قاعده جاودانگی احکام و تحول زمان

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 7، دوره 13، شماره 48، مرداد 1396، صفحه 143-170   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2017.532747

نویسندگان

عابدین مومنی¹؛ سید محمد صدری²؛ علی پیردهی^{* 3}

¹دانشیار فقه و مبانی حقوق، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانشگاه پیام نور، ایران

³دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه پیام نور، تهران جنوب، ایران

چکیده

در مورد این که حکم ثابت است یا در پاره­ای از شرایط تغییر می‌کند. استقراء سه فرض متصور است؛ فرض نخست این که حکم اولی غیرقابل تغییر است و الی­الابد ثابت است. فرض دوم آنکه حکم به دلیل تغییر موضوع یا ملاک در حالت­هایی تغییر می­کند. فرض سوم جمع دو فرض اول و دوم است با این توضیح که حکم ثابت است در پاره­ای از مقاطع حکم اولی به واسطه­ی گذر زمان کشف می‌شود نه اینکه تغییر می­کند یعنی حکم در لوح محفوظ عندالله وجود دارد و عنصر زمان و مکان کاشف آن هستند، نه آنکه حکم با حفظ موضوع و عوارض مترتب بر آن تغییر کند. به بیان دیگر تحول زمان در احکام مؤثر نیست، احکام با موضوع تناسب دارد زمان موجب رخداد موضوعات مستحدثه می‌شود و شریعت استعداد دارد که احکام متناسب با موضوعات ناشی از تحول زمان را در اختیار مجتهد قرار دهد با این وصف اولاً تعبیر تغییر با قواعد اصولی ناسازگار است و اشعار بر تصویب دارد، ثانیاً معنای تغییر یعنی این که یک موضوع که از یک حکم برخوردار است با حفظ همه شرایط از یک حکم دیگری برخوردار گردد که هیچ کس ملتزم به چنین باور ناصحیحی نشده است. نگارندگان معتقدند که حکم جدید از باب تغییر نیست بلکه این حکم وجود داشت و کشف شده است. افزون بر این که تغییر به تدریج سبب استحاله دین می­گردید و تغییر دستاویزی برای سوء استفاده کنندگان قرار می گیرد.

کلیدواژه‌ها

تغییر؛ حکم؛ زمان؛ مکان

مراجع

1-      قرآن کریم.

2-      نهج البلاغه.

3-      ابن بابویه، شیخ صدوق محمد بن علی، (1401)، من لا یحضره الفقیه، دار صعب و دارالتعارف، بیروت.

4-      ابن عابدین، محمدامین، (1407)، رد المختار علی در المختار، دار احیاء التراث، بیروت.

5-      ابن منظور افریقی، محمد بن مکرم، (1408)،لسان العرب، دارا التراث العربی، بیروت.

6-      ادیبی مهر، محمد، (1393)، مقاله بررسی و تحلیل ثانونی فقهی در قلمرو احکام ثابت و متغیر.

7-      امام خمینی، (1372)، صحیفه نور، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

8-      امام خمینی، (1381)،  مکاسب محرمه، المطبعه العلیم، قم.

9-      امام خمینی، (1382)، البیع، المطبعه العلمیه، قم.

10-    بیهقی، ابوبکر احمدبن حسین، (1355)، السنن الکبری، دارالمعرفه، بیروت.

11-   حسینی طباطبائی، مصطفی، (1390)، مبانی تغییر احکام، نشر علم.

12-   حکیم، محمدرضا، (1389)، الحیاه، نبیا و الحیاه.

13-    حلی ابن ادریس، محمد بن احمد، (1270)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، تهران.

14-    خویی، ابوالقاسم، (بی­تا)، الخمس، مطبعه الاداب، نجف.

15-   دورانت، ویلیام جیمز، (1377)، تاریخ تمدن، مترجم احمد آرام، اقبال، تهران.

16-   دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامه دهخدا، دانشگاه تهران، تهران.

17-    دهقان، حمید،(1376)، تأثیر زمان و مکان بر قوانین جزایی اسلام، انتشارات معین.

18-    رحمانی، محمد، (1384)، حکم حکومتی در فقه علوی، نشر عروج.

19-    شیخ حر عاملی، محمد بن حسن،  (بی­تا)، وسایل الشیعه الی تحصیل الشریعه، دارا حیا الترات العربی، بیروت.

20-    شیخ طوسی، (1351)، المبسوط فی فقه الامیه، المکتبه المرتضویه، تهران.

21-   صافی گلپایگانی، (1370)، احکام الشریعه، ناشر روشن ضمیر.

22-    ضیای الدین محمدبن محمد،(1270)، معالم القربه فی احکام الحسبه، دارالحیاء الترات، بیروت.

23-    طبرسی، فضل بن حسن، (بی­تا)، (1333)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، صیدا.

24-    عابدیان، امیرحسین، (بی­تا)، عوامل مؤثر در تغییر احکام، مجله فقه اهل بیت 13.

25-    فصلنامه قبسات، (1379)، شماره 15 از مقالات فقه و عرف.

26-   کلینی، محمدبن یعقوب، (1400)، اصول کافی، دار صعب و دارال تعارف، بیروت.

27-    مجلسی، محمدباقر، (1403)، بحارالانوار، مؤسسه الوفاء، بیروت.

28-    محقق حلی، جعفر بن حسن، (1390)، شرایع الاسلام فی الحلال و الحرام، بیروت.

29-    محمد بن مکی عاملی، (1360)، القواعد و الفوائد، مطبعه الاداب، نجف.

30-   نجفی، شیخ محمدحسن، (صاحب­جواهر)، (1981)، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، داراحیاء التراث، بیروت.

31-   هندی، علاء الدین، (1299)، کترالعمال، مؤسسه الرساله، بیروت.