تحلیل فضایی و رتبه بندی شهرهای استان آذربایجان غربی بر اساس شاخص های فقر شهری

آمایش محیط

مقاله 5، دوره 10، شماره 37، شهریور 1396، صفحه 123-148   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

پخشان خضرنژاد^{* 1}؛ اصغر عابدینی²؛ میرستار صدرموسوی¹

¹دانشگاه تبریز

²دانشگاه ارومیه

چکیده

یکی از مهم ترین هدف های هر جامعه ای برقراری عدالت اجتماعی و رفاه اجتماعی است که توزیع عادلانه امکانات و به دنبال آن کاهش فقر یک بعد مهم آن را شامل می‌شود. برای دستیابی به اهداف فوق در هر جامعه ای نیاز به شناخت میزان رفاه اجتماعی و نابرابری میان نواحی مختلف می باشد. پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی- توسعه‌ای و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی است و در آن ارزیابی فقر در شهرهای استان آذربایجان غربی به وسیله 17 شاخص انجام شده است. تجزیه و تحلیل یافته‌های پژوهش با استفاده از مدل TOPSIS و مدل ضریب پراکندگی(CV) صورت گرفته و برای آزمون فرضیات از نرم افزار SPSS استفاده شده است. تعیین وزن شاخص‌ها بر اساس نظرات 20 نفر از کارشناسان حوزه شهری و منطقه‌ای صورت گرفت. بر این اساس هر یک از نقاط شهری استان از نظر شاخص های مورد نظر رتبه بندی و سطح بندی شده اند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که در مجموع شهر‌های آذربایجان غربی از نظر فقر شهری با سطح توسعه‌یافتگی فاصله دارند و از نظر توسعه‌یافتگی میان آن‌ها عدم تعادل و ناهمگونی و به عبارت دیگر «شکاف طبقاتی» وجود دارد. همچنین، توسعه‌یافتگی شهرستان‌های آذربایجان غربی، با میزان جمعیت و به خصوص جمعیت شهری آن‌ها ارتباط بالایی دارد. به منظور حذف و یا کاهش شکاف طبقاتی و فقر و نابرابری شهری و همچنین ایجاد تعادل در زمینة توسعه در درازمدت، شهرستان‌های آذربایجان غربی رتبه بندی شده‌اند که در خاتمه پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت موجود ارایه شده است که نیازمند توجه جدی مدیران و برنامه ریزان شهری و منطقه‌ای است.

کلیدواژه‌ها

شاخص های فقر؛ فقر شهری؛ آذربایجان غربی؛ تحلیل فضایی

مراجع

 

1)   اسکندری ثانی، م. سجادی، ژ. 1392. کنش جمعی، توسعه اجتماعات محلی و نقش آنها در کاهش فقر شهری. مورد شناسی: نعمت آباد تهران. جغرافیا و آمایش شهری-             منطقه ای، شماره 11: 31-48.

2)   ارشدی،ع. کریمی،ع. 1391. بررسی وضعیت فقر مطلق در ایران در سال های برنامه اول تا چهارم توسعه.فصلنامه سیاست راهبردی و کلان، سال یکم، شماره 1: 23-42.

3)   بیورانی، ح.، غفران،ع.1388. تبیین و به‌کارگیری مدل تصمیم گیری چند معیارة TOPSIS برای رتبه بندی مناطق مختلف شهری از منظر جرم و بزه کاری. فصلنامه کارآگاه، سال دوم، شماره 8: 131-150.

4)   جواهری پور،م. 1381. چالش جهانی فقر شهری. فصلنامة علمی  پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوم، شماره 6 :127-147.

5)   خالدی،ک. پرمه، ز. 1384. بررسی وضعیت فقر در مناطق شهری و روستایی ایران (1372-82) » ، اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال سیزدهم، شماره 49:57-84.

6)    خداداد کاشی، ف،. باقری، ف،. حیدری ،خ. خداداد کاشی، ا.1381.اندازه گیری           شاخص های فقر در ایران، کاربرد انواع  خط فقر، شکاف فقر، شاخص فقر 1363-1379، مرکز آمار ایران.

7)   خسروی نژاد، ع.1391. برآورد فقر و شاخص های فقر در مناطق شهری و روستایی. مدل سازی اقتصادی ، سال ششم، شماره 18:39-60 .

8)   روستایی، ش. احدنژاد روشتی،م. اصغری زمانی،ا. زنگنه،ع.1391. توزیع فضایی فقر شهری در شهر کرمانشاه. فصلنامة علمی  پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 45:71-91 .

9)   زیاری، ک. موسوی،م.1388.تحلیلی بر اندازه گیری و تبیین خط فقر و سیاست های فقرزدایی در استان یزد. جغرافیا و توسعه، شماره 15: 5-20.

10)  زیاری، ک. سعیدی رضوانی،ن. بقال صالح پور،ل.1389. سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان آذربایجان شرق به روش (HDI). فراسوی مدیریت، سال سوم، شماره 12: 75-95.

11)  سرور، ر. خلیجی، م.1394. سنجش درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان کهکیلویه و بویر احمد. پژوهش و برنامه ریزی شهری، سال ششم، شماره 21: 89-102

12)  صراف، ح . نجمی،م.1383.معرفی الگویی روشمند جهت ارزیابی گزینه­های تعیین کیفیت اقلام. اولین کنفرانس ملی لجستیک و زنجیرة تأمین، تهران، انجمن لجستیک ایران .26 و 27 بهمن:1-15.

13)  عزیزی، م .موحد، ع. ساسانپور،  ف. کرده، نعمت. 1393. تحلیلی بر وضعیت فقر شهری. (مطالعه موردی: شهر مهاباد). سپهر، دوره بیست و سوّم، شماره90: 60-69

14)  قنبری،ی. برقی،ح.حجاریان، ا. 1393. تحلیل و اولویت بندی درجه توسعه یافتگی شهرستان های استان لرستان با استفاده از تکنیک تاپسیس.مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، سال ششم، شماره 21: 169-180.

15)  گرینزپان، آ. 1382.سیاست های فقر زدایی راهبردهای مبارزه با فقر در کشورهای در حال توسعه. ترجمه ناصر موفقیان، تهران: انتشارات مؤسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی.

16)  گیلبرت، آ. گاگلر، ژ.1375.شهرها، فقر و توسعه، شهرنشینی در جهان سوم، ترجمه پرویز کریمی ناصری .تهران: انتشارات سازمان شهرداری ها.

17)  مرکز آمار ایران.1390.نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان آذربایجان غربی.

18)  مجیدی خامنه، ب. محمدی،ع.1384.درآمدی بر شناخت و سنجش فقر شهری .جغرافیا. دوره جدید، سال سوم، شماره 6 و 7 ، :135-145.

19)  ملک­زاده، غ. 1387.ارزیابی و رتبه بندی سطح فناوری شش شاخة صنعتی منتخب استان خراسان با استفاده از روش TOPSIS، مجلة علمی- پژوهشی دانش و توسعه، سال پانزدهم، شمارة 22 :149-167.

20)  موسوی، م. حکمت­نیا،ح.1384.تحلیل عاملی و تلفیق شاخص ها در تعیین عوامل مؤثر بر توسعة انسانی نواحی ایران. جغرافیا و توسعه، دوره 3، شماره 6 :55-70.

21)  مهرگان، م.1389.مدل­های تصمیم گیری با چندین هدف، تهران: انتشارات دانشکدة مدیریت دانشگاه تهران.

22)  مهندسان مشاور طرح و آمایش.1389. مطالعات طرح جامع تجدید نظر شهر ارومیه، اداره کل راه و شهرسازی استان آذربایجان غربی.

23)  میان­آبادی، ح. افشار،ع.1387. تصمیم­گیری چند شاخصه در رتبه­بندی طرح­های تأمین آب شهری، آب و فاضلاب، شمارة 66 :34-45.

24)  نورمحمدی، م. حاضری،ح.1389.عوامل مرتبط با فقر شهری ایران طی سالهای63 تا 85، فصلنامه علمی  پژوهشی رفاه اجتماعی، سال یازدهم، شماره40:367-400.

25)  Alkire, S, & Foster, j.2009. Counting ana Multidimensial Poverty, In Von Braun J. (Ed). The Poorest and Hungry: Assessment, Analysis and Actions. Washington D.C.: International Food Policy Research Institute.

26)  Baharoglu, D .Kessides, C.2002.Urban Poverty. A Sourcebook for Poverty Reduction Strategies, Chapter 16.

27)  Hidayah Chamhuri, N, Abdul Karim, H, Hamdan, Hazlina.2012.Conceptual Framework of Urban Poverty Reduction: A Review of Literature«, Social and Behavoral Sciences, No 68, pp 804 – 814.

28)  Jitsuchon, S.2009. "What Is Poverty and How to Measure It?". TDRI Quarterly Review, Vol. 16, No. 4, pp 7-11.