بررسی ساختار زمان در خسرو و شیرین نظامی گنجوی بر اساس الگوی زمان و روایت ژنت

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 4، دوره 9، شماره 33، مهر 1396، صفحه 153-196   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

فاطمه قربانی¹؛ محمد غلامرضایی²

¹دانشگاه پیام نور مرکز زنجان کتابدار

²علوم انسانی، زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

الگوی روایی ژنت یکی از مؤثرترین نظریه‌ها در روایت‌شناسی است. در بخشی از این نظریه ژرارد ژنت زمان داستان را در سه مبحث عمدۀ نظم، تداوم و بسامد بررسی می‌کند. او نشان می‌دهد که هریک از مؤلفه‌هایی که در این سه مبحث تعریف می‌شود یکی از سه حالت شتاب: مثبت، منفی و یا ثابت را به روایت داستان می‌دهد. خسرو و شیرین نظامی گنجوی یکی از شاهکارهای بی‌نظیر در قلمرو ادبیات داستانی است. این اثر ماندگار ادب فارسی به دلیل داشتن ظرفیت‌های دقیق روایی، توانایی محک خوردن با معیارهای نوین ادبیات داستانی و دانش روایت‌شناسی را دارد. بنابراین، این پژوهش در تلاش است که با تحلیل جایگاه و کارکرد عنصر زمان و بررسی زمان‌مندی روایت‌های خسرو و شیرین، رویکردی نوین در مطالعۀ داستان‌های خمسه را معرفی و الگوهای روایی داستان‌ها را شناسایی نماید. علاوه بر شناخت دستور زبان روایی نظامی در این داستان، ایجاد پیوند بین ادبیات کهن پارسی با رویکردهای مدرن مد نظر پژوهشگر بوده است.

کلیدواژه‌ها

روایت شناسی؛ ژرارد ژنت؛ زمان؛ خسرو و شیرین؛ نظامی گنجوی

مراجع

1. احمدنژاد، کامل، (1369)، تحلیل آثار نظامی گنجوی، تهران: علمی.
2. احمدی، بابک، (1386)، ساختار و تأویل متن، چاپ نهم، تهران: مرکز.
3. اخوت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
4. اردلانی، شمس الحاجیه، (1387)، «عامل زمان در رمان سووشون»، مجله زبان و ادبیات فارسی، سال چهارم، شماره 10،صص9-35.
5. استم، رابرت، بورگراین، فیلترمن. سی، (1377)، «روایت‌ فیلم‌شناسی»، روایت و صد روایت، ترجمه فتاح محمدی، تهران: بنیاد فارابی.
6. اسلین، مارتین، (1382)، دنیای درام، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.
7. ایبرمز، ام. اچ، (1381)، فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمة سعید سبزیان، تهران: رهنما.
8. بارگاس یوسا، ماریو، (1382)، نامه­ای به یک نویسندۀ جوان، تهران: مروارید.
9. تودورف، تزوتان، (1382)، بوطیقای ساختارگرا، ترجمة محمد نبوی، تهران: آگه.
10. تولان، مایکل‌جی، (1383)، درآمدی نقادانه- زبان‌شناختی بر روایت، ترجمة ابوالفضل حری، چاپ اول، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
11. ریکور، پل، (1383)، زمان و حکایت، (کتاب اول: پیرنگ و حکایت تاریخی)، ترجمة مهشید نونهالی، تهران: گام نو.
12. ریمون-کنان، شیلموت، (1387)، روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمة ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.
13. شمیسا، سیروس، (1373)، نگاهی تازه به بدیع، چاپ ششم، تهران:  فردوس.
14. فلکی، محمود، (1382)، روایت داستان (تئوری‌های پایه‌ای داستان‌نویسی)، تهران: بازتاب نگار.
15. قاسمی‌پور، قدرت، (1387)، «زمان و روایت»، فصلنامة نقد ادبی، سال اول، شمارة دوم، مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس.
16. مارتین، والاس، (1382)، نظریه‌های روایت، ترجمة محمود شهبا، تهران: هرمس.
17. میرصادقی، جمال، (1387)، راهنمای داستان­نویسی، تهران: سخن.
18. نظامی، الیاس بن یوسف، (1390)، خسرو و شیرین نظامی گنجوی، تصحیح برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.

19. Chatman, Seymour. (1978), Story and discourse: narrative structure in fiction and film. Ithaca and London: cornell up.

20. Geneette. Gerard. (1980). Narrative Discourse. Trans. Jane E.Lewin oxford: Blackwell