مطالعه تطبیقی رویکرد کهن‌الگویی سه اسطوره رویین‌تن (اسفندیار، آشیل و زیگفرید)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 13، شماره 47، شهریور 1396، صفحه 165-196   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

علی صالحی^{* 1}؛ ابوالقاسم دادور²

¹دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهرا

چکیده

اندیشۀ رویین‌تنی، که ریشه‌ای کهن داشته و بیانگر آرزوی دیرینه بشر برای دستیابی به آسیب‌ناپذیری و بی‌مرگی است، به انحای گوناگون در میان اسطوره‌های ملل مختلف نمود یافته است. سه اسطورۀ رویین‌تنی، یعنی آشیل، اسفندیار و زیگفرید، در مقایسه با سایر رویین‌تنان از تواتر بیشتر و جامع‌تری برخوردارند و رویین‌تنی به عنوان یک انگاره کهن‌الگویی در روایت هر سه اسطوره قابل بحث و مطالعه است. از آنجا که بسیاری ازپژوهشگران شباهت‌های میان این سه اسطوره را ناشی از نظریۀ کهن‌الگویی یونگ دانسته‌اند، تلاش شده است در این پژوهش میزان صحت و سقم موضوع بررسی شود. روش تحقیق در این پژوهش، اسنادی و کتابخانه‌ای است. این مطالعه، با هدف شناسایی ریشه‌های مشترک این اسطوره‌های رویین‌تن، از منظر نظریه کهن‌الگوها به بررسی نقاط اشتراک و افتراق میان آنها و میزان اثرپذیری این سه اسطوره از یکدیگر پرداخته است و با رویکرد کهن‌الگویی در مطالعه تطبیقی میان اسفندیار، آشیل و زیگفرید، به این سؤال پاسخ می‌دهد که چه ریشه‌های مشترک و یا متمایزی را می‌توان در مطالعه این سه اسطوره رویین‌تن یافت و تا چه میزان شباهت‌های موجود میان این سه اسطوره را می‌توان با نظریۀ کهن‌الگویی توجیه کرد. از مهم‌ترین نتایج این پژوهش، تقویت نظریۀ تاثیرپذیری فردوسی از هومر در خلق اسطورۀ اسفندیار است.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ کهن‌الگو؛ اسفندیار؛ آشیل؛ زیگفرید؛ رویین‌تن

مراجع

آموزگار، ژاله. 1386. تاریخ اساطیری ‌ایران. تهران:  سمت.

آلندی، رنه. 1378. عشق. ترجمه جلال ستاری. تهران: توس.

اسلامی‌ندوشن، محمدعلی. 1390. داستان داستان‌ها: رستم و اسفندیار در شاهنامه. تهران: شرکت سهامی انتشار.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1386. «بررسی تطبیقی شخصیت آشیل- اسفندیار و رستم- هکتور در ایلیاد و شاهنامه»، در شاهنامه‌پژوهی، ج2، مشهد.

امامی، نصراله. 1385. مبانی و روش‌های نقد ادبی. تهران: جامی.

امیدسالار، محمود .1377. اسفندیار و آشیل. مجله ایران شناسی، سال دهم(40)،744-734.

امیرقاسمی، مینو. 1368. «آشیل و اسفندیار: دو همزاد اسطوره‌ای»، جستارهای ادبی، ش 86 و 87، صص 448-433.

بیلسکر، ریچارد. 1388. اندیشۀ یونگ. ترجمه حسین پاینده. تهران: آشتیان.

تبریزی، غلامرضا. 1373. نگرشی بر روانشناسی یونگ. مشهد: جاودان خرد.

جمالی، کامران. 1368. فردوسی و هومر. تهران: اسپرک.

حجت، عماد. 1376. جهان مطلوب سهراب سپهری. تهران: بهزاد.

حری، ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصر فارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، ش15، صص 33-9.

حریری، ناصر. 1377. مرگ در شاهنامه (مجموعه مقالات). بابل: آویشن.

حسن‌زاده دستجردی، افسانه. 1394. «تحلیل ساختار رمان چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم، بر اساس کهن‌الگوی سفر قهرمان»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. س11، ش 39، صص 49-79.

دبیرسیاقی، سید محمد. 1386. برگردان روایت‌گونه شاهنامه فردوسی به نثر. تهران: قطره.

رجایی، نجمه. 1381. اسطوره‌های رهایی. مشهد: دانشگاه مشهد.

زاویه، سعید. 1389. «تحلیل مضمونی چند نمونه از نگارههای گذر سیاوش بر آتش در شاهنامه فردوسی»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، س16، ش21، صص56-78.

سعادت، اسماعیل. 1374. سرود نیبلونگن. تهران: سروش.

سلامی، مسعود. 1391. «بررسی جهان‌بینی در دو اثر اسطوره‌ای حماسی شاهنامه و سرود نیبلونگن»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی، س6، ش23، صص 108-83.

شریفی، محمد. 1387. فرهنگ ادبیات فارسی. تهران: نشر نو.

شمیسا، سیروس. 1381. انواع ادبی. تهران: فردوس.

طغیانی اسفرجانی، اسحاق. 1377. «مقایسه اجمالی حماسه‌های ایرانی و غیر ایرانی»، مجله دانشکده ادیبات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ش12، صص 130-98. 

فوردهام، فریدا. 1356. مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ. ترجمه مسعود میربها. تهران: اشرفی.

فون فرانتس، ماری لوییز. 1384. فرایند فردیت: در انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی.

گریمال، پیر. 1367. فرهنگ اساطیر یونان و رم. ترجمه بهمنش. ج 1. تهران: امیرکبیر.

مسکوب، شاهرخ. 1377. مقدمه ای بر رستم و اسفندیار. تهران: علمی فرهنگی.

مدرسی، فاطمه. 1391. «بررسی کهن‌الگوی سایه در اشعار مهدی اخوان ثالث»، ادبیات پارسی معاصر، س2، ش1، صص 137-113.

معین، محمد. 1360. فرهنگ فارسی. جلد دوم. تهران: امیرکبیر.

ممتحن، مهدی. 1393. «ویژگی‌های مشترک دو اثر حماسی ایران و آلمان»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، ش 32، صص 78-55.

مورنو، آنتونیو . 1386. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمه داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

میرمیران، سید مجتبی. 1391. «تحلیل کهن‌الگویی داستان رستم و اسفندیار»، مطالعات داستانی، ش 2، 109-95.

سیدمهدی، نوریان. 1392. «بررسی کهن‌الگوی پیر خرد در شاهنامه»، شعر پژوهی (بوستان ادب - علوم اجتماعی و انسانی )، ش1 (پیاپی 15)، صص 186-167.

وگلر، کریستوفر. 1386. ساختار اسطوره‏ای در فیلمنامه. ترجمة عباس اکبری. تهران: نیلوفر.

هومر. 1349. ایلیاد. ترجمه سعید نفیسی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

ﯾﻮﻧﮓ، ﮐﺎرل ﮔﻮﺳﺘﺎو. ۱۳۷۹. روانﺷﻨﺎﺳﯽ و ﮐﯿﻤﯿﺎﮔﺮی. ﺗﺮﺟﻤﮥ ﭘﺮوﯾﻦ ﻓﺮاﻣﺮزی. ﻣﺸﻬد: آﺳﺘﺎن ﻗﺪس رﺿﻮی.

یونگ، کارل گوستاو. 1387. انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. چاپ ششم. تهران: جامی.