مبانی فقهی مستثنیات دین

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 7، دوره 7، شماره 24، شهریور 1390، صفحه 147-174   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

همایون مافی^* ؛ سید کمال حسینی

دانشگاه مازندران

چکیده

یکی از تسهیلات و حمایت­هایی که قانونگذار برای محکوم­علیه در نظر گرفته است تا مدیونی که حقیقاً در تنگنا قرار دارد به عسر و حرج شدید نیفتد و از یک حداقل زندگی نیز محروم نگردد تأسیس عنوان مستثنیات دین است. یعنی برخی از حداقل اموالی که برای ادامه حیات ضروری است از دسترس محکوم­له به دور باشد. این تأسیس قبل از این که وارد متون قانونی شود در فقه اسلامی توسط فقهای بزرگ بیان شده است. در این مقاله بر آن هستیم تا بعد از بیان مفاهیم به بررسی مبانی فقهی مستثنیات دین بپردازیم و در پایان نظر مختار خود را تبیین نماییم.

کلیدواژه‌ها

مستثنیات دین؛ فقه؛ مبانی فقهی؛ عسر و حرج؛ لاحرج

مراجع

قرآن مجید

2-  آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایه الاصول، مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث، قم، بی­تا.

3-  اصفهانی، سیدابوالحسن، وسیله النجاهّ، جلد 2، چاپ مهد استوار، قم، 1374، هـ.ق.

4-  امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، جلد 1، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، چ پنجم، 1368.

5-  انصاری، مرتضی، مکاسب، مؤسسه‌ی الهادی، قم، 1415 ق.

6-  بجنوردی، میرزا حسن، قواعد الفقهیه، جلد 7، انتشارات خیام، قم، 1425 هـ.ق.

7-  بحرانی، یوسف، الحدائق الناظرهّ، جلد 2، درالکتب الاسلامیه، قم، بی تا.

8-  تولیت، سیدعباس، ضابطه و مفهوم مستثنیات دین، فصل نامه دیدگاه های حقوقی، دانشکده علوم قضایی و خدمات اداری، سال سوم، ش 12، 1377.

9-  ثقه الاسلام کلینی، الکافی، جلد 5،دارالکتب الاسلامیه،تهران،1365، هـ.ق.

10- جبلی­عاملی، زین­الدین­بن­علی، شهیدثانی، مسالک­الافهام، مؤسسه­معارف الاسلامیه، قم، 1414 هـ.ق.

11- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، انتشارات گنج دانش، تهران، 1380، چاپ یازدهم.

12- ـــــــــــــــــــــــــــ،دائره­المعارف­علوم­اسلامی(قضایی)،انتشارات­گنج­دانش،جلد1،1362.

13- ـــــــــــــــــــــــــــ، مبسوط درترمینولوژی­حقوق،جلد5،انتشارات­گنج­دانش،تهران،1378.

14- حر عاملی، محمدحسن، وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 19، دارالحیاء التراث العربی، بیروت، 1401، هـ.ق.

15- حسن بن یوسف بن مطهر، علامه حلی، مختلف الشیعه، جلد 13، مکتب السلام، اسلامیه، قم، 1374هـ.ق.

16- حسینی عاملی، محمدجواد، مفتاح الکرامه، جلد 5، مؤسسه آل البیت حیات الزات، بی تا.

17- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، جلد 7، انتشارات دانشگاه تهران، 1374.

18- روشن، محمد، بررسی فقهی و حقوقی مستثنیات دین، ماهنامه حقوقی انصاف، شماره 3، مرداد 1383.

19- ساکت، محمدحسین، دادرسی در حقوق اسلام، نشر میزان، 1382.

20- سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، جلد 1، چاپ کاویان، تهران، 1362.

21- شیخ طوسی، محمد بن حسن، استبصار، جلد 1، قم، دارالکتب الاسلامیه ، 1363 ش، چاپ چهارم.

22- شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تحقیق سیدحسن موسوی خرسان ، دارالکتب الاسلامیه، تهران ، 1364 ش.

23- فاضل مقداد، قواعد الفقهیه، انتشارات قم، بی تا.

24- قنبری، محمدرضا، مستثنیات­دین­درحقوق­وفقه­امامیه، مجموعه­مقالات­حقوقی،گنج­دانش،1363.

25- کاظمی خراسانی، محمدعلی، فوائد الاصول، تقریرات میرزای نائینی، جلد3 (دوره 3جلدی)، با تعلیقات ضیاءالدین عراقی، مؤسسه النشر الاسلامی، قم، 1409 ق.

26- گلپایگانی، سیدمحمدرضا، مجمع المسائل، جلد 2، مؤسسه دارالقرآن الکریم، 1364.

27- مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، جلد 65، مؤسسه الوفاء، بیروت ، 1983 م، چاپ دوم.

28- محقق داماد، مصطفی، قواعدفقه1(بخش مدنی)،جلد1، نشرمرکزعلوم اسلامی،1378،چاپ هفتم.

29- محمدی مقدم، پریسا، مستنثیات دین، مجله کانون وکلا، شماره 22، زمستان 1384.

30- مدیرشانه چی، کاظم، آیات الاحکام، سمت، تهران، 1378.

31- معین، محمد، فرهنگ فارسی، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، جلد 2 ، 1376، چاپ نهم.

32- موسوی خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، جلد 2، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413، هـ.ق.

33- میرمحمد صادقی، حسین، واژه نامه حقوق اسلامی، نشر جهاد دانشگاهی شهید بهشتی، 1369.

34- نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام، جلد 2، دارالاحیاءالتراث العربی، بیروت،بی­تا.