ضمان پزشک از منظر فقه امامیه

تحقیقات حقوقی بین المللی

مقاله 5، دوره 10، شماره 36، شهریور 1396، صفحه 99-136   

نویسندگان

خسرو حسین‌پور¹؛ سید فضل اله موسوی^{* 2}

¹دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم شناسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران)مسئول مکاتبات).

²استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران(نویسنده مسئول).

چکیده

یکی از اساسی‌ترین نیازهای هر جامعه‌ نیاز به پزشک است. به دلیل گریز ناپذیر بودن این نیاز و از طرفی تلف یا نقص ناشی از معالجه پزشک، ضمان پزشک از گذشته مورد توجه قرار گرفته‌است. بالتبع در فقه امامیه نیز بحث «ضمان پزشک» در ذیل بحث «ضمان» مورد مداقه و بررسی از جنبه‌های مختلف قرار گرفته است. مشهور فقها معتقد هستند پزشک ضامن خسارات ناشی از معالجه می‌باشد هر چند در امر معالجه مأذون باشد و مرتکب تقصیر نیز نگردد و تنها راه عدم «ضمان پزشک» تحصیل برائت همراه با عدم تقصیر است. در مقابل این شهرت فتوایی، اقلیتی از فقها معتقدند با قیود مذکور پزشک ضامن نیست. هر دو گروه برای اثبات مدعای خود به دلایلی استناد کرده  و در ضمن دلایل طرف مقابل را نیز پاسخ داده‌اند. در این نوشتار «ضمان پزشک» از منظر دو گروه اکثریت و اقلیت فقهای امامیه و دلایل هر کدام برای اثبات مدعای خود مورد ارزیابی و نقد قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها

بابت؛ ضمان پزشک؛ تحصیل برائت؛ اذن و رضایت بیمار؛ تقصیر

مراجع

منابع و مآخذ

الف: کتب فارسی

1. امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج. 1، تهران، انتشارات اسلامیه، 1386.

2. جعفری ‌لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، چاپ بیست و دوم، 1388.

3. دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج.۲، تهران، بنیاد دایره المعارف اسلامی، ۱۳۷۵.

4. شجاع پوریان، سیاوش، مسئولیت مدنی ناشی از خطای شغلی  پزشک، تهران، انتشارات فردوسی، چاپ اول، 1373.

5. کاتوزیان، ناصر، وقایع حقوقی - مسئولیت مدنی، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ ششم، 1390.

6. گلدوزیان، ایرج، محشای قانون مجازات اسلامی، تهران، انتشارات مجد، چاپ شانزدهم، 1391.

7. محقق داماد یزدی، سید مصطفی، قواعد فقه، ج. 1 و 2، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، نوبت چاپ دوازدهم، ۱۴۰۶هـ.ق.

8. محمدی، ابوالحسن، قواعد فقه، تهران، نشر میزان، چاپ یازدهم،1389.

9. محمدی ری شهری، محمد، دانشنامه احادیث پزشکی، ج. 1، قم، مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث، سازمان چاپ و نشر، ۱۳۸۵.

10. ولائی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران، نشر نی، چاپ چهارم،1384.

ب:کتب عربی

11. ابن بابویه (شیخ صدوق)، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج.3،  قم، جماعه المدرسین الحوزه العلمیه، ۱۳۶۳هـ.ش.

12. اصفهانی، شیخ محمد حسین، الاجاره، قم، مؤسسه النشر الاسلامی وابسته به جامعه مدرسین، چاپ دوم، 1409هـ.ق.

13. آل کاشف الغطاء، محمد حسین، تحریر المجله، ج. 1، تهران، مکتبه النجاح،1359هـ.ق.

14. بجنوردی، سید محمد حسن، القواعد الفقهیه، تحقیق از مهدی مهریزی محمد حسن درایتی، ج. 2 و 4، قم، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۴۱9هـ.ق = ۱۳۷۷ هـ.ش.

15. تمیمی‌ آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و درر الکلم، محقق مصحح: رجائى، سید مهدى‌، قم،دارالکتاب الاسلامی، نوبت چاپ دوم، 1410هـ.ق.

16. حسینی عاملی، سید محمد جواد، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه، ج. 10، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا.

17. حسینی‌ مراغه‌ای،‌ عبدالفتاح، العناوین، ج. 2، قم، موسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین،1417هـ.ق.

18. حرعاملی، شیخ محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج. 15، 19 و 29، قم، مؤسسه آل البیت علیهم الاسلام لاحیاء التراث،۱۴16هـ.ق= ۱۳۷۴هـ.ش.

19. حلبی، حمزة بن علی بن زهرة، غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع، قم، مؤسسة الإمام الصادق علیه السلام، چاپخانه اعتماد،۱۴۱۷ هـ.ق.

20. حلی، أبی جعفر محمد بن منصور بن أحمد بن إدریس، السرائر، ج. 3،قم، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین،۱۴۱۰هـ.ق.

21. خمینی، سید روح اله، تحریرالوسیله، ج. 2، نجف اشرف، مطبعه الآداب، چاپ دوم،۱۳۹۰هـ.ق.

22. خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، ج. 2، قم، چاپخانه علمیه، چاپ دوم، ۱۳۹۶هـ.ق.

23. رشتی، میرزا حبیب اله، کتاب الاجاره، قم، بی تا.

24. سبحانی، شیخ جعفر، الموجز فی اصول الفقه، ج. 2، قم، مؤسسه الامام الصادق (ع)، چاپ دوم، ۱۴۲۰هـ.ق.

25. طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، ج. 16، قم، مؤسسه آل البیت علیهم الاسلام لاحیاء التراث،۱۳۸۲هـ.ش.

26. عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج. 10، قم، انتشارات داوری، چاپخانه امیر،1410 هـ.ق.

27. ------------------، مسالک الافهام، ج. 15، قم، مؤسسه معارف اسلامی، ۱۴۱۹هـ.ق.

28. عراقی، آقا ضیاء الدین علی بن ملا محمد، شرح تبصره المتعلمین، ج. 5، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1414هـ.ق.

29. کلینی، شیخ أبی جعفر محمد بن یعقوب، الروضه من الکافی، ج 8، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چ دوم، ۱۳۸۹هـ.ق.

30. -----------، الاصول من الکافی، ج. 6 و 8، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ سوم، ۱۳۸۸هـ.ق.

31. محقق حلی، ابوالقاسم جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج. 4، تهران، انتشارات استقلال، چاپ دوم، ۱۴۰۹هـ.ق.

32. -----------------، النهایة و نکتها، ج. 3، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1412هـ.ق.

33. مجلسی ، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار، ج. 1، 59 و 75، بی‌جا، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳هـ.ق.

34. مرتضی عاملی، سید جعفر، الآداب الطبیه فی الاسلام، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۰۲هـ.ق.

35. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان،ج. 14، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، 1416هـ.ق.

36. مکارم‌ شیرازی، ناصر، بحوث فقهیه هامه، قم، مدرسه الامام علی بن‌ ابی‌طالب علیه‌السلام، 1380 هـ.ش.

37. نراقی، احمد، عوائد الایام، قم، مکتبة بصیرتی، چاپ سوم، 1408 هـ.ق.

38. نجفی جواهری، شیخ محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام،  ج. 43، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۴هـ.ق.

39. نوری طبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسایل، ج 18، بیروت، مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاءالتراث، ۱۴۰۸هـ.ق.

     ج: مقالات

40. جعفری تبار، حسن، «از آستین طبیبان، قولی در مسؤولیت مدنی پزشکان»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی)دانشگاه تهران(، ش 41، 1377.

41. حق محمدی فرد، زهرا؛ موسوی بجنوردی، سید محمد، «مسئولیت مدنی و کیفری پزشک با تکیه بر آرای امام خمینی»، فصلنامه پژوهش‌نامه متین، ش 34 و 35، 1386.

42. کاظمی، محمود، «جستاری نقادانه پیرامون نظریه مشهور فقهای امامیه در خصوص مسئولیت پزشک»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 40، ش 4، 1389.

43. موسوی بجنوردی، سید محمد، «مسئولیت مدنی و کیفری پزشک»، مجله حقوقی دادگستری، ش 9، 1372.