تعارض عرف با آیات و روایات فقهی و راه حل‌ها

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 5، دوره 13، شماره 48، مرداد 1396، صفحه 101-122   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2017.532745

نویسنده

فاطمه قدرتی^*

استادیار دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

چکیده

   دخالت فهم عرف در استنباط احکام امری مسلم و روشن است، اما مرز این دخالت از حیث عملی همواره مبهم و مورد بحث فقهاء بوده است، به ویژه زمانی که قضاوت عرف در مورد مفهوم واژه ها در آیات و روایات و نیز مراد شارع از ترکیب ادلّه لفظی، با نصوص و ظهور بدوی آیات و روایات مغایر باشد، یا زمانی که نظر عرف در مصداق یابی واژه ها و نیز تعمیم و تضییق حکم، با نصوص و دلالت صریح آیات و روایات همخوانی ندارد، این ابهام با توجه به تضارب آراء در این موارد، بیشتر نمود دارد. در این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و نظر به مسلمات فقه امامیه درحوزه کاربرد و میدان عمل عرف، هشت مورد از موارد ممکن­الوقوع تعارض عرف با آیات و روایات فقهی شناسایی شده و با طرح راه‌های برون رفت، سعی دارد نهایتاً به ضابطه روشنی برای حل تعارض دراین موارد دست یابد.  

کلیدواژه‌ها

عرف؛ تعارض؛ آیات؛ روایات

مراجع

      اردبیلی، احمد، (1403). مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.

2.   انصاری، مرتضی، (بی‌تا)، فرائد الاصول، مکتبه المصطفویه، قم.

3.   انصاری، مرتضی، (1422)، مکاسب، مجمع الفکر الاسلامی، قم.

4.   ایروانی، میرزاعلی، (1379)، حاشیه مکاسب، مطبعه رشیدیه، تهران.

5.   بازلبنانی، سلیم رستم، (1406)، شرح المجله، دارالاحیاء التراث العربی، بیروت.

6.   بروجردی، مرتضی، (1414)، مستند العروه الوثقی، مطبعه العلمیه، قم.

7.   تبریزی، جواد، (بی‌تا)،  ارشاد الطالب الی تعلیق المکاسب، مطبعه مهر، قم.

8.   توحیدی، محمدعلی، (بی‌تا)،  مصباح الفقاهه، مطبعه سید الشهداء، قم.

9.   جبار گلباغی ماسوله، سیدعلی، (1378)، درآمدی بر عرف، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.

10.  جعفری لنگرودی، جعفر، (1378)، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، گنج دانش، تهران.

11.  جعفری لنگرودی، جعفر، (1375)، دانشنامه حقوقی، انتشارات امیرکبیر، تهران.

12.  جوادی آملی، عبدالله، (1379)، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، نشر اسراء، قم.

13.  حرعاملی، محمد، (1398)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، مکتبه الاسلامیه، تهران.

14.  حکیم، سیدمحسن، (1404)، مستمسک العروه الوثقی، مکتبه آیه الله المرعشی نجفی، قم.

15.  حکیم، محمدتقی، (1979).  اصول العامه للفقه المقارن، مؤسسه آل البیت، قم.

16.  خمینی، سیدروح الله، (1385).  الرسائل، قم: موسسه اسماعیلیان.

17.  خمینی، سیدروح الله، (1415)، انوار الهدایه فی التعلیقه علی الکفایه، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.

18.  خمینی، سیدروح الله، (1380)،  مناسک حج، نشر مشعر، تهران.

19. خمینی، سیدروح الله، (1379)،  البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم.

20.  خمینی، سیدروح الله، (1381)، مکاسب المحرمه، مطبعه مهر، قم.

21.  محمصانی، صبحی (1358)،  فلسفه قانونگذاری دراسلام، ترجمه اسماعیل گلستانی، امیر کبیر، تهران.

22.  صدر، محمدباقر، (1412)، دروس فی علم الاصول، مؤسسه نشر الاسلامی، تهران.

23.  طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، (بی‌تا)، العروه الوثقی، مکتبه العلمیه الاسلامیه، تهران.

24.  علم الهدی، مرتضی، (1415)، الانتصار، مؤسسه نشر الاسلامی، تهران.

25.  علم الهدی، مرتضی، (1363)، الذریعه الی اصول الشریعه، تحقیق ابوالقاسم گرجی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.

26.  علیدوست، ابوالقاسم، (1386)، فقه و عرف، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران.

27.  غروی تبریزی، علی، (بی‌تا)، التنقیح فی شرح العروه الوثقی، مؤسسه آل البیت (ع)، قم.

28.  فیاض، محمداسحاق، (بی‌تا)، محاضرات فی اصول الفقه، انتشارات امام موسی صدر، قم.

29.  قدرتی، فاطمه، رحیمیان، سعید، حاجیعلی، فریبا، (1391)، «آسیب­شناسی عرف در ساحت فقهی دین»، فصلنامه فقه و حقوق اسلامی‌دانشگاه تهران، سال45، شماره 1، صص102ـ83.

30.  قمی، ابوالقاسم، (1378)،  قوانین الاصول، مکتبه الاسلامیه، تهران.

31.  کاشف الغطاء، جعفر، (1424)، کشف الغطاء عن خفیات مبهمات الشریعه الغراء، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.

32.  کرکی، علی، (1411)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل البیت، بیروت.

33.  مظهرقراملکی، علی، قدرتی، فاطمه، (1433)، «موقع العرف فی تحدید الموضوعات الفقهیه»، فصلنامه الإجتهاد و التجدید، سال 6 ، شماره 3(پیایی 24 و 25)، صص243 – 267.

34.  معرفت، محمدهادی، (1373)، «اقتراح درباره مبانی اجتهاد»، فصلنامه نقد و نظر، دوره1، شماره1، صص 15-2.

35.  مکارم، ناصر، (1374)، «اقتراح»، فصلنامه نقد و نظر، سال دوم، شماره 5، صص19-18.

36.  مکارم، ناصر، (1376)، استفتائات جدید، تنظیم علیان نژادی، ابوالقاسم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع)، قم.

37.  مکی عاملی، محمد بن جمال الدین، (1400)،  القواعد و الفوائد، منشورات مفید، قم.

38.  نجفی، محمدحسن، (1392)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، دارالکتب الاسلامیه، تهران.

39.  نراقی، احمد (1417)، عوائد الایام، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.

40.  هاشمی، سید محمود، (1405)،  بحوث فی علم الاصول، مجتمع علمی‌شهید صدر، تهران.

41.  همدانی، رضا، (1374)، مصباح الفقه، چاپخانه حیدری، تهران.