بهرام از اسطوره تا تاریخ (جستاری در ویژگی‌های مشابه یک نام مشترک)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 13، شماره 47، شهریور 1396، صفحه 309-341   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

هوشنگ محمدی افشار

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

اغلب نام‌های مشترک در اساطیر کهن دارای سرانجام و تقدیر مشابه و متأثر از نمونۀ ازلی و کهن‌الگوی واحد هستند. نمونۀ این نامها در اسطوره‌های ایرانی و حماسۀ ملّی ایران فراوان به چشم می‌خورد. از جمله نام‌های بسیار پربسآمد که هم جنبۀ اسطوره‌ای و آئینی دارد، هم حماسی، نام «بهرام» است که در فرهنگ آریایی و تاریخ ایران باستان دارای خویشکاری‌هایی چون، خدای جنگ، ایزد پیروزی، موعود، منجی، شاه و پهلوان زیناوند و ارتشتار و پیروزمند است. در این جستار که به شیوۀ توصیفی و تحلیلی نوشته شده است، تلاش شده است شخصیت بهرام‌های مشهور در بستر اساطیر ایرانی و حماسۀ ملّی ایران، بیشتر شناسایی شود و مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و اثبات گردد که مصادیق این نام در اساطیر و تاریخ ایران، تقریباً دارای ویژگی‌ها، خویشکاری‌ها و تقدیر و سرنوشت مشابه هستند.

کلیدواژه‌ها

بهرام؛ اساطیر و حماسه ملّی ایران؛ خویشکاری مشابه؛ تاریخ باستان

مراجع

اوستا. 1370. پژوهش: جلیل دوستخواه. چاپ اوّل. تهران: مروارید.

احمد نژاد، کامل. 1369. تحلیل آثار نظامی گنجوی. چاپ اوّل. تهران: علمی .

اخوّت، احمد. 1392. دستور زبان داستان. چاپ دوم. اصفهان: فردا.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. 1387. اسطوره، بیان نمادین. چاپ دوم. تهران: سروش.

ایونس، ورونیکا. 1381. شناخت اساطیر هند. ترجمه: محمد حسین باجلان فرخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

بری، مایکل. 1385. تفسیر هفت پیکر نظامی. چاپ اوّل. تهران: نی.

بلعمی، ابوعلی. 1386. تاریخ بلعمی (ترجمه تاریخ الرسل و الملوک طبری). تصحیح: محمد تقی بهار و محمد پروین گنابادی. چاپ اوّل. تهران: هرمس.

بهار، مهرداد. 1376. پژوهشی در اساطیر ایران. چاپ اوّل. تهران:آگه.

ــــــــــ . 1384. از اسطوره تا تاریخ. چاپ چهارم. تهران: چشمه.

بویس، مری. 1377. چکیده تاریخ کیش زرتشت. ترجمه: همایون صنعتی زاده. چاپ اول. تهران: صفی علیشاه.

بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. 1367. التفهیم لاوائل صناعه التنجیم. تصحیح: جلال الدین همایی. چاپ چهارم. تهران: هما.

پورداوود، ابراهیم. 1382. زین ابزار. (جنگ ابزارهای باستانی ایران). به اهتمام: عبدالکریم جربزه‌دار. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

پین‌سنت، جان. 1387. اساطیر یونان. ترجمه: محمد حسین باجلان فرخی. چاپ دوم. تهران: اساطیر.

حافظ، شمس‌الدین محمد. 1389: دیوان. مصحّح علامه قزوینی و قاسم غنی، تهران: هم‌میهن.

خالقی مطلق، جلال. 1388. سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. چاپ سوم. تهران: افکار.

خیّام، عمربن ابراهیم. 1380. نوروزنامه. تصحیح و تحشیه مجتبی مینوی. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

رستگار فسایی، منصور. 1379الف. اژدها در اساطیر ایران. چاپ دوم. تهران: توس.

ــــــــــــــــــــ . 1379ب. فرهنگ ‌نامهای شاهنامه. جلد1. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

ــــــــــــــــــــ . 1383. پیکرگردانی در اساطیر. چاپ اوّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زند وهومن یسن و کارنامه اردشیر بابکان. 1384. به کوشش صادق هدایت. چاپ اوّل. تهران: آزاد مهر.

سرکاراتی، بهمن. 1385. سایه‌های شکار شده. چاپ دوم. تهران: طهوری.

شکوهی، فریبا. 1386. «بهرام ورجاوند». در دانشنامه زبان وادب فارسی. جلد دوم. به سرپرستی اسماعیل سعادت. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان وادب فارسی.

شکوهی، یلدا. 1388. «زند و همن یَسن»، دانشنامه زبان و ادب فارسی. جلد سوم. به سرپرستی اسماعیل سعادت. چاپ اول. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

شمیسا، سیروس. 1373. انواع ادبی. چاپ دوم. تهران: فردوس.

صفا، ذبیح الله. 1369. حماسه‌سرایی در ایران. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

عفیفی، رحیم. 1383. اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشته‌های پهلوی. چاپ دوم. تهران: توس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1375. شاهنامه. بر اساس چاپ مسکو. به کوشش: سعید حمیدیان. چاپ سوم. تهران: قطره.

فرنبع دادگی. 1369. بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. چاپ اوّل. تهران: توس.

فره‌وشی، بهرام. 1370. ایرانویج. چاپ سوم. تهران: دانشگاه تهران.

کریستن سن، آرتور. 1377. ایران در زمان ساسانیان. ترجمه غلامرضا رشید یاسمی. چاپ نهم. تهران: دنیای کتاب.

معین، محمّد. 1384. تحلیل هفت پیکر. چاپ اوّل. تهران: معین.

مجمل التواریخ و القصص. 1382. تصحیح محمد تقی بهار. چاپ اوّل. تهران: دنیای کتاب.

مینوی خرد. 1380. ترجمه احمد تفضّلی. ویرایش سوم. تهران: توس.

نصراصفهانی، محمدرضا و علی صادقی. 1391. «دگردیسی ایندرا به رستم»، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س8. ش 28.

نظامی گنجه‌ای، الیاس بن یوسف. 1387. هفت پیکر. به کوشش سعید حمیدیان. چاپ هفتم. تهران: قطره.

 وندیداد. 1385. ترجمه و پژوهش هاشم رضی. چاپ اوّل. تهران: بهجت.

هومر. 1386. ادیسه. ترجمه سعید نفیسی. چاپ سوم. تهران: دنیای کتاب.

هینلز، جان راسل. 1384. شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ نهم. تهران: چشمه.

یاحقی، محمد جعفر . 1386. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.

یشت‌ها. 1377. جلد دوم. تفسیر ابراهیم پورداوود. چاپ اوّل. تهران: اساطیر.

 

English sources

Justi, Ferdinan. 1985. Iranisches Namen buch. printed in Germany: herstel lung.