دگردیسی اسطورة آفرینشِ مهری در عرفانِ ایرانی- اسلامی (با تکیه بر اشعارِ مولوی)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 13، شماره 47، شهریور 1396، صفحه 343-362   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

عبدالله واثق عباسی¹؛ یعقوب فولادی^{* 2}

¹دانشیارِ گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

یکی از اصلی‌ترین جایگاه‌های بازتولید اسطوره‌ها، نحله‌های فرهنگی ـ اعتقادی در بسترِ دین و فرهنگِ جدید است. در این گرایش‌های فرهنگی نو، بازتولیدِ اسطوره گاه آگاهانه است و گاه ناآگاهانه؛ گاه به صورت مستقیم و با همان شکل است و گاه با جرح و تعدیل و به شکل‌های مختلف که معمولاً برای ادامة حیاتِ خود به لایه‌های ژرف‌ترِ فرهنگِ جدید پناه می‌برد. این پژوهش با روشِ تطبیقی ـ تحلیلی بر آن است تا چگونگی دگردیسی و بازتولیدِ اسطورة آفرینشِ مهری (میتراییسم) را در عرفانِ ایرانی ـ اسلامی نشان‌دهد. به نظر می‌رسد اسطورة آفرینشِ مهری از طریق لایه‌های نهانِ فرهنگی، در  عرفانِ ایرانی ـ اسلامی تبلور یافته است و به شکلِ کشتنِ گاوِ نفس و گاوِ تن در عرصة عرفان حیاتِ خود را در کالبَدی جدید ادامه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

آیینِ مهر؛ اسطوره؛ گاوکشی؛ عرفان ایرانی ـ اسلامی

مراجع

اوستا. 1385. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. جلد اول. تهران: مروارید.

آزادی ده‌عباسانی، نجیمه. 1394. «رمزگشایی آیین قربانی در اسطوره، عرفان و فرهنگ»، فصلنامة ادبیاتِ عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب، س 11. ش 38. صص 40 – 11.

استخری، پروین. 1381. «میتراییسم»، نامة انجمن (انجمن آثار و مفاخرِ فرهنگی)، ش7، صص 160 – 150.

افراسیاب‌پور، علی اکبر. 1389. «ریشه‌های عرفانی در اساطیر ایران»، فصلنامة تخصصی عرفان. س6. ش 24. تابستان. صص 32 – 13.

اقبال لاهوری، محمد. 1380. سیرِ فلسفه در ایران. ترجمة امیرحسین آریان‌پور. تهران: نگاه.

الیاده، میرچا. 1374. اسطوره، رویا، راز. ترجمة رؤیا منجم. چاپ اول. تهران: فکر روز.

________. 1372. رساله در تاریخ ادیان. مترجم جلال ستاری. چاپ اوّل. تهران: سروش.

اولانسی، دیوید. 1380. پژوهشی نو در میتراپرستی: کیهان‌شناسی و نجات و رستگاری در دنیای باستان. ترجمه و تحقیق مریم امینی. چاپ اول. تهران: چشمه.

بهار، مهرداد. 1384. «آیین مهر و ورزشِ باستانی ایران در کتاب»، در از اسطوره تا تاریخ. چاپ چهارم. تهران: چشمه.

بویس، مری. 1390. آیینِ زرتشت کهن‌روزگار و قدرتِ ماندگارش. ترجمة ابوالحسن تهامی. چاپ چهارم. تهران: قطره.

رستگار فسایی، منصور. 1382. پیکرگردانی در اساطیر. چاپ اوّل. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

رضی، هاشم. 1371. آیینِ مهر(میتراییسم).چاپ اول. تهران: بهجت.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1369. ارزشِ میراثِ صوفیه. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.

_____________ . 1363. جست‌وجو در تصوفِ ایران. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.

سجادی، ضیاء‌الدین. 1372. مقدمه‌ای بر مبانی عرفان و تصوف. تهران: سمت.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1380. نوشته بر دریا، از میراثِ عرفانی ابوالحسن خرقانی. تهران: سخن.

شمیسا، سیروس. 1376. فرهنگ اشارات. تهران: فردوس.

شورتهایم، المار. 1387. گسترش یک آیینِ ایرانی در اروپا. ترجمة نادرقلی درخشانی. با پیوست‌هایی از ابوالقاسم پرتو اعظم، رکن‌الدین همایون‌فرّخ، اکرم امیر افشاری و منوچهر جمالی. چاپ اول. تهران: ثالث.

فرنبغ دادگی. 1369. بندهشن. گزارنده مهرداد بهار. چاپ اول. تهران: توس.

کمیلی، مختار و منصوره آرین فر. 1387. «ردّپای اساطیر در داستانِ شیر و گاو از کلیله و دمنه»، مجلة زبان و ادبیاتِ فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، س6. بهار و تابستان. صص 92 ـ 83.

کومن، فرانتس. 1386. دینِ مهری. ترجمة احمد آجودانی. چاپ اول. تهران: ثالث.

لافورگ، رنه و آلندی، رنه. 1378. «نمادپردازی»، در کتاب اسطوره و رمز: مجموعه مقالات. ترجمة جلال ستاری. چاپ دوم. تهران: سروش.

مجتبایی، فتح‌الله. 1352. شهرِ زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایرانِ باستان. تهران: چاپخانة کاویان.

معین، محمد. 1371. فرهنگ فارسی. جلد دوم از دورة شش جلدی. تهران: امیرکبیر.

مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد. 1371. مثنوی معنوی. مطابقِ نسخة تصحیح شدة رینولد نیکلسون. چاپ سوم. تهران: نگاه.

_________________ . 1387. کلیاتِ دیوانِ شمس. مطابقِ نسخة تصحیح شدة استاد بدیع‌الزمان فروزانفر. 2 جلد. چاپ چهارم. تهران: نگاه.

مینایی، محمد. 1324. «منشأ تصوف از کجاست؟»، پژوهش‌های فلسفی، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی تبریز، ش 21 و 22. صص 79 – 73.

نفیسی، سعید. 1346. سرچشمة تصوف. تهران. فروغی.

وِرمازِرن، مارتین. 1390. آیینِ میترا. ترجمة بزرگ نادرزاد. چاپ هشتم. تهران: چشمه.

یشتها. 1377. گزارش ابراهیم پورداود. ج اول. تهران: اساطیر.