بررسی مقایسه ای کارکرد آرکائیسم در حوزه‌ی زبان اشعار فروغ فرخ زاد و پروین اعتصامی

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 8، دوره 9، شماره 33، مهر 1396، صفحه 293-331   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

معصومه موسوی ساداتی¹؛ کامران پاشایی فخری²؛ پروانه عادل زاده³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز ،تبریز،ایران.

²عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تبریز

³عضو هیئت مدیره دانشگاه آزاد اسلامی تبریز

چکیده

آرکائیسم، نوعی هنجارگریزی و انحراف از زبان معمول و نُرم و به کار بردن واژگان منسوخ یا شیوه­ی نحوی مهجور و غیر متداول زبان امروزی است، درک اصطلاح مزبور نیازمند تأمل در زبان و تحولات آن است. تحول در زبان، در طول زمان امری طبیعی است که بعضی واژگان در ساختار زبان وارد شده و بعضی از آن­ها از این چرخه خارج می­شوند در این مقاله اشعار دو شاعر معاصر پروین اعتصامی و فروغ فرخ­زاد به شیوه‌ی کتابخانه­ای بررسی‌شده است. پیوند پروین اعتصامی با سبک خراسانی و عراقی باعث شد که باستان گرایی به­صورت متنوع و چشمگیر در اشعارش مشهود باشد و شاید استواری و فخامت شعری پروین اعتصامی، پیوستگی اشعار او به ادبیات کهن و غنی کشورمان باشد؛ اما باستان­گرایی در اشعار فروغ فرخ­زاد هم­عصر شاعر با توجه به نوگرا بودن شاعر و نزدیکی زبان او به گفتار امروزی و کاربرد واژگان امروزی،در اشعار او چشمگیر نبوده و شاید در بعضی مواقع باعث آسیب­پذیری زبان نرم فروغ شده است. در این مقاله دوازده شعر از دفتر اسیر فروغ و ده قصیده از اشعار پروین مورد بررسی تطبیقی قرارگرفته است؛ و نشان داده‌شده است که فروغ در استفاده از انواع قیدهای مختص و مشترک و تتابع اضافات و کاربرد تنسیق­الصفات به طریق قدما رفته است. پروین نیز در استفاده از واژگان کهن، تخفیف­های آوایی، کاربرد فعل­ها به­صورت باستانی و از لحاظ نحوی استفاده­ی حروف به­جای هم از این روش بهره برده است. اهمیت آرکائیسم در استفاده از تجربه های کهن و ادامه­ی مرده ریگ هنر قدیم در هنر امروز است.

کلیدواژه‌ها

هنجارگریزی؛ آرکائیسم؛ واژگانی؛ نحوی؛ فروغ فرخ‌زاد؛ پروین اعتصامی

مراجع

1. اعتصامی، پروین،1386، دیوان­شعر، انتشارات­عقیل، تهران.
2. بهار، محمدتقی،1389 سبک‌شناسی. تهران، امیرکبیر.
3. پور نامداریان، تقی،1381 سفر در مه، تأملی در شعر احمد شاملو، نگاه، تهران.
4. حسن لی، کاووس، 1383، گونه‌های نوآوری در شعر معاصر،ثالث،تهران.
5. حقوقی، محمد،1379،شعر زمان ما،انتشارات نگاه، تهران.
6. دهباشی، علی،1370، یادنامه پروین اعتصامی، چاپ اول، دنیای مادر، تهران.
7. دستغیب، عبدالعلی،1373، نقد آثار احمد شاملو، نشرآرین، تهران.
8. ساری،­فرشته،1380، فروغفرخ‌زاد، نشر قصه،­تهران.
9.  شریعت، محمد،1375، دستور زبان فارسی، اساطیر، تهران.
10. شفیعی کدکنی،محمدرضا،1391، رستاخیز کلمات،نشر سخن، تهران.
11.  صفوی، کوروش،1390، از زیبا شناسی به ادبیات نظم، سوره مهر، تهران.
12. علی‌پور، مصطفی،1380، ساختار زبان شعر امروز، فردوس، چاپ دوم، تهران.
13. کریمی، احمد،1376، دیوان پروین اعتصامی با مقدمه‌ای از سیمین بهبهانی، انتشارات قائم نوین.
14.  کروچه، بندتو،1381، کلیات زیباشناسی، مترجم روحانی، فواد،بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
15.  فتوحی، محمود،1390، سبک‌شناسی نظریه‌ها (رویکرد‌ها و روش‌ها) سخن، چاپ اول، تهران.
16.  معین، محمد،1381، فرهنگ فارسی،معین، تهران.
17.  میلر، هنری و دیگران،1348، تولد شعر. ترجمۀ منوچهر کاشف، انتشارات سپهر، تهران
18. مقدادی، بهرام، 1378، فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی تا عصر حاضر،فکر روز، تهران.
19. وحیدیان، کامیار، عمرانی، تقی و غلامرضا، 1379، دستور زبان فارسی، سمت، تهران.
20.  یاحقی، جعفر،1369، فرهنگ اساطیر، سروش، تهران.