بررسی تطبیقی درون‌مایۀ نفرین در دوبیتی‌های محلّی خراسان و مازندران

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 3، دوره 7، شماره 2 - شماره پیاپی 16، شهریور 1396، صفحه 31-50   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسندگان

مهدی ماحوزی¹؛ محمود طاووسی²؛ ویدا ساروی^{* 3}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن

²استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن

چکیده

بررسی کنش گفتاری نفرین در گفت و گوهای مختلف نشان می‌دهد که افراد اغلب در هنگام خشم و یا عجز و ناتوانی لب به نفرین می‌گشایند. در میان قالب‌های شعری عامه، دوبیتی، صمیمی ترین و نزدیک ترین قالب شعری است که هم سراینده و هم مخاطب به آسانی با آن ارتباط برقرار می‌کند. پژوهشگران در این پژوهش، با روش توصیفی-تحلیلی، انواع نفرین­ها و اهدافی را که از آن متصوّر بوده است، در بیش از 3000 دوبیتی محلّی مازندرانی و خراسانی بررسی کرده­اند. براساس یافته­های تحقیق می‌توان گفت که در دوبیتی­های محلّی، نفرین به معشوق از بسامد بالایی برخوردار است. دلیلش نیز بی وفایی و شکست عاطفی و عشقی بوده است. بعد از نفرین به معشوق، نفرین به رقیب عشقی، نفرین به بخت و اقبال خویش، نفرین به مادرِ یار، نفرین به قوم و خویش یار و نفرین به زن، از بیشترین بسامد برخودار بوده است. 

کلیدواژه‌ها

درون مایه؛ نفرین؛ دوبیتی های محلی؛ مازندرانی؛ خراسانی

مراجع

کتاب نامه

1-اخوان ثالث، مهدی، (1371)، صدای حیرت بیدار، تهران: نشر زمستان.

2-بختیاری، علی اکبر، (1378)،سیرجان در آیینۀ زمان، کرمان: مرکز کرمان شناسی.

3-بهار، محمد تقی، (1371)، بهار و ادب فارسی،2ج،تهران:نشر کتاب های جیبی.

4-پهلوان،کیوان، (1382)،فرهنگ مردم آلاشت و سواد کوه،تهران:نشر آرون

5-تاج الدین،محمد، (1391)،ترانه های ترنۀ مازندران،چ هفتم،ساری:نشر شلفین.

6-دهخدا،علی اکبر، (1337)،لغت نامه،تهران:نشر سیروس.

7-ذوالفقاری،حسن، (1394)،زبان و ادبیات عامّه ایران،تهران:نشر سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها(سمت).

8-________، (1395)،باورهای عامیانۀ مردم ایران،با همکاری علی اکبر شیری،تهران:نشر چشمه .

9--جوادی، حسن(1384)، تاریخ طنز در ادب فارسی، چاپ اول، تهران، نشر: کاروان.

10-راغب اصفهانی،ح، (1412ق)،المفردات فی غریب القرآن (مفردات الفاظ قرآن)،بیروت/دمشق:نشر دارالعلم.

11-سرّامی،قدمعلی، (1383)،از رنگ گل تا رنج خار،چ چهارم،تهران:نشر علمی و فرهنگی.

12-شکوری زاده،ابراهیم، (1369)،ترانه های روستایی خراسان،مشهد :نشر نیما.

13-صمدی،حسین، (1370)، مجموعه مقالات،3ج. بابل:نشر نقش جهان.

14-ضیغمی،محمد جواد، (1368)، هزاوه، تهران: موسسه علمی اندیشه جوان.

15-علی بن حسام، ع، معروف به متقی هندی، (1409)،کنزالمعال 3ج، بیروت: مؤسسه الرساله.

16-عمادی اسدلله و عالمی، محمد ابراهیم، (1390)، نغمه های سرزمین بارانی،ساری:نشر شفلین.

17-قهرمان، محمد(1383)، فریادهای تربتی، مشهد: نشر ماه جان.

18-گیتی نژاد، مهدی، (1392)، ترانه های قدیمی مازندران، ساری: نشر شفلین.

19-لطفی نوایی، محمد، (1391)، ترانه سرودهای تبری، ساری: نشر شفلین.

20-مشهور، پروین دخت، (1385)، از رودکی تا اخوان(هفده مقاله در ادب و عرفان)، چاپ اول،مشهد:نشر آهنگ قلم.

21-مولانا بروجردی، غلام رضا، (1353)، تاریخ بروجرد، تهران: نشر کتابخانه صدر.

22-مهجوریان نماری، علی اکبر، (1374)، باورها و بازی های مردم آمل،ساری: فرهنگ خانه مازندران.

23-میهن دوست، محسن، (2535)، کله فریاد یا ترانه هایی از خراسان، تهران: نشر وزارت فرهنگ و هنر، مرکز مردم شناسی ایران.

24-ناصح، محمد مهدی، (1373)، شعر دلبر، مشهد: نشر محقق.

25-__________، (1377)، شعر نگار، مشهد: نشر محقق.

26-نجف زاده بارفروش، محمد باقر، (1375)، نغمه های مازندرانی، تهران: نشرحوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

27-نراقی، محمد، (1377)، جامع السادات، مترجم مجتبوی، الف، تهران: انتشارات حکمت

28-هزار جریبی، محمد علی، (1389)، نغمه های تبری گلستان،ترجمه وویرایش کریم الله قائمی، گرگان: نشر پیک ریحان.

29-همایونی ،صادق، (1379)،ترانه های محلی فارس،شیراز: نشر بنیاد فارسی شناسی.

30-یوسفی، فرید، (1380)، فرهنگ و آداب و رسوم سوادکوه،ساری:نشر روجین مهر.

31-یوسفی زیرابی، فریده، (1394)، زن در فرهنگ مردم عامه مردم مازندران، ساری: نشر شفلین.

32-یونسی رستمی، علیرضا، (1388)، اعتقادات، باورها و پندار های مردم، ساری: نشر افست زارع.

پایان نامه ها

1-براریان مرزونی، طاهره، (1394)، بررسی دعا و مناجات در مثنوی مولانا(دفتر اول تا ششم)با نگاهی فرمالیستی(فرم و ساختار)، پایان نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بابل.

2-کمر پشتی، عارف، (1393)، تحلیل دوبیتی ها و منظومه های عامیانۀ مازندرانی شهرستان سواد کوه براساس نظریه های فرمالیسم و ساختار گرایی ،رسالۀ دکتری،چاپ شده در دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز.

مقالات  

1-پیش قدم، رضا و وحید نیا، فاطمه، (1393)، نگاهی جامعه شناختی به کنش گفتار نفرین: مقایسه زبانهای فارسی و انگلیسی،فصل نامۀ مطالعات زبان و ترجمه(دانشکده ادبیات و علوم انسانی)شماره 2، ( 68 – 46).

2-ثابت، عبدالرحیم، (1385)، اصطلاحات و تعارف های رایج در میان زنان شیرازی، فرهنگ مردم، سال پنجم، شمارۀ 17، (صص 56 - 40).

3-خادمیان، طلیعه و سلیمانی فاخر، محسن، (1395)،نفرین و نفرت در ترانه های عامه پسند ایرانی،دوفصل نامۀ مطالعات جامعه شناسی سال 23، شمارۀ 1(صص 192 - 165 ).

4-عسکر نژاد، منیر، (1348)، تحلیل نمادهای ماه در باورهای عامیانۀ ملل مختلف. دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، شماره 41،(صص 324-309).

5- محسنی، مرتضی وکمر پشتی، عارف، (1393)، تحلیل محتوایی دوبیتی های عامیانه شهرستان سواد کوه، فصلنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 3، شماره 5، (158 – 133).