بررسی ویژگی‌های سبکی دُرِّسخن « غیاث»

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 1، دوره 9، شماره 32، شهریور 1396، صفحه 13-49   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدحسین کرمی¹؛ محمدرضا تقیه^{* 2}

¹دانشگاه شیراز، استاد دانشکده زبان و ادبیات فارسی.

²گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اقلید، دانشگاه آزاد اسلامی، اقلید، ایران

چکیده

دُرِّسخن اثری منثور است آمیخته به نظم که در قرن هشتم هجری به وسیله‌ی غیاث‌الدین بحرآبادی حمویی به تقلید از گلستان سعدی نگارش شده است. این اثر، بین سال‌های 739تا 750 ه . ق، یعنی هشتادوسه تا نودوچهار سال پس از نگارش گلستان سعدی، و به همان سبک، نوشته شده است. می‌توان این اثر را پس از نزهه‌الارواح امیری حسینی در ۷۱۱ق. ، روضه­خلد 733 ق‌ و نگارستان جوینی که در 735ق نگاشته شده، چهارمین اثر نوشته شده به تقلید از گلسـتان از لحاظ تاریخی دانسـت. اگرچه کتاب، توان برابری با کلام فاخر سعدى را ندارد، اما اثری پخته، سنجیده، زیبـا، ساده و مفید است. این مقاله بر آن است که ضمن معرفی کوتاه نویسنده و اثرش، ویژگی­های سبکی کتاب دُرِّسخن غیاث را بررسی کند. نخست، به نویسنده­ی آن یعنی «ابوالفتوح غیاث حمویی»، متخلص به «غیاث» و کتابش دُرِّسخن پرداخته و اطلاعاتی را به دست داده است. در ادامه مقاله، ویژگی­های سـبکی «دُرِّسخن» غیاث، مورد بررسی قرار گرفته است. از آنجا که متن کتاب عرفانی، اخلاقی و تعلیمی است، به شیوه‌ای ساده و روان نوشته شده، گاهی با سجع و موازنه و صنایع لفظی و محسوس آراسته گردیده و ندرتا واژگانی دشوار و ناشناخته در آن به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

غیاث‌الدین بحرآبادی؛ دُرِّسخن؛ ویژگی‌های سبکی؛ پیروی گلستان؛ قرن هشتم

مراجع

الف) کتاب:

1. قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای.
2. آشتیانی، عباس اقبال (1389). تاریخ مغول، تهران: نیلوفرانه.
3. بهار، محمدتقی (1355). سبک شناسی،  جلد سوم، چاپ چهارم، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
4. تتوی، احمد و‌ قزوینی، آصف خان (1382). تاریخ الفی (تاریخ هزار ساله اسلام)، مصحح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
5. حمویی، غیاث‌الدین (بی تا) دُرِّسخن، نسخه خطی، کتابخانه ملی، شماره ثبت: 18129-5
6. خواندمیر، غیاث الدین بن همام الدین حسینی (1380). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، چاپ چهارم، مقدمه جلال الدین همائی، زیرنظر محمد دبیرسیاقی، تهران: اساطیر.
7. دهخدا، علی اکبر (1363). امثال و حکم، چاپ ششم، تهران: سپهر
8. سمرقندی، کمال الدین عبدالرزاق (1372). مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوایی، چاپ دوم، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
9. شبانکاره‌ای، محمدبن علی‌بن محمد (۱۳۷۶). مجمع الانساب، به‌تصحیح میرهاشم محدث، تهران: امیرکبیر.
10. شهرانی، عنایت الله (1354). امثال و حکم،  به اهتمام میر من فوزیه، کابل: کتاب خپرولو مؤسسه.
11. صفا، ذبیح االله (1369). تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم ـ بخش اول، چاپ هفتم، تهـران: انتشارات فـردوس.
12. ------------ (1369). تاریخ ادبیات در ایران، جلد سوم ـ بخش دوم، چاپ هفتم، تهـران: انتشارات فـردوس.
13. فریومدی، ابن­یمین (1344). دیوان اشعار، به تصحیح و اهتمام، حسینعلی باستانی راد، تهران: کتابخانه سنائی
14. منزوی، احمد (۱۳۷۴). فهرستواره کتاب‌های فارسی، تهران.
15. نظام الملک ابرقوهی، غیاث الملک اسمعیل (763). تحفه بهایی، نسخه خطی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره ثبت: 79166.
16. نوایى، عبد الحسین (1384). اثرآفرینان، زندگینامه‌ی نامآوران فرهنگی ایران (از آغاز تـا سـال 1300هجـری شمسـی)، چاپ دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
17. همایی، جلا‌الدین (1389). فون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.
18. یوسف اهل، جلال الدین (1356). فرائد غیاثی، به کوشش دکتر حشمت مؤید، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

ب) مقالات

1. خدابنده، نسرین (1386). مقّلدان گلستان، آموزش زبان و ادب فارسی،  دوره‌ی بیست و یکم، پاییز شماره1.
2. منزوی، احمد (1352) تتبع در گلستان سعدی، مجله وحید، صص: 168-178،شماره دوم، دوره یازدهم.
3. ---------- (1352) تتبع در گلستان سعدی، مجله وحید، صص: 465-470، شماره چهارم، دوره یازدهم.
4. ---------- (1352) تتبع در گلستان سعدی، مجله وحید، 552-556، شماره پنجم، دوره یازدهم.
5. ---------- (1352) تتبع در گلستان سعدی، مجله وحید، 727-731 شماره هفتم، دوره یازدهم.
6. ---------- (1352) تتبع در گلستان سعدی، مجله وحید، 866-870، شماره هشتم، دوره یازدهم.