بررسی مفهوم خلاقیت ودلالت های تربیتی آن دراندیشه اسلامی

ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی

مقاله 8، دوره 7، شماره 1، شهریور 1396، صفحه 187-224   

نوع مقاله: علمی - پژوهشی

نویسندگان

محمد نعمانی^{* 1}؛ مسعود صفایی مقدم²؛ محمد جعفر پاک سرشت³؛ ‏ منصور مرعشی⁴

¹دکتری تخصصی فلسفة تعلیم و تربیت، از دانشگاه شهید چمران اهواز‏، اهواز،خوزستان

²استاد دانشکده علوم تربیتی وروان شناسی دانشگاه شهیدچمران اهواز

³استاد بازنشسته دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی‏، از دانشگاه شهید چمران اهواز‏، اهواز، خوزستان ‏‎

⁴دانشیار دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی‏، از دانشگاه شهید چمران اهواز‏، اهواز، خوزستان‎

چکیده

چکیده
زمینه : تربیت پیچیده‌ترین حوزه فعالیت بشری است،که تحول و توفیق در آن دغدغه همیشگی تاریخ بشربوده و هست.برای موفقیت دراین مسیربایدبه بخش‌ها و عوامل مختلف موثردرآن اهتمام داشته باشیم.خلاقیت، از ویژگی‌های برجسته انسانی ودرزمره مباحث محوری تعلیم وتربیت است.
هدف : پژوهش حاضرقصدداشت تابامراجعه به بخشی ازمنابع اندیشه اسلامی،به استنباط ،توصیف، وتبیین مفهوم خلاقیت ودلالت‌های تربیتی آن بپردازد .
روش : روش تحقیق دراین پژوهش« توصیفی تحلیلی )تفسیری(»است. ابتدانگاهی به معناومفهوم خلاقیت شده،وسپس با«توصیف و تحلیل»آن دراندیشه اسلامی، استلزامات تربیتی آن استنباط وارائه گردیده است.

یافته‌ها :نتایج تحقیق از فضیلت،اهمیت،وضرورت توجه به خلاقیت رادرزندگی وشبکه پرورش وآموزش حکایت دارد.انسان ازخالق خودجدایی نداشته وهرکنش اوبه نوعی حرکت درتضعیف یاتقویت این اتصال است. خلاقیت،چه درساحت اندیشه وچه درقلمروعمل،امری وجودی است که انسان را،درهرلحظه وبه گونه‌ای خاص،درپیوندطولی وعرضی باکل عناصرهستی نگه می‌دارد.انواع ابزارمعرفتی که دراین فرایند دخالت دارند،دارای تفاوت‌هاومراتبی هستند،ودخالت هرشکل ازمنابع وابزارهای شناختی اثرخاص خودرادر تشکیل وتداوم خلاقیت بجامی‌گذارد.به‌علاوه،ظهور ،اعتبار،واثرگذاری حقیقی خلاقیت منوط به آنست که هماهنگ بااصول وارزش‌های الهی حاکم برگیتی باشد.
نتیجه‌گیری :اگر جایگاه خلاقیت رابه خوبی دریابیم،می‌فهمیم که تبیین وتقویت حضور آن درصحنه تربیت مطلوب وزندگی معقول اجتناب‌ناپذیراست.روان‌شناسی،اندیشه اسلامی وهرحوزه علمی ومعرفتی به اشکال مختلف براین نیاز اصرارمی‌ورزند واهمیت آن رادر تعالی وشکوفایی مادی ومعنوی انسان متذکرشده‌اند .

کلیدواژه‌ها

"خلاقیت"؛ "هستی شناسی"؛ "معرفت شناسی"؛ "ارزش شناسی"

مراجع

قرآن کریم. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی.(1375).تهران: انتشارات جامی و انتشارات نیلوفر.

نهج البلاغه.ترجمه محمددشتی. (1379).تهران: نشر ستاد اقامه نماز.

ابن سینا، حسین بن عبدالله؛رساله عرشیه: از مجموعه رساﺋل(هفده رساله).ترجمه سیدمحمود طاهری و همکاران. (1388). قم: انتشارات آیت اشراق.

الهی قمشه ای، محیی الدین مهدی.(1335).حکمت الهی .تهران: انتشارات اسلامی.

بونتمپو،چارلزجی.،واودل،اس.جک. جغد مینروا: فلسفه به روایت فیلسوفان. ترجمه مسعود علیا. (1385). تهران: انتشارات ققنوس.

جهانیان،رمضان.(1395). عوامل مؤثر در پرورش و توسعه خلاقیت دانش آموزان مدارس ابتدایی استان البرز. فصلنامةعلمی،پژوهشیابتکاروخلاقیتدرعلومانسانی، 6(2)، 175-202.

خواجه نصیرالدین طوسی.(1369).اخلاق ناصری،تصحیح و تنقیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: انتشارات خوارزمی.

خوانساری،محمد.(1373).شرح غررالحکم و دررالکلم،ج6. تهران: اتشارات دانشگاه تهران.

دورانت، ویل. تاریخ فلسفه. ترجمه عباس زریاب خویی.(1335).تهران: دانش.

دیباجی،سیدمحمدعلی. (1387).روش شناسی حکمت اشراق. مجله حکمت و فلسفه،4(4)،115-132.

راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد .مفردات الفاظ قرآن،ج1.ترجمه سیدغلامرضا خسروی حسینی.(1361).تهران: انتشارات کتابفروشی مرتضوی.

سالاری،عزیزالله.(1377).حرکت جوهری وخلق مدام.کیهان اندیشه، 78،118-103.

سالاری،عزیزالله.(1384).خلق مدام درنگاه ابن عربی و مقایسه آن با حرکت جوهری صدرا. اندیشه دینی، 16، 113-132.

سجادی، سیدجعفر. (1373). فرهنگ معارف اسلامی،ج2.تهران: انتشارات کومش.

سجادی، سیدجعفر. (1386). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی. تهران: انتشارات طهوری.

سهروردی،شیخ شهاب الدین یحیی. حکمه الاشراق. ترجمه و شرح سید جعفر سجادی.(1384).تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

شریف،میان محمد.تاریخ فلسفه در اسلام،ج1و2،ترجمه نصرالله پورجوادی و همکاران.(1389).تهران. مرکز نشر دانشگاهی.

عباسی، شهاب الدین.(1387). نام آوران فرهنگ معاصر.تهران: انتشارات مروارید.

عظمتی، حمیدرضا و همکاران.(1395). اصول طراحی مؤثر در ارتقای خلاقیت دانش­آموزان در فضاهای آموزشی . فصلنامةعلمی،پژوهشیابتکاروخلاقیتدرعلومانسانی، 6(2)، 121-142.

غزالی،امام محمد.الاربعین.ترجمه برهان الدین حمدی.(1375).تهران: انتشارات اطلاعات.

فخری،ماجد.(1983). سیر فلسفه در جهان اسلام.ترجمه نصرالله پورجوادی و همکاران.(1372).تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

قرشی،سیدعلی اکبر.(1372). قاموس قرآن،ج7-6-5.تهران:دارالکتب الاسلامیه.

کلینی،ثقه الاسلام،اصول کافی،ج3.ترجمه و شرح سیدجوادمصطفوی،تهران: دفتر نشر فرهنگ اهل بیت.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1373). پیام قرآن،ج2.قم: مدرسه الامام امیرالمومنین(ع).

ملاصدرا، صدرالمتالهین محمدبن ابراهیم، الشواهد الربوبیه. ترجمه و تفسیر جواد مصلح. (1389). تهران: سروش.

نصر،سیدحسین.(1968) . علم وتمدن دراسلام،ترجمه احمدآرام.(1359)،تهران: انتشارات خوارزمی.

نصری،عبدالله.(1383). حاصل عمر:سیری در اندیشه های استاد مطهری، ج 1. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

نکویی سامان،مهدی.(1388). نظام احسن ازدیدگاه صدرالمتألهین. مجله خردنام،55،45-63.

هایدگر، مارتین. معنای تفکرچیست؟.ترجمه فرهادسلمانیان.(1385). تهران: نشرمرکز.

هجویری،ابوالحسن علی بن عثمان. (1389).کشف المحجوب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمودعابدی. تهران: انتشارات سروش.

الطباطبایی،السیدمحمدحسین.(1415). بدایه الحکمه. قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین .

الطوسی، شیخ الطاﺋفه ابی جعفر محمدبن الحسن.(1409). تفسیرالتبیان، المجلد1. تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیرالعاملی. مکتب الاعلام الاسلامی.

ملاصدرا، صدرالمتالهین محمدبن ابراهیم.(1376). رساله المشاعر. به تصحیح سیدجلال الدین آشتیانی.تهران: انتشارات امیرکبیر.

 

Bayot, Kerwin N. (2009- 2010). The Philosophical and Theological Foundations of Creativity, its Concept and Practice in Saint Mary's University, SMU Research Journal, Vo/.XX, SY, pp.23-62

Davidson, Arnold I. (1990).Spiritual Exercises and Ancient Philosophy: An Introduction to Pierre Hadot; critical inquiry, V.16, N.3, spiring, pp.475-482.

Dewey, John. (2001).Democracy and Education: An introduction to the philosophy of education; floating press, U.S.A.

Ekanem, Francis  E.(2012).Educational Existentialism, journal of humanities and social sciences(JHSS).Vol.2,issue 2,sep-oct,pp.22-27

Fanning, Steven. (2001).MYSTICS OF THE CHRISTIAN TRADITION; London and New York, Routledge.

Fasko, Jr., Daniel (2000–2001). Education and Creativity; Creativity Research Journal, Vol. 13, Nos. 3 & 4, 317–327.

Guilford, J.P. (1968); Intelligence, Creativity, and Their Education Implication; Robert R. Knapp publisher, San Diago, California.

Halligan, Fredrica. (2010).Sufis and Sufism.from: Encyclopedia of Psychology and Religion.

David A. Leeming, Kathryn Madden, Stanton Marlan: Springer Science & Business Media, LLC 2010 (USA).

Henden, Gisle. (2004).Intuition and its Role in Strategic Thinking; A dissertation submitted to BI Norwegian School of Management for the Degree of Dr. Oecon ,BI Norwegian School of Management , Department of Strategy and Logistics.

Henriksen, D., Mishra, P. & Fisser, P. (2016).  Infusing Creativity and Technology in 21st Century Education: A Systemic View for Change; Educational Technology & Society, 19 (3), 27–37.

Kazdin, Alan E. (2000). Encyclopedia of Psychology, v.2, New York, Oxford University Press.

Kesim, M. (2009).Creativity and Innovation in Learning: Turkish Online Journal of Distance Education-TOJDE, July Vol. 10 Number3.

McAuley, C.E. (2010) .Krishnamurti and Education, Journal of conscious evolution, vol. 5.

Munday, L. (2016).A Creative Education for the Day after Tomorrow ; Journal of Philosophy of Education, Vol. 50, No. 1,pp.49-61 .

Pope, Rob. (2005).Creativity: Theory, History, Practice; Routledge, USA and Canada.

Rayan, Sobhi. (2012). Islamic Philosophy of Education; International journal of humanistic and social science, Vol.2, N.19, special issue-october.

Reber, Arthur S. (1985). Dictionary of Psychology, Tehran: Roshd.

Santrock, John W. (1991). Psychology, the Science of Mind and Behavior. Wm. C. Brown Publishers U.S.A.

Sdorow, Lester, M. (1993).Psychology; Brown & Benchmark publishers, U.S.A.

Snauwaert, Dale T. (2012).The Importance of Philosophy for Education in a Democratic Society; Journal of peace education and social justice, vol.6, n.2, pp.73-84.

Steiner, Rudolf. (1995).Intuitive thinking as a spiritual path; translated by Michael Lipson, Anthroposophic Press, Inc., U.S.A.

Sternberg, Robert J. (2006).The Nature of Creativity, Creativity Research Journal, Vol. 18, No. 1, 87–98.

Tripathi, Vandana. (2011).The Relevance Concept of Education in Contemporary Times; international referred research journal, Feb. v.I, issue 17.

Wang, A. Y. (2011).Contexts of Creative Thinking: A Comparison on Creative Performance of Student Teachers in Taiwan and the United States, journal of international and cross-cultural studies, Volume 2, Issue 1.

Yin Cheng, Viv and Mo. (2001).Enhancing Creativity of Elementary Science Teacher-a preliminary study; Asia pacific forum on science learning and teaching (APFSLT).vol.2.issue 2, article 4, dec.