ساختار کالبدی- فضایی شهر ایرانی عصر ناصری از منظر سیاحان غربی

تاریخ ایران اسلامی

مقاله 5، دوره 4، شماره 2، دی 1395، صفحه 63-96   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

جهانبخش ثواقب^{* 1}؛ معصومه هادی²؛ لیلا مشکانی³

¹استاد تاریخ دانشگاه لرستان

²دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی، دانشگاه لرستان

³کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه شهید بهشتی.

چکیده

شهر ایرانی در ایام سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به­رغم حفظ ساختار کالبدی سنّتی، در اثر آشنایی با الگوهای معماری غربی و ورود تأسیسات تمدنی جدید به کشور، به آرامی مسیر تغییر را پیش گرفت و عناصری از تجدد را در خود نمایان ساخت. در فضای کالبدی شهر این دوره، بناهای جدیدی در کنار بناهای قدیمی قد برافراشتند که چهره شهر را دگرگون کرد و در گزارش­های سیاحان دیدار کننده از ایران بازتاب یافته است. این مقاله با رویکرد تاریخی به شیوه توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه­ای با استناد به متون سفرنامه­ای و اهتمام به شاخص­های شکلی و محتوایی در صدد ارائه تصویری از صور کالبدی شهر در عصر ناصری از دیدگاه سیاحان غربی است. در این پژوهش با ارائه صور گوناگون ساختار کالبدی شهر عصر ناصری، چگونگی انتقال عناصر سازه­ای غرب به ایران در ابتدای سلطنت وی مطرح شده است، پدیده­ای که به تدریج ابتدا به تحولات محتوایی شهر و سرانجام به تحولات کالبدی آن انجامید. یافته پژوهش نشان داده که شهر ایرانی این عصر با تحولات فضای کالبدی و محتوایی همراه شده است. تحولات کالبدی آن درون­مایه تجدد غرب را به همراه داشته و عناصر محتوایی آن متأثر از مکتب تهران بوده است و سرانجام به دوران انقطاع تاریخی در شهرسازی ایرانی- اسلامی رسیده است. 

کلیدواژه‌ها

قاجاریه؛ عصر ناصری؛ شهر ایرانی؛ ساختار کالبدی؛ سیاحان غربی

مراجع