تاثیر مدیریت کلش بر عملکرد و شاخص‌های زراعی راتون ارقام برنج در آمل

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 4، دوره 3، شماره 1، شهریور 1392، صفحه 19-24   

چکیده

به منظور بررسی تاثیر مدیریت کلش بر عملکرد و شاخص‌های زراعی راتون ارقام برنج، آزمایشی به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی واقع در شهرستان آمل در سال 1386 اجرا شد. ارقام برنج طارم محلی، طارم لنگرودی، طارم هاشمی و طارم دیلمانی به عنوان عامل اصلی و سه سطح مدیریت کلش شامل کف‌بر، ایستاده (برداشت با ارتفاع 40 سانتی‌متر از سطح زمین) وخواباندن (برداشت با ارتفاع 40 سانتی‌متر از سطح زمین) به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد رقم طارم محلی دارای بیشترین ارتفاع گیاه، طول خوشه، تعداد کل پنجه در کپه، تعداد خوشه در متر مربع و عملکرد دانه بود. دلیل بالاتر بودن عملکرد دانه در رقم طارم محلی، بیشتر بودن طول خوشه، تعداد کل پنجه در کپه و تعداد خوشه در متر مربع می‌باشد. در روش خواباندن بیشترین طول خوشه و عملکرد کاه به دست آمد. حداکثر عملکرد دانه تحت تاثیر متقابل رقم طارم محلی با روش خواباندن و حداقل عملکرد دانه تحت تاثیر متقابل رقم طارم دیلمانی با روش کف‌بر حاصل شد. بنابراین رقم طارم محلی و روش کف‌بر برای راتون‌گیری مناسب می‌باشند.

کلیدواژه‌ها

برنج؛ راتون؛ مدیریت کلش؛ ارقام؛ عملکرد دانه

اصل مقاله

تاثیر مدیریت کلش بر عملکرد  و شاخص‌های زراعی راتون ارقام برنج در آمل

پیام اسدی¹، مرتضی سام‌دلیری²، حمید‌رضا مبصّر³، عباس قنبری مالیدره⁴، سلمان دستان⁴

1- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، تهران، ایران، 2- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد چالوس، چالوس، ایران، 3- دانشگاه آزاد اسلامی، واحد قائم‌شهر، قائم‌شهر، ایران، 4- باشگاه پژوهشگران جوان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد جویبار، جویبار، ایران

  [e-mail]

چکیده

به منظور بررسی تاثیر مدیریت کلش بر عملکرد و شاخص‌های زراعی راتون ارقام برنج، آزمایشی به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی واقع در شهرستان آمل در سال 1386 اجرا شد. ارقام برنج طارم محلی، طارم لنگرودی، طارم هاشمی و طارم دیلمانی به عنوان عامل اصلی و سه سطح مدیریت کلش شامل کف‌بر، ایستاده (برداشت با ارتفاع 40 سانتی‌متر از سطح زمین) وخواباندن (برداشت با ارتفاع 40 سانتی‌متر از سطح زمین) به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد رقم طارم محلی دارای بیشترین ارتفاع گیاه، طول خوشه، تعداد کل پنجه در کپه، تعداد خوشه در متر مربع و عملکرد دانه بود. دلیل بالاتر بودن عملکرد دانه در رقم طارم محلی، بیشتر بودن طول خوشه، تعداد کل پنجه در کپه و تعداد خوشه در متر مربع می‌باشد. در روش خواباندن بیشترین طول خوشه و عملکرد کاه به دست آمد. حداکثر عملکرد دانه تحت تاثیر متقابل رقم طارم محلی با روش خواباندن و حداقل عملکرد دانه تحت تاثیر متقابل رقم طارم دیلمانی با روش کف‌بر حاصل شد. بنابراین رقم طارم محلی و روش کف‌بر برای راتون‌گیری مناسب می‌باشند.

واژه‌های کلیدی: برنج، راتون، مدیریت کلش، ارقام، عملکرد دانه.

 

مقدمه

به دلیل زهکشی نامناسب در برخی از اراضی زیر کشت برنج در شمال ایران، امکان کاشت محصولات جدید در این شرایط وجود ندارد و کشاورزان به ناچار این زمین‌ها را به صورت آیش فصلی رها می‌نمایند، در این خصوص بهره‌گیری از سیستم راتونینگ می‌تواند راهکار مناسب جهت به زیر کشت بردن و افزایش راندمان بهره‌وری از زمین باشد (قاسمپور علمداری و خدابنده، 1384). راتون به برداشت دوم برنج از پنجه‌های تولید شده حاصل از جوانه‌های جانبی روی کاه و کلش باقیمانده از برداشت محصول اصلی گفته می‌شود (Coale and Jones., 1994). نائیج‌نژاد (1379) دریافت ارتفاع مختلف ساقه محصول اصلی، تأثیری بر عملکرد راتون نداشت ولی ارتفاع برداشت 40 سانتی‌متر نسبت به 20 سانتی‌متر و کف‌بر برتری داشت، چون انتقال کربوهیدرات ذخیره شده در بقایای گیاه برداشت شده در ارتفاع 40 سانتی‌متری به جوانه‌های در حال رشد مجدد بیشتر شده است و این مسئله باعث رشد سریع برگ‌ها، ساقه‌ها و تولید مواد فتوسنتزی بیشتر و در نتیجه باعث افزایش عملکرد دانه می‌شود. جیانگ و همکاران (Jiang et al., 1995) نشان دادند که ارتفاع برش 5 سانتی‌متر موجب یکنواخت‌تر شدن خوشه‌دهی محصول راتون و هم‎چنین کوتاه‌تر شدن دوره مورد نیاز جهت خروج کامل خوشه‌ها ‌گردید. کربلایی و همکاران (1376) اعلام کردند که روش خواباندن نواری بر عملکرد ارقام مختلف برنج با قابلیت جوانه‌زنی از گره‌های متفاوت بر روش کلش‌های باقی‌مانده از گیاه اصلی معنی‌دار بوده است. هدف از اجرای این تحقیق تعیین بهترین روش برداشت محصول اصلی در تولید راتون ارقام برنج بود.

مواد و روش‌ها

به منظور بررسی تاثیر مدیریت کلش بر عملکرد و شاخص‌های زراعی راتون ارقام برنج، آزمایشی در سال 1386 در مزرعه تحقیقاتی واقع در شهرستان آمل با عرض جغرافیایی 36 درجه و 28 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 52 درجه و 23 درجه شرقی با ارتفاع 29 متر از سطح دریا اجرا شد. با توجه به نتایج آزمون خاک، مزرعه دارایpH برابر 2/7، هدایت الکتریکی (EC) برابر 6/0 میلی‌موس بر سانتی‌متر، ماده آلی برابر 5/0 درصد و دارای فسفر و پتاس قابل جذب به ترتیب برابر 8/33 و 180 ppm و نیتروژن کل آن برابر 22/0 درصد بود. آزمایش به صورت کرت‌های خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. ارقام طارم محلی، طارم لنگرودی، طارم هاشمی و طارم دیلمانی به عنوان عامل اصلی و سه سطح مدیریت کلش شامل کف‌بر، ایستاده (برداشت با ارتفاع 40 سانتی‌متر از سطح زمین) و خواباندن (برداشت با ارتفاع 40 سانتی‌متر از سطح زمین) به عنوان عامل فرعی بودند. برای کشت محصول اصلی در اواخر بهمن ماه، زمین به وسیلة گاوآهن برگردان‌دار شخم زده شد و در نیمة اول اردیبهشت عملیات کامل شامل شخم بهاره، ماله زدن و تسطیح انجام شد. کود نیتروژن از منبع اوره نیز به میزان 150 کیلوگرم در هکتار در دو نوبت، نصف آن سه روز بعد از نشاءکاری و بقیه در مرحله آغاز تشکیل خوشه در ساقه اصلی به گیاه اصلی داده شد، هم‎چنین کود فسفر به فرم سوپر فسفات ترپیل و کود پتاسیم به شکل سولفات پتاسیم به ترتیب به میزان 200 و 100 کیلوگرم در هکتار استفاده گردید. برداشت محصول اصلی در مرحله رسیدگی فیزیولوژیکی بسته به تیمار ارتفاع برداشت از سطح زمین انجام شد. بلافاصله بعد از برداشت محصول اصلی کرت‌ها آبیاری شدند و سپس کود اوره به مقدار 100 کیلوگرم در هکتار در زمین مصرف شد. در طی دوره نمو و رشد گیاه صفاتی چون ارتفاع بوته، طول برگ پرچم، تعداد کل پنجه و طول خوشه بر حسب سانتی‌متر با اندازه‌گیری از هشت کپه در هر کرت انجام شد. عملکرد دانه و عملکرد کاه بر حسب گرم در متر مربع با برداشت کپه‌ها از چهار متر مربع از وسط هر کرت حاصل شدند. داده‌های به دست آمده با استفاده از نرم افزار آماری SASمورد تجزیه واریانس قرار گرفت و مقایسة میانگین‌ها با ‎آزمون چند دامنه‌ای دانکن در سطح احتمال پنج درصد انجام شد.

 

نتایج و بحث

نتایج جدول تجزیه واریانس صفات نشان دادارتفاع گیاه، طول خوشه، تعداد کل پنجه و عملکرد کاه از نظر آماری تحت تأثیر رقم، مدیریت کلش و اثر متقابل آن‎ها در سطح احتمال یک درصد قرار گرفتند ولی تعداد خوشه در متر مربع و عملکرد دانه تحت تاثیر ارقام و اثر متقابل دوگانه و درصد خوشه‌چه پر در خوشه تحت اثر ساده اختلاف معنی‌داری را نشان دادند (جدول 1). حداکثر و حداقل ارتفاع گیاه (11/98 و 34/67 سانتی‌متر)، طول خوشه (22/24 و 11/18 سانتی‌متر)، تعداد کل پنجه در کپه (11/30 و 97/9 پنجه)، تعداد خوشه در متر مربع (16/442 و 50/112 خوشه) به ترتیب برای ارقام طارم محلی  و طارم دیلمانی حاصل شد. همچنین درصد خوشه‌چه‌های پر در خوشه نیز در رقم طارم دیلمانی حداقل بود و در سایر ارقام تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. به همین دلیل بیشترین و کمترین عملکرد کاه و عملکرد دانه نیز برای ارقام طارم محلی و طارم لنگرودی به دست آمد. همچنین تحت تاثیر مقایسه میانگین در روش‌های مختلف مدیریت کلش حداقل و حداکثر ارتفاع گیاه (65/76 و 90/82 سانتی‌متر) و تعداد کل پنجه در کپه (62/21 و 66/22 پنجه)  به ترتیب برای روش کف‌بر و خواباندن بقایا نتیجه گردید. بیشترین (08/22 سانتی‌متر) و کمترین (22/21 سانتی‌متر) طول خوشه برای روش خواباندن بقایا و روش ایستاده حاصل شد. حداقل درصد خوشه‌چه پر (49/82 درصد) و عملکرد کاه (16/90 گرم در متر مربع) برای روش کف‌بر به دست آمد و حداکثر عملکرد کاه برای روش ایستاده حاصل شد (جدول 2). مقایسه میانگین اثر متقابل دوگانه صفات نشان داد بیشترین طول خوشه (34/20 سانتی‌متر)، تعداد کل پنجه در کپه (68/33 عدد)، تعداد خوشه در متر مربع (50/449 خوشه) و در نهایت عملکرد دانه (29/170 گرم در متر مربع) تحت اثر متقابل رقم طارم محلی × روش ایستاده به دست آمد ولی کمترین تعداد کل پنجه در کپه (58/7 عدد) و تعداد خوشه در متر مربع (00/86 خوشه) تحت اثر متقابل رقم طارم دیلمانی روش کف‌بر نتیجه شد، چون تعداد خوشه در متر مربع به عنوان مهم‌ترین جزء عملکردی برنج محسوب می‌گردد، به همین دلیل عملکرد دانه (10/190 گرم در متر مربع) نیز تحت این اثر حداقل بود. کمترین ارتفاع گیاه (57/71 سانتی‌متر) تحت اثر متقابل رقم طارم دیلمانی × روش ایستاده و همچنین بیشترین عملکرد کاه (06/226 گرم در متر مربع) تحت اثر متقابل رقم طارم محلی × روش کف‌بر به دست آمد (جدول 3).

با افزایش ارتفاع برداشت محصول اصلی، چون رشد مجدد از گره‌های بالاتری صورت می‌گیرد، ارتفاع محصول راتون نیز افزایش می‌یابد (صادقی، 1376؛ یزدپور، 1383). صادقی (1376) اظهار داشت بلندترین خوشه در ارتفاع برداشت ایستاده و کمترین آن برای ارتفاع برداشت کف‌بر به‎دست آمد.چااوهان و ورگارا (Chauhan and Vergara., 1990) گزارش کرد تیمار کف‌بر در مقایسه با روش ایستاده درصد خوشه‌چه‌های پر شده کمتری دارد، چون بعضی از پنجه‌هایی که از گره‌های بالایی تشکیل می‌شوند زودتر می‌رسند، لذا در زمانی که هنوز سایر خوشه‌ها از پنجه خارج نشدند این خوشه‌ها با کمترین رقابت به عنوان یک مخزن زود هنگام می‌تواند دانه خود را پر کند و درصد باروری را افزایش دهد. کربلایی و همکاران (1376) بیان کرده‌اند اگر ارتفاع برداشت محصول اصلی نزدیک به سطح زمین باشد، به دلیل حذف غالبیت انتهایی جوانه‌های موجود در گره‌های بالایی موجب رویش پنجه‌های یکنواخت و زیاد محصول راتون خواهد شد.

 

 

جدول 1. تجزیه واریانس شاخص‌های زراعی تحت تاثیر مدیریت کلش در ارقام مختلف برنج

عملکرد دانه	عملکرد کاه	درصد خوشه‌چه پر	تعداد خوشه در متر مربع	تعداد پنجه در کپه	طول خوشه	ارتفاع گیاه	df	منابع تغییرات
ns 6/209	ns8/9	ns8/3	ns3/70	ns6/0	7/0ns	ns6/9	3	تکرار
**7/80814	**1/30900	**4/6	**4/243373	**0/899	**8/83	**1/1986	3	ارقام(a)
4/196	7/9	8/2	3/77	5/0	3/1	8/15	9	خطای a
ns 3/140	**5/2089	**9/21	ns0/244	**6/5	**3/3	**2/184	2	مدیریت کلش (b)
*0/732	**7/1046	ns5/4	**5/8657	**9/32	**8/1	**5/100	6	a×b
0/235	8/11	3/3	9/130	6/0	9/0	4/16	24	خطای b
5/15	3/12	3/3	3/7	4/6	2/4	8/5	-	ضریب تغییرات

* و **: به ترتیب معنی‌دار در سطوح احتمال 5 و 1 درصد.

جدول 2. مقایسه میانگینشاخص‌های زراعی تحت تاثیر مدیریت کلش در ارقام مختلف برنج

عملکرد دانه (گرم در متر مربع)	عملکرد کاه (گرم در متر مربع)	درصدخوشه‌چه پر (درصد)	تعداد خوشه در متر مربع	تعداد پنجه در کپه	طول خوشه (سانتی‌متر)	ارتفاع گیاه (سانتی‌متر)	تیمارها
							ارقام
a 58/212	a 84/146	a 98/83	a 16/442	a 11/30	a   22/24	a11/98	طارم محلی
c 12/108	c 24/106	a 01/84	c 50/301	c 11/22	c 35/21	b 67/76	طارم لنگرودی
b 04/157	b 39/128	a 01/84	b 66/375	b77/25	b 74/22	b 29/80	طارم هاشمی
d 06/19	d 26/31	b85/82	d50/112	d97/9	d 11/18	c 34/67	طارم دیلمانی
							مدیریت کلش
a 59/121	c 16/90	b49/82	a 18/310	b62/21	ab 59/21	b 65/76	کف‌بر
a 67/123	a 45/111	a 55/84	a 50/303	b69/21	a 08/22	a36/82	ایستاده
a 34/128	b 94/177	a 33/84	a 18/310	a 66/22	b 22/21	a 9/82	خواباندن بقایا

*: حروف مشترک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون دانکن می‌باشد.

 

 

جدول 3. مقایسه میانگین اثرات متقابل شاخص‌های زراعی تحت تاثیر مدیریت کلش در ارقام مختلف برنج

عملکرد دانه (گرم در متر مربع)	عملکرد کاه (گرم در متر مربع)	تعداد خوشه در متر مربع	تعداد پنجه در کپه	طول خوشه (سانتی‌متر)	ارتفاع گیاه (سانتی‌متر)	اثر متقابل
b 84/139	a 06/226	c50/406	cd35/27	ab 69/19	b 23/90	طارم محلی×کف‌بر
a 29/170	ab 81/209	a50/449	a68/33	a 34/20	a 12/108	طارم محلی×ایستاده
d 39/130	b 87/201	b50/425	b32/29	bc 83/18	a 98/109	طارم محلی×خواباندن
g 94/75	e 56/108	e75/350	e 79/23	e 19/16	de 59/78	طارم لنگرودی×کف‌بر
f 64/118	e 31/110	g50/254	g96/19	d 66/17	bcd 92/83	طارم لنگرودی×ایستاده
e 16/124	e 50/105	f29/299	f 58/22	e 14/16	cd 61/81	طارم لنگرودی×خواباندن
e 78/125	d 19/138	c50/407	c78/27	d 66/17	bcd 39/84	طارم هاشمی×کف‌بر
e 38/123	d 25/155	e75/346	ef01/23	cd 06/18	bcd 24/84	طارم هاشمی×ایستاده
c 02/136	c 68/177	d75/372	d 53/26	cd 39/18	bc 25/86	طارم هاشمی×خواباندن
j 10/19	f 56/13	j00/86	j58/7	f 03/14	ef 10/72	طارم دیلمانی×کف‌بر
b 52/33	f 31/19	i25/118	i11/10	fg 52/13	f 57/71	طارم دیلمانی×ایستاده
b 17/41	f 31/24	h25/143	h23/12	g 71/12	ef 46/72	طارم دیلمانی×خواباندن

*: حروف مشترک در هر ستون نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی‌دار در سطح احتمال 5 درصد بر اساس آزمون دانکن می‌باشد.

 

نتیجه‌گیری نهایی

رقم طارم محلی و طارم دیلمانی به علت دارا بودن حداکثر تعداد پنجه در کپه، بلندترین خوشه و تعداد خوشه در متر مربع به ترتیب دارای حداکثر و حداقل عملکرد دانه راتون عملکرد دانه راتون بودند.

مراجع

1.       صادقی، ح. 1376. اثر ارتفاع برش گیاه اصلی بر رتون زایی و عملکرد سه رقم برنج. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زراعت. دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت. 89 صفحه.

2.       قاسم‌پور علمداری، م. و ن. خدابنده. 1384. زراعت برنج. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم‌شهر. 167 صفحه.

3.       کربلائی، م.، ر، عرفانی و ه. پیردشتی. 1376. طرح بررسی اثر خوابانیدن نواری و معمولی ساقه برنج و رژیم آبیاری بر عملکرد رتون ارقام مختلف برنج . بخش اصلاح و تهیه بذر، موسسۀ تحقیقات برنج کشور.

4.       نائیج نژاد، ت. 1379. بررسی تأثیر مقدار و زمان مصرف کود ازته و ارتفاع برداشت در عملکرد رتون برنج طارم. پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارسنجان. 128 صفحه.

5.       یزدپور، ح. 1383. بررسی اثرات زمان و ارتفاع برداشت بر صفات زراعی محصول رتون برنج. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زراعت. دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان. 92 صفحه.

1. Chauhan, J.S., Lopez, F.S.S., and Vergara, B.S. 1990. Ratoon growth and development of rice (Oryza sativa L.) under various temperature regimes. J. of Agric. and Crop Sci. 165:2-3.
2. Coale, F.J., and Jones, D.B. 1994. Reflood timing for ratoon rice growth on Everglades’s histosols. Agronomy Journal. 86: 478-482.
3. Jiang, S.H., Xiong, H., Fang, W., and Luo, W.Z. 1995. Studies on comperhensive cultivation techniques for high yield of ratoon rice in Sichuan province. J. of Southwest Agric. Uni. 17:189-192.