ادراک ساکنان در سکونتگاه های غیر رسمی و ارزیابی شاخص های کمی و کیفی آن (نمونه موردی: حصار امام خمینی(ره) شهر همدان)

آمایش محیط

مقاله 1، دوره 10، شماره 37، شهریور 1396، صفحه 1-36   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

سمیه افشاری آزاد^{* 1}؛ آرش عثمانی²؛ سعید پیری³؛ بهمن خسروبیگی⁴

¹(آموزشکده فنی و حرفه ای سما، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان، همدان)

²(باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد بوکان، دانشگاه آزاد اسلامی، بوکان)

³(عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی همدان)

⁴(کارشناسی ارشد شهرسازی، برنامه ریزی شهری)

چکیده

مسأله مسکن و حاشیه نشینی از موضوعات شایع در علوم معماری و شهرسازی می باشد، اسکان غیر رسمی را می توان فرزند ناخلف این پدیده فراگیر دانست که ابعاد آن در جوامع امروز به سرعت در حال گسترش است. با توجه به اهمیت به تمام جنبه های وجودی شهر و مطرح شدن آن اعم از زیست محیطی، اقتصادی و فرهنگی، به عنوان پایه های گسترش و رشد شهری، مشکل سکونتگاه های غیر رسمی وارد فاز مطالعاتی جدیدی شده است و محققان علوم انسانی- اجتماعی- شهرسازی و معماری و برنامه ریزی شهری با دیدی کلی و نگاهی جغرافیایی، پدیدۀ اسکان غیر رسمی در شهرها را مورد مطالعه قرار می دهند. لذا این مقاله در صدد است تا با تدوین شاخص های اسکان غیر رسمی، زیر بنای ضوابط طراحی را فرا روی طراحان قرار دهد. روش این تحقیق توصیفی - تحلیلی و میدانی است و از طریق طرح پرسشنامه و توزیع آن در بین ساکنان محله که 35 نفر به صورت تصادفی انتخاب گردیدند و پس از  بررسی پاسخنامه ها و تحلیل های آماری به تدوین شاخص های اسکان غیر رسمی پرداخته شد. نتیجه این پژوهش آن بود که محله حصار امام خمینی (ره) در همدان سکونتگاهی غیر رسمی است که درصد بالایی از ساکنین از نوع مهاجرین روستا به شهر هستند که با برنامه های بهسازی و نوسازی شهری، واگذاری تسهیلات کم سود یا بلا عوض و تسهیل ثبتی کردن این زمین ها و... می توان به بهبود این شاخص کمک کرد و رضایت هر چه بیش تر ساکنان این محله را ایجاد نمود.

کلیدواژه‌ها

شاخص کمی و کیفی مسکن؛ سکونتگاه غیررسمی؛ ادراک ساکنان؛ ناهنجاری اقتصادی و اجتماعی؛ حصارامام خمینی (ره) همدان

مراجع

 

1- ابلقی، ع،. و صحرایی، ا.ح، 1383 (بافت های فرسوده در سکونتگاه های شهری و روستایی و خطر زلزله)، هفت شهر، ش17، 30- 5.

2- احدنژاد، محسن، مشکینی، ابوالفضل و نوری، بتول، 1385 (ارزیابی اسیب پذیری سکونتگاه های حاشیه ای و غیر رسمی در برابر زلزله با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (نمونه موردی اسکان غیر رسمی اسلام اباد شهر زنجان) در اولین کنفرانس  شهری، دانشگاه شمال، امل.

3- احمدی، ح، 1376 (نقش شهرسازی در کاهش اسیب پذیری شهر)، فصلنامه مسکن و انقلاب، ش80(زمستان)، 20-31

4- احمدی پور، ز، 1374، حاشیه نشینی در بخش مرکزی کرج، مجله رشد جغرافیا، شماره 38، ص28.

5-  اهری، زهرا و محسن حبیبی، 1367، مسکن  حداقل،  انتشارات  مرکز  تحقیقات  وزارت مسکن، شماره 17، ص12.

6-  اطهاری، ک، 1379، حاشینه نشینی در ایران، فصلنامه مدیریت شهری، شماره دوم، ص 39.

7- بمانیان، م، رضایی راد، ه، مهردادیان، ا، 1390، سنجش اثرات مهاجرت بعنوان مهم ترین عامل در تشخیص گستره ی فقر شهری. سکونتگاه های غیر رسمی با استفاده از GIS (مطالعه موردی: شهر کاشمر)، آمایش محیط، شماره 15، سال چهارم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ملایر. 136

8- پوراقایی، ع، 1383، (بررسی عوامل موثر بر شکل گیری حاشیه نشینی و پیامدهای اجتماعی آن در شهر اهواز)، مجله جغرافیا و توسعه، شماره 7، ص26.

9- پیران، پ، 1366، دیدگاه های نظری در جامعه شناسی شهر و شهر نشینی در مکتب بوم شناسی، مجله اطلاعات سیاسی – اقتصادی، شماره 40، ص9.

10- تقوی گودرزی، س و بیرانوند زاده، م و فتحی بیرانوند، م، 1391 (اسکان غیر رسمی چالشی فرا روی مدیریت شهری: نمونه موردی محله فلک الدین شهر خرم اباد)، فصلنامه علمی ـ پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی ـ سال چهارم، شماره دوم، بهار، 19 و 25.

11- تودارو، م، 1366، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمه دکتر غلامعلی فرجاد، مجموعه برنامه و توسعه در تهران.ص 83.

12- توسلی، غ، 1374، جامعه شناسی شهری، انتشارات پیام نور، چاپ سوم.ص 51

13- جواهری پور، م. 1381، فقر شهری و چالش آسیایی آن، ، فصلنامه رفاه اجتماعی، تهران، شماره 6 ص 12

14- حاج یوسفی ،ع، 1381، حاشیه نشینی شهری و فرایند تحول آن، نشریه هفت شهر، سال سوم، شماره هشتم، تهران، سازمان مسکن و شهرسازی.ص 17 و 21-23.

15- حکیمی، ه ، و پور محمدی، م، و پرهیز کار، ا، و مشکینی، ا، و پور طاهری، م،1390 (ارزیابی شاخص های کمی و کیفی مسکن در سکونتگاه های غیر رسمی ایران: مطالعه موردی جمشید اباد خوی)، مجله جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، سال 22، شماره پیاپی44، ص40.

16- حیدرآبادی، ابوالقاسم ، 1380: جمعیت و مسکن، پایان نامه کارشناسی ارشد جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، تعداد کل صفحات 120. ص14

17- خوشفر، غ، 1375،کاربرد شاخص های اجتماعی در توسعه مسکن، ماهنامه مسکن و انقلاب، بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، تهران شماره 69و70،صفحه 52

18- خوشفر،  غ، 1375، کاربرد شاخص های اجتماعی در توسعه مسکن، ماهنامه  مسکن، زمستان 90، 17-19.

19- دارابی، ح، 1384 ،"تبیین سرمایه گذاری های عمرانی در پرتو مشارکت های مردمی: مورد سکونتگاه های روستایی ناحیه کاشان"، رساله دوره دکترا، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، 185 صفحه. ص52

20- دلال پور محمدی، م ، 1379، برنامه ریزی مسکن، انتشارات سمت، تهران. ص 85-86.

21- دلال پور محمدی، م،1379، برنامه ریزی مسکن، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین ،ص 66.

22- روزنامه ایران، شماره 3755 به تاریخ 15/7/86، صفحه 11 (ایران زمین)

23- زاهدی، پ، 1379، مدیریت شهری، انتشارات برنامه ریزی، تهران. ص 5.

24- زالی، ن، پورفتحی، ج،1387 ، تحلیل وضعیت اقتصادی، اجتماعی و کالبدی محله های حاشیه نشین شهر اهر، مجموعه مقالات سمینار بررسی مسایل اجتماعی ایران، سال اول، ص 143

25- زنجانی، ح ( 1371 ): جمعیت و مسکن، مجموعه مقالات جمعیت و توسعه، فصلنامه هفت شهر، سال هشتم، شماره 23ـ24، ص 161

26- زنجانی، ح،1373، برآورد نیاز به مسکن در 20 سال آینده، مجموعه مقالات سمینار بررسی مسایل اجتماعی ایران، سال اول، ص 337

27- ستار زاده، د ، 1385 ، بررسی جمعیت شناختی و ضعیت مسکن در ایران به تفکیک استان ها،ص9

28- سعیدنیا، ا ،1387، سکونتگاه های غیر رسمی، دانشنامه مدیریت شهری و روستایی ،انتشارات سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور ص468ـ473.

29- شکویی، ح، 1375، خانه های ارزان قیمت و سیاست مسکن، مجله جغرافیا، نشریه انجمن جغرافیدانان ایران، شماره دوم، ص294.

30- شمس، م، پالیزبان ،س، 1389 ،بررسی تاثیر سیاست های اقتصادی مبتنی بر درآمد نفت بر بازار مسکن در ایران، فصلنامه علمی ـ پژوهشی جغرافیای انسانی، سال سوم، شماره اول ،ص 93 و 167.

31- شیدا، س، 1379، علل شکل گیری اسکان غیر رسمی در شهر اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا، دانشگاه شهید بهشتی.145 صفحه.

32- صالحی امیری، س، خدایی، ز، 1389 ، ویژگی ها و پیامد های اسکان غیر رسمی و حاشیه نشینی شهری : نمونه موردی کلان شهر تهران، مجله بررسی مسایل اجتماعی ایران، سال اول، شماره سوم، ص 33.

33- صحرایی، ا ، 1382، رهیافت توانمند سازی ارتقای محیطی در برنامه ریزی سکونتگاه های غیر رسمی، مطالعه موردی جعفرآباد کرمانشاه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی.130 صفحه. ص 233

34- صرافی، م، 1387، ساماندهی سکونتگاه های شهری در پرتو حکمروایی خوب شهری، فصلنامه هفت شهر، سال هشتم، شماره 23ـ24 ،ص10

35- عزیز پور، م، 1370، بحثی پیرامون حاشیه نشینی، نشریه دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز، گروه جغرافیا و برنامه ریزی.ص 4.

36- عظیمی، ح. 1364، مدارهای توسعه نیافتگی در اقتصاد ایران، تهران، چاپ چهارم، نشر نی. ص 60.

37- فرهنگی منش، س،1389 ، پیش بینی وضع مسکن در نقاط شهری استان گیلان، مجموعه مقالات، ص 48

38-کتابی،­ا،­زنجانی، ح،1377 ، اطلس مسکن ایران ،پژوهشگاه علوم انسانی و طالعات فرهنگی، تهران کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) ص 93.

39- کمانرودی، م، 1377، اسکان غیر رسمی در تهران، ساماندهی منطقه 6 شهرداری، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا انسانی، دانشگاه شهید بهشتی.ص 76

40- مرکز آمار ایران، 1390، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1390 شهرستان همدان.

41- مشکینی، ا، زیاری،ک،کلانتری، م، پرهیز، ف، 1392(تحلیل فضایی ـ کالبدی ناهنجاری های اجتماعی در مناطق اسکان غیر رسمی: مطالعه موردی منطقه اسکان غیر رسمی اسلام اباد در شهر زنجان)، پژوهش های جغرافیای انسانی، دوره 45، شماره 2، تابستان، ص1ـ16

42- مشهدی زاده دهاقانی،ن، 1378، تحلیلی از ویژگی های برنامه ریزی شهری در ایران، دانشگاه علم و صنعت تهران.ص 1.

43- مشاور، ر،1385، طرح توانمند سازی سکوتگاه­های غیررسمی شهر همدان، سازمان مسکن و شهرسازی استان همدان،

44- نقدی، ا، 1386، حاشیه نشینی و اسکان غیر رسمی (جهان چهارم)، انتشارات فن آوران، همدان.ص 18

45- هادیزاده بزاز، م.،1382، حاشیه نشینی و راهکارهای ساماندهی آن در جهان، شهرداری مشهد.

46- Anklesaria, S., 2002, Improving Urban Shanty Towns, Architecture Week, 21 August  2002, Retrieved from.

       http://www.architectureweek.com/2002/P:821/building_1-1.html.

47- An empirical foundation for a theory of personal victimization. Cambridge, MA:Ballinger.

48-  Arnstein, S R (1969), “A ladder of citizen participation”.Journal of the American Institute of Planners 35, 216-224.

49- Brantingham, P. L., & Brantingham, P. J. (2004). Computer simulation as a tool for Criminology, 23, 75–103

50- Benton- Short, L. and Short, J. R., 2008, Cities and Nature, Rutledge, New York.

51- Clarke, R.(1997), Situational Crime Preventation: Successful Case Studies,2^nd Edition, Harrow and Hetson, New York

52- Cozens,P.M. Hillier,D.and Prescott, G(2000), Crime and the design of new –build housing and country planning, Vol. 62, p.231

53- Cowan, R. (2005), The dictionary of urbanism, streetwise press.

54- environmental criminologists. Security Journal, 17(1), 21–30.

55- Feins, J. D. Epstein, J. C and Widom, R.(1997), Solving Crime Problems In Residential Neighborhoods, Comprehensive Changes in Design, Management and Use, National Institute of Justice, Us Department of Justice.

56- Groff, E. (2007a). Simulation for theory testing and experimentation: An example

57-  Hindelang, M. J., Gottfredson, M. R., & Garofalo, J. (1978). Victims of personal crime: using routine activity theory and street robbery. Journal of Quantitative

58- Lawrence. (1995), Economic Issues and National Security, First Edition, university press of kansas

59- Sinha, Abhijat, “Community development for effective slum upgrading;case study : Indore HabitatProject".Indore,India,School of Architecture MCGill University,Montreal,March,1995).

60- Srivinas H.(2004), Defining squatter settlements,

        http://www.gdrc.org/uem/ html. Definesquatter. P1.      

61- Takano ,A ; Tanarat, Nakamara, K. & Takechi, S. (1996), Health Levels Influenced By Urban Resiidental Condition  in a Mega city-Tokyo, Urban Studies, vol, 33

62-  The World Bank (2000). “Cities Without Slums: Moving Slums: Moving Slum Upgrading to Scale”.

        http://www.worldbank.org/urban/upgrading/docs/slums.pdf.

63- Unchs(Habitat),An Urbanization word:Global Report of Human Settlements 4883.oxford university.press4883.