندلسی، محمد بن یوسف.(1420ق). البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دارالفکر.

ابوعباس، محمد علی.(بی تا). الإعراب المیسر (دراسه فی القواعد و المعانی و الاعراب تجمع بین الأصالة و المعاصرة)، قاهره: دارالطلائع.

ابیاری، ابراهیم.(1405ق). الموسوعة القرآنیة، بی جا، موسسه سجل العرب.

ارژنگ، غلامرضا.(1393ش). دستور زبان فارسی امروز، چاپ ششم، تهران: نشر قطره.

آلوسی، سید محمود.(1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة. 

انصاریان، حسین.(1383ش). ترجمه ی قرآن (انصاریان)، قم: انتشارات اسوه.

بستانی، بطروس.(1987م). محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة، بیروت: مکتبة لبنان.

بهرام پور، ابوالفضل.(1388). ترجمه ی قرآن، تهران: آوای قرآن.

ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد.(1418). جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

جرجانی، ابوالمحاسن حسین بن حسن.(1377ش). جلاء الاذهان و جلاء الأحزان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

درویش، محیی الدین.(1415ق). اعراب القرآن الکریم و بیانه، سوریه: دارالارشاد.

راجحی، عبده.(1993م). فی التطبیق النحوی و الصرفی، اسکندریه: دار المعرفه الجامعیه.  

راغب اصفهانی، ابی القاسم حسین بن محمد.(بی تا). المفردات فی غریب القرآن، بی جا، مکتبة نزار مصطفی الباز.

زمخشری، محمود.(1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.

همو.(1999م). الانموذج فی النحو، به کوشش سامی بن حمد المنصور، چاپ اول، بی جا.

سورآبادی، ابوبکر عتیق بن محمد.(1380ش). تفسیر سورآبادی، تهران: فرهنگ نشر نو.

شرتونی، سعید الخوری.(1403ق). أقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، قم: منشورات مکتبة آیة العظمی المرعشی النجفی.

صابری.(1390ش). آموزش دستور زبان عربی به شیوه ی کاربردی، چاپ دوم، تهران: انتشارات شرح.

صادقی تهرانی، محمد.(1419ق). البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مؤلف.

صافی، محمود.(1418). الجدول فی اعراب القرآن،بیروت و دمشق: دارالرشید موسسة الایمان.

طباطبایی، سید محمد حسین.(1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه ی مدرسین حوزه ی علمیه ی قم.

طبرسی، فضل بن حسن.(1377ش). ترجمه ی تفسیر جوامع الجامع، ترجمه ی جمعی از مترجمان، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.

طبری، ابو جعفرمحمد بن جریر.(1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفة.

فولادوند، محمد مهدی.(1445ق). ترجمه ی قرآن کریم، تهران: دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).

قرطبی، محمدبن احمد.(2006). الجامع لأحکام القرآن، به کوشش عبدالله بن عبدالمحسن الترکی، چاپ نخست، بیروت: مؤسسه الرساله.

قلی زاده،حیدر.(1384). مشکلات ساختاری ترجمه ی قرآن کریم، مجله ی معارف، شماره ی 28.

کاشانی، ملا فتح الله.(1373 ش). خلاصه المنهج، تهران: انتشارات اسلامیه.

همو.(1336ش). تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.

مبرد، ابوالعباس محمدبن یزید.(1994م). المقتضب، به کوشش محمد عبدالخالق عضیمه، قاهره: لجنه إحیاء التراث الإسلامی.

مترجمان.(1377ش). ترجمه ی تفسیر جوامع الجوامع، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.

مشکینی، علی.(1381ش). ترجمه ی قرآن(مشکینی)، قم: الهادی.

مصطفی، ابراهیم.(1992م). احیاء النحو، چاپ دوم، قاهره.

 مکارم شیرازی، ناصر.(1373ش). ترجمه ی قرآن کریم، قم: دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).

همو.(1374ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.

موسوی همدانی، سید محمد باقر.(1374ش). ترجمه ی تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه ی مدرسین حوزه ی علمیه قم.

وفایی، عباسعلی.(1391ش). دستور زبان فارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.

هارون بن موسی، ابوعبدالله.(1988م). الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم، به تحقیق حاتم صالح الضامن، بغداد: وزارة الثقافة و الاعلام دائرة الآثار و التراث.