تنوع زیستی و ترکیب گونه ای علف های هرز باغات انار و پسته استان قم

بوم شناسی علف‌های هرز

مقاله 1، دوره 4، شماره 2، اسفند 1395، صفحه 99-110

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مرجان دیانت^*

دانشگاه آزاد اسلامی-واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

چکیده

تنوع زیستی و ترکیب گونه ای علف های هرز باغات انار و پسته استان قم در 40 باغ (20 باغ انار و 20 باغ پسته) در سال 1390 مورد بررسی قرار گرفت. در باغات انار 35 گونه متعلق به 16 خانواده گیاهی و در باغات پسته 29 گونه متعلق به 11 خانواده گیاهی وجود داشت. مهمترین خانواده علف هرزی باغات انار و پسته را خانواده های گرامینه (Poaceae)، کاسنی (Asteraceae) و بقولات (Fabaceae) تشکیل دادند. برای مقایسه تنوع گونه ای و یکنواختی باغات از شاخص تنوع شانون-وینر استفاده گردید. از نظر شاخص غالبیت مهمترین علف های هرز باغات انار پیچک (Convolvulus arvensis L)، چچم  (Gaud. Lolium rigidum)، چسبک (Setaria viridis L.)، سلمه تره (Chenopodium album L.) و خونی واش (Phalaris minor Retz.) و مهمترین علف های هرز باغات پسته، جو وحشی (Hordeum murinum L.)، خونی واش(Phalaris minor Retz.)، خارشتر (Alhagi  persarum Bioss.&Buhse.)، تلخه(Acroptilon repens (L.)DC.) و چچم (Lolium rigidum Gaud.) بودند. این نتایج نشان داد که به مدیریت علف های هرز در باغات انار و پسته استان توجه خاصی نمی شود. از آنجاییکه استان قم با مشکل کم آبی مواجه است مدیریت علف های هرز در این باغات ضروری تر به نظر می رسد. جهت مدیریت علف های هرز این دو باغ کشت گیاهان پوششی پیشنهاد می شود. این روش علاوه بر آنکه از ورود سموم شیمیایی به محیط زیست جلوگیری می کند باعث بهبود خصوصیات خاک نیز خواهد شد. 

کلیدواژه‌ها

تنوع؛ شاخص شانون-وینر؛ شاخص فراوانی؛ غالبیت؛ و یکنواختی

اصل مقاله

مقدمه

استان قم به از شرایط مناسب برای پرورش درختان انار و پسته برخوردار است. کشت پسته در استان قم در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته و سبب توسعه باغهای پسته گردیده است. در سال  89 سطحی معادل 3000 هکتار از اراضی استان به باغات انار اختصاص داشته و محصول انار تولیدی استان 24000 تن بوده است. پسته به عنوان یک محصول استراتژیک جایگاه خاصی در بین تولیدات کشاورزی کشور داراست و مقام دوم صادرات غیر نفتی را به خود اختصاص داده است. علی رغم سابقه طولانی کشت پسته در ایران، توسعه پسته کاریها در نیم قرن گذشته، بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. از دلایل اساسی این توسعه را می توان بالا رفتن ارزش اقتصادی پسته، صادرات آن و نیز آشنایی با خصوصیات مطلوب این گیاه از قبیل مقاومت به شوری و خشکی نام برد. در حال حاضر پسته در استان قم دارای سطح زیر کشتی معادل 5800  هکتار و تولید آن حدود 1860 تن در سال می باشد (3).

     میزان خسارت علف های هرز در کشور های در حال توسعه را 25 درصد به بالا و در کشورهای توسعه یافته بین 5 تا 10 درصد تخمین زده شده است (8). علف­های هرز یکی از مشکلات عمده باغات انار و پسته استان می‌باشد که در مورد انار با توجه به شرایط اقلیمی منطقه و با ایجاد شرایط مناسب در فصل تابستان رطوبت پائین کمتر از 10 درصد و درجه حرارت بالا سطح باغات انار محیط مناسبی جهت رویش علفهای هرز بوجود می‌آید. در مورد پسته خسارت ناشی از علف­های هرز به دلیل شرایط اقلیمی گرم و خشک حاکم بر باغهای پسته و فواصل آبیاری طولانی نسبت به سایر محصولات کمتر بوده و از تراکم پایینتری برخوردارند. ولی با این حال برخی گونه های دائمی قادرند مشکلاتی را بخصوص در هنگام برداشت و عملیات باغبانی بوجود آورند (7). علف های هرز در استفاده از مواد غذایی خاک، رطوبت موجود در خاک و نور رقابت کم و بیش شدیدی با گیاهان زراعی دارند و باعث افزایش هزینه­ های کاشت و کاهش عملکرد محصولات زراعی می ­شوند (5). از طرفی برخی علف­های هرز درکف باغ­های پسته میزبان برخی آفات عمده از جمله سن ها بوده و این آفات بخشی از چرخه زندگی خود را روی علف­های هرز سپری می کنند (14). از جمله شور کاکلی (Suaeda sp.)، زارقو (Saslola kali)، پنیرک (Malva neglecta) و اسپند (Peganum harmala) میزبان واسط سن های ناقل بیماری ماسو(Stigmat omycosis)  است (شایگان 1383). همچنین پوشش گیاهی با میکروکلیمایی که در کف باغ ایجاد می نماید ممکن است در جمعیت دشمنان طبیعی آفات نیز نوسان ایجاد نمایند (4). به عنوان مثال زنبور های بالغ پارازیتوئید آفات پسته با تغذیه از شهد گل خارشتر( Alhagi persarum) و ازمک (Cardaria draba) نیروی حیاتی، جستجوگری و تعداد تخم خود را افزایش می دهند (شایگان 1383). نیکو نهاد (1372) تعداد 58 جنس وگونه از باغات انار استان یزد جمع آوری و شناسائی نموده است. در این بررسی علف های­هرز شناسایی شده در پنج گروه قرار داده شده­اند. در گروه اول گونه(Setaria viridis)  در گروه دوم گونه (Cyperus rotundus) در گروه سوم گونه (Portulaca oleracea) در گروه چهارم گونه (Descurania Sophia) و در گروه پنجم (Kochia sp.) غالب می­باشند. میروکیلی (11) گونه­های چسبک (Setaria viridis)، مرغ (Cynodon dactylon)،   بید گیاه (repens Agropyron)، قاصدک (Taraxacum montanum)، پیچک (Convolvulus arvensis)، کاهوی وحشی (Lactuca serriola)، بارهنگ کاردی (Plantago lanceolata)، سلمه تره (Chenopodium album)، پنیرک (Malva parviflora)، جغجغه (Prosopis farcta) و تاج خروس (Amaranthus  retroflexus) را به عنوان علف های هرز غالب باغات انار استان یزد معرفی نموده است. همچنین ایشان علف های هرز خونی واش(Phalaris minor)، علف مورچه(Cressa certica) ، مرغ(Cynodon dactylon) ، خارشتر(Alhagi camelorum)، جو وحشی(Hordeum  murinum)،  پیچک (Convolvulus arvensis) را به عنوان گونه های غالب باغات پسته استان یزد معرفی نمودند (12).

با توجه به اهمیت علف­های هرز در باغات و کنترل آنها، تعیین فلور و پراکنش جغرافیایی علف های هرز از اطلاعات پایه در مدیریت این محصولات می باشد. از آنجائیکه انار و پسته از محصولات باغی مهم در استان قم می باشند، لذا بررسی و شناسایی علف های هرز جهت ارزیابی و برنامه ریزی روش های مدیریتی ضروری به نظر می رسد.

مواد و روش ها

نمونه برداری از 50 باغ در استان قم (25عدد باغ پسته و 25 باغ انار) صورت گرفت و سپس عملیات صحرایی طرح شامل کادر اندازی و نمونه برداری از داخل باغات آغاز گردید. روش نمونه برداری در هر باغ با توجه به متدولوژی تعریف شده توسط مین باشی معینی و همکاران (17) انجام شد. از آنجائیکه علف های هرز به دلیل نیازهای اکولوژیک مشابه، تمایل دارند تا عمدتاً به صورت مجتمع و لکه ای در کنار یکدیگر حضور یابند، لذا نمونه برداری با استفاده از روش زیگزاگی(سیستم W) ارائه شده توسط توماس (18) و مک کالی و همکاران (16) انجام شد. برای این کار گوشه‎ای از باغ را انتخاب و از آن نقطه  به موازات یکی از اضلاع باغ حرکت نموده و سپس با تشکیل یک زاویه 90 درجه به سمت داخل باغ حرکت نموده، آنجا نقطة شروع نمونه برداری است و با توجه به الگوی شکل حرف W 9 نقطه انتخاب و در هر نقطه یک کادر 25/0 متر مربعی (ابعاد 5/0 × 5/0 متر) انداخته ‌شد. پس از پرتاب کادر 25/0 متر مربعی ابتدا انواع علف­های هرز هر کادر را به تفکیک جنس و گونه شناسایی و از هر گونه تعدادی نمونه کامل جمع آوری ‌گردید.. در داخل هر کوادرات، علف های هرز موجود به تفکیک گونه شناسایی و تعداد آنها شمارش شد. گونه هایی که قابل شناسایی نبودند یا شناسایی آنها در حد گونه نیاز به صرف زمان و استفاده از منابع داشتند، جمع آوری و بلافاصله عملیات پرس و خشک کردن با استفاده از دستگاه پرس صحرای صورت گرفت سپس نمونه‎های خشک شده بر روی کارت­های مقوایی چسبانیده شدند و با استفاده از منابع علمی موجود در حد جنس و گونه در محل آزمایشگاه علفهای هرز دانشگاه آزاد اسلامی-واحد علوم و تحقیقات مورد شناسایی قرار گرفتند.

برای تعیین فراوانی، یکنواختی، تراکم، میانگین تراکم و شاخص غالبیت گونه های مختلف در استان از معادله های زیر استفاده گردید.

 

F_K    = فراوانی گونه K

Yi = حضور (1) و یا عدم حضور (0) گونه K در باغ شماره i

n     = تعداد باغات مورد بازدید   

 

U_K = یکنواختی باغ برای گونه K

Xij = حضور (1) و یاعدم حضور (0) گونه K در کادر شماره I در باغ شماره j

n = تعداد باغات مورد بازدید

m             = تعداد کادر پرتاب شده

 

 

D_ki = تراکم (تعداد بوته در متر مربع) برای گونه K در باغ شماره i

Zj = تعداد گیاهان در کادر (25/0 متر مربعی)

m                   = تعداد کادر پرتاب شده

 

 MFD_ki        = میانگین تراکم گونه K در باغ شماره i

 

MOFD_k = میانگین تراکم حضوری گونه K

a = تعداد باغاتی که گونه K در آن حضور داشته

100*مجموع فراوانی تمام گونه‎ها/ فراوانی گونه K MOFD_k=

AI_K= F_K+U_K+MFD_K

 _: AI_K    شاخص غالبیت گونه k      (17)

یکی از روش های متداول جهت بررسی تنوع جوامع گیاهی در اکولوژی علف های هرز، استفاده از شاخص تنوع شانون-وینر می باشد، این شاخص براساس غنای گونه ای و فراوانی نسبی گونه ها استوار بوده و تنها در حالتی صحیح است که در طی نمونه برداری بتوان تمام گونه های موجود در اکوسیستم را شناسایی نمود (15). از شاخص تنوع شانون- وینر (H') برای بررسی تنوع علف هرزی در استان استفاده شد.

 

P_{i  ،}  فراوانی نسبی گونه مشخص، که بصورت  p_i=n_i/N محاسبه شده و Ln به معنای لگاریتم طبیعی است.

بعد از محاسبه شاخص شانون-وینر با استفاده از شاخص یکنواختی(E) ،  یکنواختی جامعه نیز محاسبه گردید (بوس و همکاران 2003)

E=H/Ln S

H، همان شاخص تنوع شانون- وینر

S، بیانگر تعداد گونه علف هرز مشاهده شده است. هرچه عدد بدست آمده به صفر میل کند نشان از شدت غیر یکنواختی یا غالب بودن یک گونه علف هرز در جامعه دارد ولی هرچه عدد بدست آمده به یک میل کند نشان از یکنواختی بالای جامعه (حداکثر تنوع گونه ای و عدم غالبیت یک گونه خاص علف هرز) دارد (9 و 10).

 

نتایج و بحث

انار

همانطورکه در جدول 1 مشاهده می شود، 35 گونه علف هرز از 16 خانواده های مختلف گیاهی در باغات انار استان وجود داشت.

جدول1- علف­های هرز باغات انار استان قم به ترتیب بر اساس غالبیت.

شاخص غالبیت	تراکم متوسط در باغ (تعداد در متر مربع)	یکنواختی (%)	فراوانی (%)	نام تیره	نام علمی علف هرز	شماره
50/170	05/60	5/41	01/90	Convolvulaceae	Convolvulus arvensis L.	1
00/125	11/41	2/31	25/63	Poaceae	Lolium rigidum Gaud.	2
09/120	00/37	6/15	20/60	Poaceae	Setaria viridis (L.) P.Beauv.	3
39/113	22/36	7/29	00/60	Chenopodiaceae	Chenopodium album L.	4
16/112	10/36	4/20	21/46	Poaceae	Phalaris minor Retz.	5
04/101	08/24	4/24	03/43	Poaceae	Cynodon dactylon (L.) pers.	6
14/90	70/22	00/24	00/60	Fabaceae	Alhagipersarum Bioss.&Buhse.	7
15/80	15/21	5/19	00/40	Poaceae	Hordeum murinum L.	8
36/73	40/21	9/9	00/35	Portulaceae	Portulaca oleracea L.	9
88/64	42/11	8/16	00/36	Amaranthaceae	Amaranthus  retroflexus L.	10
26/63	63/13	00/15	00/35	Plantaginacea	Plantago major L.	11
43/48	00/19	1/8	02/25	Poaceae	Avena ludoviciana Durieu.	12
81/24	05/8	1/8	23/21	Brassicaceae	Cardaria draba (L.) Desv.	13
22/33	04/6	2/7	00/20	Asteraceae	Acroptilon repens (L.)DC.	14
34/26	54/2	8/4	00/18	Asteraceae	Taraxacum syriacum Boiss.	15
65/25	03/3	3/6	66/16	Malvaceae	Malva neglecta  Wallr	16
90/21	01/2	3/3	00/15	Fabaceae	Prosopis stephaniana Willd.	17
35/20	59/1	3/3	76/14	Poaceae	Agropyron repens (L.)	18
16/17	96/2	2/4	00/12	Asteraceae	Lactuca serriola L.	19
77/15	91/3	4/5	66/11	Polygonaceae	Rumex acetosella L.	20
41/13	71/0	7/2	00/10	Poaceae	Phragmits australis (Cav.)Trin.	21
28/12	78/0	4/2	00/10	Poaceae	Polypogon monspeliensis (L.) Desf.	22
57/12	47/0	1/2	00/11	Asteraceae	Carthamus oxyacantha M.B.	23
40/12	64/0	8/1	00/9	Polygonaceae	Polygonum aviculare L.	24
60/10	24/1	7/2	02/6	Apiaceae	Daucus carota L.	25
57/9	41/0	5/2	01/5	Fabaceae	Glycyrrhiza glabra L.	26
21/8	35/0	2/1	00/5	Zygophyllaceae	Tribulus terrestris L.	27
87/7	41/0	9/0	00/5	Asteraceae	Sonchus arvensis L.	28
79/6	36/1	1/2	33/3	Poaceae	Panicum repens L.	29
71/4	18/1	3/0	13/3	Cuscutaceae	Cuscuta sp.	30
06/4	23/0	6/0	33/2	Caryophylaceae	Vaccariagrandiflora(Fisch. ex Dc) jaub.	31
94/3	11/0	3/0	33/2	Euphorbiaceae	Euphorbia boisseriana (Woron) Prokh	32
74/3	10/0	3/0	98/1	Solanaceae	Solanum nigrum L.	33
68/3	05/0	3/0	96/1	Asteraceae	Tragopogon graminifolius D.C	34
18/3	04/0	3/0	25/1	Chenopodiaceae	Kochia scoparia (L.)	35

خانواده های گرامینه(Poaceae)، کاسنی (Asteraceae) و بقولات(Fabaceae)  به ترتیب با 10، 6 و 3 گونه در مجموع 28/54 درصد از کل گونه های علف هرز (19 گونه از 35 گونه علف هرز) را به خود اختصاص دادند. از علف های هرز پهن برگ غالب موجود در جامعه علف هرزی باغات انار استان می توان به پیچک صحرایی(Convolvulus arvensis L.) ، سلمه تره (Chenopodium album L. (، خارشتر (Alhagi  persarum Bioss.&Buhse.) و خرفه (Portulaca oleraceae L.) به ترتیب با شاخص غالبیت 50/170، 39/113، 14/90 و 36/73 اشاره کرد. باریک برگ­های غالب این شهرستان شامل چچم   (( Lolium rigidum Gaud.، چسبک ((Setaria viridis (L.) P.Beauv.، خونی واش (Phalaris minor Retz.)و مرغ Cynodon dactylon L.)) به ترتیب با شاخص غالبیت125، 09/120، 16/112، 04/101 بودند (جدول1). علف هرز پیچک صحرایی(Convolvulus arvensis L.) به ترتیب با فراوانی، یکنواختی، میانگین تراکم و شاخص غالبیت 01/90، 5/41، 05/60 و 50/170 غالب ترین علف هرز بین کلیه علف های هرز باغات انار استان بود. علف های هرز چچم، چسبک، سلمه تره، خونی واش و مرغ به ترتیب بعد از آن قرار گرفتند. تنوع و یکنواختی گونه ای بالایی در باغات این استان مشاهده شد. سلیمانی و همکاران (6) گونه های غالب باغات سیب را دم روباهی کشیده، علف پشمکی، قیاق، پیچک و کندریلا (Chondrilla juncea) معرفی کردند.

از نظر چرخه زندگی 17 گونه یکساله (57/48 درصد)، 17 گونه چند ساله (57/48 درصد) و1 گونه دوساله (85/2 درصد) در باغات انار این استان مشاهده شد (شکل 1 الف). در بین گونه های شناسایی شده، 24 گونه پهن برگ ،10 گونه باریک برگ و یک گونه انگلی از خانواده سس ها شناسایی شد (شکل 1 ب). داده ها نشان می دهد که مدیریت علف های هرز پهن برگ در این استان به مراتب ضعیفتر از مدیریت گونه های باریک برگ بوده که این خود می تواند به علت عدم مصرف علفکش هورمونی در این باغات باشد.

ب

 

الف

                                    

شکل 1- علف های هرز باغات انار استان قم (از نظر چرخه زندگی (الف) و نوع علف هرز (ب))

همچنین چرخه زندگی علف های هرز غالب از نظر شاخص غالبیت نیز مورد بررسی قرار گرفت که علف های هرز یکساله 03/56 درصد، علف های هرز چند ساله با 20/43 درصد و دوساله با 72/0 درصد مشاهده شدند (شکل 2). سلیمانی و همکاران (6) در بررسی باغات سیب شهرستان اشنویه اظهار کردند که در مجموع 155 گونه علف هرز متعلق به 43 تیره حدود 79/52 درصد گونه های چند ساله، 64/41 درصد گونه های یک ساله و 64/6 درصد گونه های دو ساله را در باغات تشکیل می دادند.                                                                                                                    

 

شکل 2- چرخه زندگی علف های هرز باغات انار استان قم (از نظر شاخص غالبیت)

پسته

در این بررسی تعداد 29 گونه از 11 خانواده گیاهی شناسایی شدند. خانواده های کاسنی (Asteraceae)، گرامینه(Poaceae)  هر کدام با 7 گونه و بقولات(Fabaceae)  و اسفناج (Chenopodiaceae) هر کدام با 3 گونه در مجموع 96/68 درصد از کل گونه های علف هرز (20 گونه از29 گونه علف هرز) را به خود اختصاص دادند. از علف های هرز پهن برگ غالب می توان به خار شتر (Alhagi  persarum Bioss.&Buhse.) ، تلخه(Acroptilon repens (L.)DC.) و پیچک صحرایی (Convolvulus arvensis L.) به ترتیب با شاخص غالبیت 45/119، 99/106 و 12/88 اشاره نمود. جو وحشی (Hordeum murinum L.)، خونی واش(Phalaris minor Retz.) و چچم (Lolium rigidum Gaud.) به ترتیب با شاخص غالبیت 10/135، 15/125 و 70/89  از غالب ترین گونه های علف هرز باریک برگ های غالب باغات پسته استان بودند (جدول2).

جدول2- علف­های هرز باغات پسته استان قم به ترتیب بر اساس غالبیت.

شاخص غالبیت	تراکم متوسط در باغ (تعداد در متر مربع)	یکنواختی (%)	فراوانی (%)	نام تیره	نام علمی علف هرز	شماره
10/135	10/53	00/35	00/70	Poaceae	Hordeum murinum L.	1
15/125	30/46	10/22	20/66	Poaceae	Phalaris minor Retz.	2
45/119	10/15	30/21	00/60	Fabaceae	Alhagi  persarum Bioss.&Buhse.	3
99/106	90/14	00/21	75/51	Asteraceae	Acroptilon repens (L.)DC.	4
70/89	61/17	30/15	60/46	Poaceae	Lolium rigidum Gaud.	5
12/88	26/6	00/15	66/36	Convolvulaceae	Convolvulus arvensis L.	6
59/56	13/30	80/9	68/32	Poaceae	Cynodon dactylon (L.) pers.	7
72/42	82/12	90/8	00/30	Poaceae	Avena ludoviciana Durieu.	8
15/40	95/4	20/7	00/28	Asteraceae	Taraxacum syriacum Boiss.	9
12/35	60/3	80/6	10/26	Poaceae	Setaria viridis (L.) P.Beauv.	10
58/33	10/2	50/6	55/22	Plantaginaceae	Plantago lanceolata L.	11
34/32	00/3	00/6	30/21	Poaceae	Phragmits australis (Cav.)Trin.	12
21/26	47/2	50/5	90/20	Fabaceae	Prosopis stephaniana Willd.	13
12/25	96/2	00/5	66/18	Brassicaceae	Cardaria draba (L.) Desv	14
10/24	82/2	50/4	00/18	Asteraceae	Carthamus oxyacantha M.B.	15
88/23	42/2	30/4	66/17	Asteraceae	Achillea wilhelmsii C.koch.	16
20/22	90/1	00/4	00/16	Chenopodiaceae	Chenopodium album L.	17
48/20	55/1	90/3	50/14	Zygophyllaceae	Tribulus terrestris L.	18
37/18	54/1	80/3	30/13	Chenopodiaceae	Suaeda arcuta Bge	19
93/16	02/1	70/3	10/13	Asteraceae	Lactuca serriola L.	20
25/13	88/0	00/3	70/12	Polygonaceae	Polygonum aviculare L.	21
21/12	49/0	80/2	90/11	Convolvulaceae	Cressa cretica L.	22
20/12	41/0	70/1	65/10	Chenopodiaceae	Atriplex hortensis L.	23
16/9	60/0	60/1	66/9	Fabaceae	Melilotus officinalis (L.) Desr.	24
45/7	50/0	20/1	22/8	Malvaceae	Malva neglecta L.	25
12/7	14/0	9/0	00/6	Brassicaceae	Eruca sativa Lam.	26
04/5	13/0	8/0	00/3	Asteraceae	Senecio vernalis Waldst. & Kit.	27
22/4	12/0	6/0	55/2	Zygophyllaceae	Zygophyllum fabago L.	28
08/3	10/0	4/0	25/2	Liliaceae	Asphodelus ntenuifolius Cav.	29

 

از نظر چرخه زندگی 16 گونه یک ساله (17/55 درصد)، 11 گونه چند ساله (93/37 درصد) و 2 گونه دوساله (89/6 درصد) در باغات پسته استان مشاهده شد (شکل 3 الف). در بین گونه های شناسایی شده، 21 گونه پهن برگ، 8گونه باریک برگ بودند (شکل 3 ب).

ب

 

الف

­                

 شکل 3- علف­های هرز باغات پسته استان قم (از نظر چرخه زندگی (الف) و نوع  علف هرز (ب))

چرخه زندگی علف های هرز از نظر شاخص غالبیت نشان داد که علف های هرز یکساله 72/49 درصد، علف های هرز چند ساله با 42/47 درصد و دوساله با 85/2 درصد را تشکیل می دادند (شکل 4). ال ابراهیم (2) در بررسی باغات شهرستان سبزوار در مجموع 40 علف هرز را از 19 تیره گیاهی شناسایی کرد که 34 مورد از آنها علف های هرز پهن برگ و 6 مورد باریک  بودند. بالاترین تراکم مربوط به گونه های تلخه، مرغ و خاکشیر شیرین به تریتب با 3/10، 6/8 و 8/7 تعداد در متر مربع بود. در باغات میوه با افزایش گروه های سنی به دلیل دستکاری و تخریب کمتر خاک و محیط عمدتا گیاهان بر اساس استراتژی رقابت- تحمل به تنش تکامل یافته اند، که این گیاهان گونه های چند ساله هستند (1).

.

شکل 4- چرخه زندگی علف­های هرز باغات پسته استان قم (از نظر شاخص غالبیت)

مقادیرعددی بدست آمده از محاسبه شاخص شانون- وینر در باغات انار و پسته در جدول 3 آورده شده است. بالا بودن تنوع شانون-وینر در دو نوع باغ نشان از تنوع گونه ای بالا در پراکنش گونه ها می باشد. نزدیکی شاخص یکنواختی گونه ای به عدد یک نشان از یکنواختی بالا در پراکنش گونه های موجود دارد (9 و 10).

جدول 3-  شاخص­های تنوع شانون - وینر، تعداد گونه و یکنواختی گونه ا­ی علف­های هرز باغات انار و پسته استان قم.

شهرستان		شاخص شانون- وینر		تعداد گونه		یکنواختی گونه ای
انار	12/3		35		87/0
پسته	33/3		30		97/0

 

این نتایج نشان داد که به مدیریت علف های هرز در باغات انار و پسته استان توجه خاصی نمی شود. از آنجاییکه استان قم با مشکل کم آبی مواجه است مدیریت علف های هرز در این باغات ضروری تر به نظر می رسد. جهت مدیریت علف های هرز این دو باغ کشت گیاهان پوششی پیشنهاد می شود. این روش علاوه بر آنکه از ورود سموم شیمیایی به محیط زیست جلوگیری می کند باعث بهبود خصوصیات خاک نیز خواهد شد. 

مراجع

1-    احمدوند، گ.، س. ع حسینی سیر. و ه. احمدی . 1384. ترکیب گونه ای و تنوع زیستی علف های هرز باغات میوه منطقه عباس آباد همدان. صفحه های 547-549. مجموعه مقالات اولین همایش علوم علف های هرز ایران. 5-6 بهمن، موسسه تحقیقات آفات و بیماری های گیاهی .

2-    آل ابراهیم، م. ت. 1386. بررسی بهاره تنوع گونه ای و تراکم علف های هرز باغات شهرستان سبزوار. صفحه های 13-16. دومین همایش علوم علف های هرز ایران. 9-10 بهمن، مشهد.

3-     بی نام، 1390. اهم عملکرد عمرانی و خدماتی استان قم ادارات تابعه و شرکت های تابعه در سال 1389. معاونت برنامه ریزی و امور اقتصادی. سازمان جهاد کشاورزی استان قم.

4-     جعفری ندوشن، ع. 1377. بررسی نقش بالتوری سبز در کنترل پسیل پسته، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته حشره شناسی کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.

5-    راشد محصل، م. ح، ح.  نجفی و م. د. اکبرزاده. 1380. بیولوژی و کنترل علف­های هرز. انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.

6-     سلیمانی، ف، ا. نبی زاده .، ق. نور محمدی. و ن. جعفرزاده. 1388. تنوع زیستی و ترکیب گونه ای علف های باغات سیب شهرستان اشنویه. صفحه های 120- 123 مجموعه مقالات سومین همایش علوم علف های هرز ایران. 28-29 بهمن، بابلسر.

7-     شایگان، ا.، ع. یزدانی و د. ابوسعیدی. 1383. راهنمای آفات، بیماری­ها و علف­های هرز پسته. معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی.  نشر آموزش کشاورزی.

8-     شیمی، پ. و  ف. ترمه. 1382. علف­های هرز ایران. انتشارات موسسه تحقیقات و آفات و بیماریهای گیاهی.

9-    مصداقی، م. 1380 . توصیف و تحلیل پوشش های گیاهی. انتشارات دانشگاهی مشهد (ترجمه). 287 صفحه.

10-مصداقی، م. 1384. بوم شناسی گیاهی. انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد. 184 صفحه.

11- میروکیلی، س. م. 1383. بررسی مناسب ترین روش کنترل علف های هرز باغات انار. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد.

12- میروکیلی، س. م. 1385. شناسایی و تعیین پراکنش و تراکم علف­های هرز در باغ­های پسته استان یزد. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یزد.

13-نیکونهاد، م. 1372. گزارش پژوهشی بخش تحقیقات آفات و بیماری­های گیاهی یزد، مرکز تحقیقات کشاورزی یزد.

14-هاشمی راد، ح.  1379. سن­های زیان آور پسته استان کرمان، موسسه تحقیقات پسته کشور.

15-  Booth, B.D., S. D. Murphy. and C. J. Swanton. 2003. Weed ecology in natural and agricultural systems. CABI Publishing. 303 p

16-  McCully, K.V., M. G. Sampson. and A. K Watson. 1991. Weed survey of Nova Scotia, Lowbush blueberry (Vaccinium angustifoliumm) fields. Weed Sci. 39: 180-185.

17-  Minbashi Moeini M, baghestani MA and Rahimian Mashhadi H, 2008. Introducing abundance index for assessing weed flora in survey studies. Weed Bio. Man. 8: 172-180.

18-  Thomas AG, 1985. Weed survey system used in Saskatchevan for cereal and oilseed crops. Weed Sci. 33: 34-43.