تحلیل فقهی و کیفری ماده 268 قانون مجازات اسلامی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 2، دوره 7، شماره 25، آذر 1390، صفحه 25-42   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

جواد حبیبی^*

عضوهیأت‌علمی‌دانشگاه‌آزاداسلامی‌واحدقائمشهرووکیل‌پایه‌یک‌دادگستری

چکیده

قتل عمدی، پس از ارتکاب و حصول شرایط و عناصر متشکله وفق مقررات قانون مجازات اسلامی و به حکم نص قرآن کریم و شریعت نبوی، مجازات قصاص را در پی دارد. مجازات مزبور از جمله مجازات­هایی است که واجد جنبه خصوصی و از مقوله حق­الناس به شمار می­آید. صاحب حق در اسلام به خلاف ادیان قبل از دین مبین­اسلام مختار است که یکی از دو مقوله(گذشت یا قصاص) را برگزیند. قانونگذار اسلامی بر این مبنا در قانون حدود و قصاص مصوب سال1361 در ماده 54 صراحتاً این حق را برای اولیای دم به رسمیت شناخته و از جمله حقوقی است که پس از مرگ مجنی علیه به ورثه ارث می­رسد. لکن قانونگذار دقیقاً به عکس ماده مرقوم در سال1370 با تصویب ماده 268 قانون مجازات اسلامی مجنی علیه را قبل از مرگ واجد اختیار گذشت نسبت به فاعل دانسته است. حال آن­که این ماده به­نظر و با توجه به تحلیلی که در این مقال آمده­است موجه نبوده و از لحاظ کیفری و شرعی مقرون به صواب نمی­باشد. با وجود ایرادات و مخالفت­های موجود، تدوین کنندگان لایحه پیشنهادی مجازات اسلامی در ماده 18- 315 به مقوله گذشت مجنی علیه وسعت بیشتری بخشیده دیه را نیز مورد تصریح قرار دادند که مطالبه آن نیز از اولیای دم ساقط می­گردد؛ امری که در ماده 268  به سکوت برگزار شده بود و با استدلال­های ابرازی می­توان دیه را  جهت اولیای دم مستقر ساخت. 

کلیدواژه‌ها

قتل عمد؛ قصاص؛ دیه؛ عفو؛ اولیای دم

مراجع

قرآن کریم

2- آقایی نیا، حسین، حقوق کیفری اختصاصی ، جرائم علیه اشخاص (جنایات) ، جلد اول ، چاپ نشر میزان ،1385،چاپ دوم.  

3- خویی ، ابوالقاسم ، مبانی تکمله المنهاج ، جلد دوم ، چاپ انتشارات علمیه قم ،1396 ه.ق ، چاپ دوم.

4- رضی، سید شریف، نهج البلاغه، مترجم آیتی، عبدالمحمد ، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ، 1379 ، چاپ نهم .  

5- شمس الدین محمد بن مکی العاملی (شهید اول)، لمعه دمشقیه، برگردان و تبیین، حسینی نیک، سید عباس، احمدزاده ، ابوالفضل ، مجمع علمی و فرهنگی مجد ،1387 ، چاپ ششم.

6- شیخ محمد بن الحسن الحُرّ العاملی، وسائل الشیعه، جلد نوزدهم، چاپخانه اسلامیه تهران،1401 ه.ق، چاپ پنجم . 

7- عبدالقادر عوده، حقوق جنایی اسلام بر اساس مذاهب پنج­گانه و مقایسه آن با حقوق عرفی، جلداول، ترجمه غفوری، اکبر ، بنیاد پژوهش­های اسلامی آستان قدس رضوی، 1373، چاپ اول.

8- فصلنامه پژوهشی، تحلیلی و آموزشی حقوقی مجد، انتشارات مجد، سال اول، شماره دوم ، 1386.

9- محمدی، ابوالحسن، حقوق کیفری اسلام قصاص، ترجمه کتابی از مسالک الافهام تألیف شهید ثانی و شرایع الاسلام تألیف محقق حلی، مرکز نشر دانشگاهی ،1373، چاپ سوم.

10-  ـــــــــــــــ ، حقوق کیفری­اسلام، ترجمه، حدود و تعزیرات، قصاص ، دیات از کتاب  شرایع

الاسلام محقق حلی و مسالک الافهام شهید ثانی ، مرکز نشر دانشگاهی تهران ،1374،چاپ اول . 

11- محقق داماد، سید مصطفی، مباحثی از اصول فقه، دفتر دوم ، منابع نشر اندیشه­های نو در علوم اسلامی، 1369،چاپ نهم.

12- محقق حلی، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد چهارم، مؤسسه اسماعیلیان قم، 1409 ه.ق، چاپ سوم.

13- مروارید، علی اصغر، سلسله الینابیع الفقهیه، جلدچهلم، مؤسسه فقه­الشیعه، بیروت، لبنان،1413ه.ق، چاپ اول. 

14- میر محمد صادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه اشخاص، نشر میزان، 1388،چاپ چهارم.

15- موسوی الخمینی، روح ا... ، تحریرالوسیله، جلد چهارم، ترجمه، اسلامی، علی، چاپخانه دفتر انتشارات اسلامی، بی تا.

16-  ــــــــــــــــــــــ ، تحریر الوسیله، جلد دوم، مؤسسه انتشارات دارالعلم، قم، 1380،چاپ نهم.

17- نجفی، الشیخ محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد چهل و دوم، داراء حیاء التراث العربی بیروت، لبنان ،1981م، چاپ هفتم.

18- ـــــــــــــــــــــــ ،جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد چهل و سوم، داراء حیاء التراث العربی بیروت ، لبنان ،1981م،چاپ هفتم .