ابو سعید سیرافی و شرح کتاب سیبویه

مطالعات نقد ادبی

مقاله 1، دوره 11، شماره 43، شهریور 1395، صفحه 9-29   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سید بابک فرزانه¹؛ خاتون لاری دشتی^{* 2}

¹استاد گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد تهران شمال

²دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب دانشگاه تهران شمال

چکیده

در هر زبانی، تدوین قواعد زبان پس از گفتار ، امری اجتناب ناپذیر شد و زبان عربی نیز از این قاعده مستثنی نبود. پس از پایگذاری علم نحو ، اندیشمندان بسیاری به تکمیل، توضیح و تألیف در این زمینه اقدام کردند از جمله سیبویه کتابی در مسایل نحو نوشت .  به دلیل اهمیت این کتاب دستور نویسان و اندیشمندان بسیاری از جمله ابو سعید سیرافی - نحوی برجستة سدة 4 ق – به شرح آن پرداختند. وی علاوه برتوضیح و تفسیر گستردة مطالب نحو،  به مسایل صرفی و لغوی نیز عنایت داشته و به تصحیح و تکمیل برخی روایات و شواهد اقدام کرده است و با قلم ساده و شیوای خود توانسته مطالب موجز و پیچیدة الکتاب را به وضوح بیان دارد. همین امر باعث گشته که شرح سیرافی مورد توجه هم عصران و متأخران وی و نیز راهگشای فراگیران علم نحو قرار گیرد . با مطالعه و مراجعه به شرح سیرافی و مقایسة آن با شرح های رمانی، قُرطُبی، ابن خروف، اعلم و صفار که به طور اسنادی صورت گرفته است، در می یابیم که سیرافی تنها به تفسیر الکتاب مبادرت نکرده بلکه آنجا که نظری مخالف با سیبویه داشته مطرح کرده، نقصانی یافته، کامل نموده و خطایی دیده، تصحیح کرده است . بررسی های موجود نشان می دهد که شرح سیرافی نسبت به سایر شرح ها از اهمیت بیشتری برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

حسن بن عبدالله سیرافی؛ شرح ابو سعید سیرافی؛ علم نحو؛ کتاب سیبویه

مراجع

ابن الانباری، ابوالبرکات عبدالرحمان بن ابی الوفاء.(1405ق). نزهة الالباء، به کوشش ابراهیم السامرائی، چاپ سوم، الاردن: مکتبة المنار، الزرقاء.

ابن یعیش.(2001م). شرح المفصل للزمخشری، به کوشش امیل بدیع یعقوب، بیروت: دار الکتب العلمیه.

اشمونی.(1955 م). شرح علی الفیه ابن مالک، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دار الکتاب العربی.

البکاء، محمد عبدالمطلب.(1990 م). منهج ابی سعید السیرافی فی شرح کتاب سیبویه، بغداد: دار الشوون الثقافیة العامة.

الحدیثی، خدیجة.(1967 م). کتاب سیبویه و شروحه، بغداد: مطابع دار التضامن.

سیبویه، ابو بشر عمرو بن عثمان بن قنبر.(1988 م). الکتاب، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قاهره: مکتبة الخانجی.

السیرافی، ابو سعید الحسن بن عبدالله.(بی تا). شرح کتاب سیبویه، به کوشش علی سید علی و احمد حسن مهدلی، بیروت: دار الکتب العلمیه.

سیوطی، جلال الدین.(1965 م). بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، به کوشش ابو الفضل الحلبی، مصر.

دیوان الفرزدق.(1987 م). به کوشش علی فاعور، بیروت: دار الکتب العلمیه.

دیوان لبید بن ربیعة العامری.(بی تا). بیروت: دار صادر.

المبارک، مازن.(1974 م ). الرومانی النحوی فی ضوء شرحه لکتاب سیبویه، بیروت: دارالکتاب اللبنانی.

مهدوی دامغانی، احمد.(1391). « مقدمه ای در باب اخبار النحویین قاضی سیرافی »، گزارش میراث، مرداد- آبان ماه، شماره سوم و چهارم.

علی النجدی، ناصف.(1953م). سیبویه امام النحاة، لجنة البیان العربی.

دیوان النابغة الجعدی.(1998 م). به کوشش واضح الصمد، بیروت: دار صادر.

یاقوت الحموی الرومی.(1993 م). معجم الاباء، به کوشش احسان عباس، بیروت: دار الغرب الاسلامی.