نگرشی بر مجازات تشهیر در فقه شیعه با نگاهی به قوانین موضوعه ایران

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 4، دوره 13، شماره 49، آذر 1396، صفحه 71-102   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2017.535539

نویسندگان

زهرا محدثی^{* 1}؛ عباسعلی سلطانی²

¹دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

تشهیر یکی از انواع مجازات­های تعزیری است که به اعتقاد قاطبه­ی فقها مجازات اصلی جرم شهادت زور است و از نظر مشهور فقها در مورد قاذف، قوّاد، کلاهبردار و مفلس هم اجرا می­شود. در مورد فلسفه، موارد و کیفیّت اجرای تشهیر بین فقها اختلاف نظرهایی موجود است. در قوانین موضوعه ایران نیز، تشهیر به عنوان یکی از مجازات های تعزیری به رسمیت شناخته شده و در قوانین متعددی از جمله قانون مجازات اسلامی و قانون آیین دادرسی کیفری به عنوان دو قانون مهم کیفری، موارد و نحوه اجرای آن مشخص شده است. امروزه دو سؤال مهم در این زمینه مطرح می­شود: نخست این که؛ آیا می­توان مجازات تشهیر را غیر از جرایم ذکر شده در نصوص فقهی، با استفاده از وحدت ملاک و تنقیح مناط برای جرایم دیگر از جمله جرایم نوظهور نیز استفاده نمود؟ و دوّم این که؛ با وجود گسترش جوامع و پیشرفت تکنولوژی و ظهور رسانه­های جمعی از قبیل تلویزیون، روزنامه، اینترنت و ... آیا هنوز هم باید مجازات تشهیر به شکل پیشین خود و با گرداندن مجرم در محافل مردم صورت گیرد یا می توان از این رسانه­ها برای تشهیر مجرم استفاده نمود؟ این مقاله براساس روش تحلیلی توصیفی، متعاقب بررسی و مفهوم­شناسی تشهیر در فقه، بیان موارد، فلسفه و کیفیّت اجرای تشهیر، بیان دیدگاه فقهای عظام و همچنین جایگاه تشهیر درنظام حقوقی ایران و مواد قانونی در این زمینه، تلاش کرده است به پرسش های فوق پاسخ دهد.

کلیدواژه‌ها

کیفر تشهیر؛ تعزیر؛ شاهد زور؛ قاذف؛ قوّاد؛ محتال؛ مفلس

مراجع

قرآن مجید

2. ابن منظور، ابوالفضل، جمال الدین، محمد بن مکرم، (1414)، لسان العرب، دار الفکر للطباعه، بیروت.

3. ابن فارس، ابولحسین، احمدبن فارس زکریا، (1404)، معجم مقائیس اللغه، دفتر تبلیغات حوزه علمیه،قم.

4. اردبیلى، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان، انتشارات اسلامى، قم.

5. اردبیلى، سید عبد الکریم موسوى، (1427)، فقه الحدود و التعزیرات، مؤسسه النشر لجامعة المفید، قم

6. اصفهانى، حسین بن محمد راغب، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، دار العلم، سوریه.

7. اصفهانى، فاضل هندى، محمد بن حسن، (1416)، کشف اللثام ،انتشارات اسلامى،قم.

8. اصفهانى، مجلسى دوم، محمد باقر، (1406)، ملاذ الأخیار، کتابخانه آیه الله مرعشى، قم.

9. آبى، فاضل، حسن بن ابى طالب یوسفى، (1417)، کشف الرموز، انتشارات اسلامی، قم.

10. بغدادى، مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى، (1413)،  المقنعه، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، قم.

11. جوهرى، اسماعیل بن حماد، (1410)،  الصحاح - تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت.

12. حائرى، سید على بن محمد طباطبایى، (1418)، ریاض المسائل (ط - الحدیثه)، مؤسسه آل البیت، قم.

13.حلبى،ابن زهره، حمزه بن على حسینى، (1417)، غنیه النزوع، مؤسسه امام صادق(ع)، قم.

14. حلبى، ابوالصلاح، تقى الدین بن نجم الدین، (1403)، الکافی فی الفقه،کتابخانه امام امیرالمؤمنین، اصفهان.

15. حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، (1410)،  السرائر، انتشارات اسلامى، قم.

16. حلّى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى، (1407)، المهذب البارع، انتشارات اسلامى، قم.

17. حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1410)، إرشاد الأذهان، انتشارات اسلامى، قم.

18. حلّى، علامه، حسن بن یوسف اسدی، (1411)، تبصره المتعلمین، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران.

19. حلّى، علامه، حسن بن یوسف اسدى، (1420)،  تحریر الأحکام الشرعیه، مؤسسه امام صادق(ع)، قم.

20. حلّى، علامه، حسن بن یوسف اسدى، (1413)،  قواعد الأحکام، انتشارات اسلامى، قم.

21. حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1418)،  المختصر النافع، مؤسسه المطبوعات الدینیه، قم.

22. حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

23. حلّى، مقداد بن عبد اللّه سیورى، (1404)،  التنقیح الرائع، کتابخانه آیه الله مرعشى، قم.

24.خوانساری، سید احمد بن یوسف، (1405)، جامع المدارک فی شرح مختصر النّافع، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

25. خمینى، سید روح اللّه موسوى، (بی­تا)، تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم.

26. خویى، سید ابو القاسم موسوى، (1422)،  مبانی تکملة المنهاج، موسسه احیاء آثار الإمام الخویی، قم.

27. سبزوارى، على مؤمن قمّى، (1421)، جامع الخلاف و الوفاق، زمینه­سازان ظهور امام عصر(ع)، قم.

28. سعدى ابو جیب، (1408)، القاموس الفقهی لغه و اصطلاحا، دار الفکر، دمشق.

29. شاهرودى، سید محمود هاشمى و محققان مؤسسه دایره المعارف اسلامی، (1426)،  فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم.

30. شاهرودى، سید محمود هاشمى و محققان مؤسسه دایرة المعارف اسلامی، (1417)، معجم فقه الجواهر، الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.

31. شریف مرتضى، على بن حسین موسوى، (1415)، الانتصار فی انفرادات الإمامیه، انتشارات اسلامى، قم.

32. شوشترى، محمد تقى، (1406)، النجعه فی شرح اللمعه، کتابفروشى صدوق، تهران. 

33. صاحب بن عباد، کافى الکفاه، اسماعیل بن عباد، (1414)، المحیط فی اللغه، عالم الکتاب، بیروت.

34. صیمرمى، مفلح بن حسن (حسین)، (1420)، غایه المرام، دار الهادی، بیروت.

35. طبسى، نجم الدین، (بی­تا)، النفی و التغریب فی مصادر التشریع الإسلامی، قم.

36.طبسى، نجم الدین، (بی­تا)، مواردالسجن فی النصوص و الفتاوى، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، قم.

37. طرابلسى، ابن براج، قاضى، عبد العزیز، (1406)، المهذب، انتشارات اسلامی، قم.

38.طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، (1390)، الإستبصار فیما إختلف الأخبار، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

39. طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، انتشارات اسلامى، قم.

40.طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، (1400)،  النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوى، دار الکتاب العربی، بیروت.

41. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407)، تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

42. عاملى، حرّ، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

43. عاملى،سید محمد حسین ترحینى، (1427)، الزبده الفقهیه، دار الفقه للطباعه و النشر، قم.

44. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (1400)، القواعد و الفوائد، کتابفروشی مفید، تهران.

45. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (1417)، الدروس الشرعیه، انتشارات اسلامى، قم.

46. عاملى، شهید اول، محمد بن مکى، (1410)،  اللمعه الدمشقیه، دار التراث - الدار الإسلامیه، بیروت.

47.عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1410)، الروضه البهیه (المحشّى کلانتر)،کتابفروشى داورى، قم.

48. عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام، مؤسسه المعارف الإسلامیه، قم.

49. عاملى، یاسین عیسى، (1413)، الاصطلاحات الفقهیه، دار البلاغه للطباعه و النشر، بیروت.

50. فراهیدى، خلیل بن احمد، (1410)، کتاب العین، نشر هجرت، قم.

51. قاسمى، محمدعلى و پژوهشگران دانشگاه علوم اسلامى رضوى، (1426)، فقیهان امامى و عرصه‌هاى ولایت فقیه، انتشارات دانشگاه علوم اسلامى رضوى، مشهد.

52. قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه - مترجم: غفارى، على اکبر و محمد جواد وصدر بلاغی، (1409)، من لا یحضره الفقیه - ترجمه، نشر صدوق، تهران.

53. قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1413)، من لا یحضره الفقیه، انتشارات اسلامى، قم.

54. کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی (ط - الإسلامیة)، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

55.کیدرى،قطب الدین، محمد بن حسین،(1416)، إصباح الشیعه بمصباح الشریعه، مؤسسه امام صادق، قم.

56. گلپایگانى، سید محمد رضا موسوى، (1412)، الدرر المنضود فی أحکام الحدود، دار القرآن الکریم، قم.

57. گیلانى، فومنى، محمد تقى بهجت، (1426)، جامع المسائل (بهجت)، دفتر معظم‌له، قم.

58. لنکرانى، محمد فاضل موحدى، (1422)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله - الحدود، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم.

59. محمود عبد الرحمان، (بی تا)، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیه، بی­جا.

60. مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى - جمعى از مؤلفان، (بی­تا)، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام (فارسى)، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم.

61. نجف‌آبادى، حسین على منتظرى - مترجم: صلواتى، محمود و شکورى، ابوالفضل، (1409)، مبانى فقهى حکومت اسلامى، مؤسسه کیهان، قم.

62. نجفى، صاحب الجواهر، محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.

63. نراقى،مولى احمدبن محمد مهدى، (1415)، مستند الشیعه فی أحکام الشریعه، مؤسسه آل البیت(ع)،قم.

64. واسطى، زبیدى، سیدمحمدمرتضى حسینى، (1414)، تاج العروس، دارالفکرللطباعه و النشر والتوزیع، بیروت.

65. وجدانى فخر، قدرت­الله، (1426)،  الجواهر الفخریه فی شرح الروضه البهیه، انتشارات سماء قلم، قم.

منابع حقوقی و قوانین

 1. بولک، برنار، (1385)، کیفرشناسی، ترجمه علی حسین نجفی ابرندآبادی، انتشارات مجد، تهران.

2. حیدری، علی­مراد، (1392)، نقد کیفرشناختی تشهیر رسانه­ای، مجله حقوق اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ واندیشه اسلامی، تهران، سال دهم، شماره 38.

3. رحیمی­نژاد، اسماعیل، (1387)، کرامت انسانی در حقوق کیفری، نشر میزان، تهران.

4. زمانی،لیلا؛ ابویی، حسین؛ تولائی، علی، (1390)، تشهیر شاهد زور، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، سال چهل و چهارم ،شماره2.

5. شاه حیدری پور، محمد علی و فریدون تحصیل­دوست، (1394)، قانون مجازات اسلامی 1392 و نظریه­های مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضائیه، انتشارات روزنامه رسمی کشور، تهران.

6. صلاحی، جاوید، (1386)، کیفرشناسی و دیدگاه­های جدید، نشر میزان، تهران.

7. محمدی کنگ سفلی، احسان، (1394)، دادرسی عادلانه در قلمرو کیفری ایران با تطبیقی بر رویه دیوان اروپایی حقوق بشر، انتشارات مجد، تهران.

8.  قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.

9.  قانون آیین دادرسی کیفری (مصوّب 24/12/1392).

10.  قانون مجازات اسلامی (مصوّب 1/2/1392).

11.  قانون تعزیرات حکومتی امور بهداشتی و درمانی (مصوّب 23/12/1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام).

12.  قانون تعزیرات حکومتی (مصوّب 23/12/1367 مجمع تشخیص مصلحت نظام).

13.  قانون حمایت حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان (مصوّب 11/10/1348).

14.  ‌قانون اقدامات تأمینی (مصوّب 12/2/1339).

        منابع حقوقی و قوانین

1. آیت الله شاهرودی، لایحه معرفی مفسدان اجتماعی تدوین می شود، پایگاه خبری جام جم آنلاین ،کد خبر100004170665، تاریخ درج03/09/1383، تاریخ دانلود 08/05/1393. http://www1.jamejamonline.ir.

2. شلاق از عادلانه ترین مجازات هاست، روزنامه اعتماد، شماره 1709 ،06/04/1387، صفحه2، تاریخ دانلود 08/05/1393http://www.magiran.com.

3. مصاحبه با آیت الله شاهرودی،پایگاه خبری اینترنتی عرش نیوز.کد مطلب69031 .تاریخ درج13/02/1392 تاریخ دانلود 01/05/1393 http://www.arshnews.ir.