مقایسه کهن‌الگوهای یونگ با شیوة عرفانی ابوسعید

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 13، شماره 47، شهریور 1396، صفحه 67-97   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

تقی اژه‌ای¹؛ مهدی عرب جعفری^{* 2}

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان

چکیده

عارفان مسلمان و یونگ نظریات و تعالیم همانندی دارند. کهن‌الگوهای یونگ، به‌ویژه دو کهن‌الگوی سایه و نقاب را می‌توان به تعالیم عارفان مسلمان نزدیک دانست. ویژگی‌هایی که یونگ برای کهن‌الگوی سایه برمی‌شمارد، نزدیک به ویژگی‌هایی است که عارفان اسلامی برای نفس برمی‌شمارند و عبادت‌ها و ریاضت‌هایی که عارفان برای رام کردن نفس انجام می‌دهند تا حدودی همانند کهن‌الگوی نقاب در نزد یونگ است. البته به دلیل متفاوت بودن هدف و مبانی معرفتی یونگ و عارفان، تفاوت‌هایی نیز در روش آنان وجود دارد. این پژوهش می‌کوشد این دو کهن‌الگو در نزد یونگ را با تعالیم ابوسعید ابوالخیر تطبیق و مقایسه کند. نگارنده کوشیده است با نگاهی مقایسه‌ای شباهت‌ها و تفاوت‌های این دو شیوه معرفتی را تبیین کند و نمودهای سایه را در اندیشة ابوسعید بنمایاند و با یافتن انواع نقاب در دیدگاه وی نقش مثبت و منفی آنها را بیان کند. نتیجه پژوهش نشان می‌دهد که هدف یونگ سازگار و هماهنگ کردن انسان با جامعه و رساندن او به فردیت در همین اجتماع است، ولی هدف ابوسعید رساندن انسان به حقیقت است.

کلیدواژه‌ها

عرفان اسلامی؛ ابوسعید ابوالخیر؛ یونگ؛ کهن‌الگوها؛ نقاب و سایه

مراجع

قرآن کریم. 1386. ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای. چاپ سوم. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.

بتولی، سید محمدعلی. 1376. با یونگ و سهروردی (مبانی فلسفی و عصب‌شناختی نظریه یونگ). تهران: اطلاعات.

جمال‌الدین ابوروح لطف الله بن ابی سعیدبن ابی سعد. 1384. حالات و سخنان ابوسعیدابوالخیر. مقدمه. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ ششم. تهران: سخن.

حافظ شیرازی، خواجه شمس الدین محمد. 1367. دیوان. باهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی. چاپ پنجم. تهران: زوّار.

دایر، وین. 1386. درمان با عرفان. ترجمه جمال هاشمی. چاپ دهم. تهران: شرکت سهامی انتشار.

روضاتیان، سیده مریم و همکاران. 1391. «نقد و تحلیل کهن‌الگوی سایه با توجه به مفهوم نفس در عرفان»، نشریه ادب و زبان دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، س 15. ش 32. پاییز و زمستان. صص 85- 103.

سجادی‌ راد، صدیقه و کریم سجادی‌ راد. 1389. «بررسی نقاب و سایه یونگ در غزلیات سنایی»، فصلنامه ادب و عرفان، دوره2، ش5، صص8-92.

شریعت باقری، محمد و مهدی، عبدالملکی. 1387. تحلیل روانشناختی خودشکوفایی از دیدگاه مولانا و راجرز. چاپ دوم. تهران: دانژه.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1385. چشیدن طعم وقت. از میراث عرفانی ابوسعید ابوالخیر. تهران: سخن.

شمیسا، سیروس. 1371. داستان یک روح. چاپ اول. تهران: فردوس و مجید.

ـــــــــــــــ . 1381. نقد ادبی. چاپ سوم. تهران: فردوس.

شولتز، دوان پی. سیدنی آلن شولتز. 1385الف. تاریخ روانشناسی نوین. ترجمه علی اکبر سیف و همکاران. تهران: رشد.

ـــــــــــــــــــــــــــــ . 1385ب. نظریه‌های شخصیت. ترجمة یحیی سید محمدی. چاپ نهم. تهران: ویرایش.

عزالدین کاشانی، محمودبن علی. 1385. مصباح‌الهدایه و مفتاح‌الکفایه. مقدمه. تصحیح و توضیحات عفت کرباسی و محمدرضا برزگر خالقی. چاپ دوم. تهران: زوار.

غنی، قاسم. 1340. بحث در آثار و افکار و احوال حافظ. جلد دوم (تاریخ تصوف در اسلام) چاپ دوم. تهران: زوّار.

فوردهام، فریدا. 1346. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمة مسعود میربها. تهران: سازمان انتشارات اشرفی.

قشقایی، سعید. 1390. «بررسی کهن‌الگوی سایه و انطباق آن با نفس در مثنوی‌های عطار»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س7، ش 25، زمستان.

قشیری، ابوالقاسم عبدالکریم بن هوازن. 1387. رساله قشیریه. ترجمة ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. چاپ اول. تهران: زوّار.

کاکس، دیوید. 1383. روان‌کاوی و روان‌شناسی تحلیلی (مقدمه بر اثر ک. گ. یونگ). ترجمه سپیده رضوی. تهران: پیک فرهنگ.

کزازی، میرجلال الدین. 1372. رؤیا، حماسه، اسطوره. تهران: مرکز.

محمدبن منور میهنی. 1385. اسرارالتوحید فی مقامات شیخ ابوسعیدابوالخیر. مقدمه، تصحیح، تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ ششم. تهران: آگاه.

محمدی، علی و مریم اسم‌علی‌‌پور. 1391. «بررسی تطبیقی کهن‌الگوی نقاب در آرای یونگ و رد پای آن در غزل‌های مولانا (غزلیات شمس)»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س8، ش26، صص 151-183.

مورنو، آنتونیو. 1386. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه داریوش مهرجویی. چاپ چهارم. تهران: مرکز.

مولوی، جلال الدین محمد. 1386. فیه ما فیه. تصحیح بدیع الزمان فروزانفر. چاپ پنجم. تهران: نامک.

میرباقری فرد، سید علی اصغر و همکاران. 1388. «علل پای‌بندی پیروان مکتب عرفانی بغداد به رعایت شریعت»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، س17. ش 64. بهار، صص 65- 90.

نجم رازی، عبدالله بن محمد. 1384. مرصاد‌العباد. به اهتمام محمدامین ریاحی. چاپ یازدهم. تهران: علمی و فرهنگی.

هال، کالوین اس و ورنون جی نورد بای. 1375. مبانی روان‌شناسی تحلیلی یونگ. ترجمه محمد حسین مقبل. تهران: جهاد دانشگاهی تربیت معلم.

یاوری، حورا. 1374. روانکاوی و ادبیات. چاپ اول. تهران: تاریخ ایران.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمه پروین فرامرزی. مشهد: آستان قدس رضوی.

ـــــــــــــــــ . 1372. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمه محمد علی امیری. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــ . 1377. انسان و سمبل‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چاپ اول. تهران: جامی.

 

English Source

Jung.Carl Gustav. 1960. Archetype and the collective