تاثیر تراکم بوته بر عملکرد دانه و اجزای عملکرد دانه سه هیبرید کلزا در شرایط آب و هوایی دزفول

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 1، دوره 7، شماره 1، شهریور 1396، صفحه 1-9   

چکیده

به منظور بررسی اثر تراکم گیاهی بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه سه رقم کلزا در شمال خوزستان، آزمایشی در سال زراعی 92-1391 در مزرعه آموزشی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول واقع در منطقه سنجر اجرا شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تراکم بوته در سه سطح (60، 80 و 100 بوته در متر مربع) و ارقام کلزا (رقم زودرس هایولا 308، رقم متوسط رس هایولا401 و رقم متوسط رس آرجی اس003) به عنوان فاکتورهای آزمایشی در نظر گرفته شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تراکم بوته و رقم اثر معنی‏داری بر عملکرد دانه، شاخص برداشت وعملکرد روغن کلزا داشتند درحالی که وزن هزار دانه، درصد روغن و تعداد دانه در غلاف تحت تاثیر تیمارهای تراکم و رقم قرار نگرفتند. رقم هایولا 401 و هایولا 308 بیشترین عملکرد دانه را داشتند و با افزایش تراکم نیز عملکرد دانه آنها افزایش یافت. بیشترین عملکرد دانه و روغن کلزا در تراکم 100 بوته در مترمربع به ترتیب با میانگین 4470 و 8/2023 کیلوگرم درهکتار به دست آمد. در تراکم 100 و 80 بوته در متر مربع بیشترین شاخص برداشت دانه نیز حاصل شد.

کلیدواژه‌ها

شاخص برداشت؛ درصد روغن؛ عملکرد روغن

اصل مقاله

تاثیر تراکم بوته بر عملکرد دانه و اجزای عملکرد دانه سه هیبرید کلزا
در شرایط آب و هوایی دزفول

سیروس جوزی¹، مهدی صادقی²، محمود توحیدی³

1- دانش‎آموخته کارشناسی ارشد زراعت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، دزفول، ایران

2- استادیار گروه زراعت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، دزفول، ایران

3- استادیار گروه زراعت، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول، دزفول، ایران

* مسئول مکاتبات؛ پست الکترونیک: [e-mail]

چکیده

به منظور بررسی اثر تراکم گیاهی بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه سه رقم کلزا در شمال خوزستان، آزمایشی در سال زراعی 92-1391 در مزرعه آموزشی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول واقع در منطقه سنجر اجرا شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‏های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تراکم بوته در سه سطح (60، 80 و 100 بوته در متر مربع) و ارقام کلزا (رقم زودرس هایولا 308، رقم متوسط رس هایولا401 و رقم متوسط رس آرجی اس003) به عنوان فاکتورهای آزمایشی در نظر گرفته شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تراکم بوته و رقم اثر معنی‏داری بر عملکرد دانه، شاخص برداشت وعملکرد روغن کلزا داشتند درحالی که وزن هزار دانه، درصد روغن و تعداد دانه در غلاف تحت تاثیر تیمارهای تراکم و رقم قرار نگرفتند. رقم هایولا 401 و هایولا 308 بیشترین عملکرد دانه را داشتند و با افزایش تراکم نیز عملکرد دانه آنها افزایش یافت. بیشترین عملکرد دانه و روغن کلزا در تراکم 100 بوته در مترمربع به ترتیب با میانگین 4470 و 8/2023 کیلوگرم درهکتار به دست آمد. در تراکم 100 و 80 بوته در متر مربع بیشترین شاخص برداشت دانه نیز حاصل شد.

واژه‏های کلیدی: شاخص برداشت، درصد روغن، عملکرد روغن

 

مقدمه

کلزا (Brassica napus L.) گیاهی است از خانواده‏ی چلیپیان، با ویژگی‏های خاص زراعی از جمله دامنة گسترده سازگاری به انواع اقلیم‏ها و شرایط آب و هوایی و دارا بودن دو تیپ پاییزه و بهاره می‏تواند در برنامه تناوبی زراعت‏ها در مناطق مختلف جای گرفته و امکان استفاده بیشتر از منابع آبی و خاکی را فراهم کند (3). رشد جمعیت، بهبود سطح تغذیه و افزایش مصرف کنجاله دانه‏های روغنی در تغذیه دام و طیور نیاز به تولید دانه‏های روغنی را در جهان افزایش داده است. در ایران حدود 10 درصد روغن مورد نیاز در داخل تولید می‏گردد و بقیه به صورت خام یا آماده وارد می‏شود. بدین ترتیب سهم بزرگی از میزان ارز مصرف شده برای واردات مواد غذایی به کشور در واردات روغن نباتی، دانه و کنجاله گیاهان روغنی جهت مصرف دام و طیور صرف می‏شود (1). از این رو لزوم برنامه‏ریزی منسجم و دراز مدت با هدف نیل به خودکفایی در تولید روغن‏های خوراکی غیرقابل انکاراست. در این میان، کلزا به علت دارا بودن صفات مثبت زراعی نظیر تحمل سرما، کم آبی و شوری و نیز عملکرد مناسب در واحد سطح از گیاهان روغنی مناسب است (1، 3).

 تراکم مطلوب بوته از مهمترین فاکتورهای زراعی جهت رسیدن به حداکثرعملکرد در محصولات زراعی است. با اتخاذ چنین روش‏هایی در کنار استفاده از ارقام مناسب و سازگار با شرایط اقلیمی هر منطقه و نیز حداکثر استفاده از منابع محیطی نظیرنور، آب و مواد غذایی می‏توان به عملکرد بیشتر در گیاهان زراعی دست یافت (7). به طور معمول افزایش تراکم باعث کاهش تعداد ساقه در بوته و یا کاهش تعداد شاخه جانبی گیاه می‏شود این مسئله به دلیل رقابت ایجاد شده در تراکم‏های بالاتر است که با کاهش فضای اختصاص یافته به هر بوته، تعداد ساقه یا شاخه‏های جانبی آن کاهش می‏یابد (5، 6). در آزمایشی روی کلزا گزارش گردید که در تراکم‏های زیاد، خوابیدگی بوته و تخریب کلروفیل درگیاه افزایش یافته و این خود باعث افزایش مرگ و میر ناشی از رقابت شده و نتیجه این تغییرات موجب افت عملکرد می‏شود. در تراکم‏های پایین، رقابت بین بوته‏ها کمتر بوده و با افزایش تراکم گیاهی ارتفاع بوته‏ها و رقابت بین آنها افزایش می‏یابد. کاهش نور در جامعه‏ی گیاهی، دلیل اصلی پیری زودرس برگ‏ها است. تراکم مطلوب می‏تواند از طریق تاثیر بر میزان تشعشع دریافت شده توسط برگ‏ها پیری آنها را به تاخیر می‏اندازد (14). سیادت و همکاران (3) با بررسی سه تراکم کلزا شامل 6/16، 25 و50 بوته در مترمربع بر روی کلزا رقم تارو گزارش دادند که با افزایش تراکم، تعداد غلاف در مترمربع افزایش ولی تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه کاهش نشان داد. اُنفری و همکاران (16) در آزمایشی روی کلزا تاثیر فواصل ردیف (5/12، 25، 5/37 و 50 سانتی متر) و تراکم بوته (20، 40، 60، 80 و100 بوته در مترمربع) را مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند که تراکم بوته بر عملکرد دانه کلزا تأثیر دارد. عبدرالرازق دانش شهرکی و همکاران (2) نیز با بررسی سه سطح تراکم کلزا شامل 60، 80 و100بوته در مترمربع نشان دادند که وزن هزار دانه تحت تاثیر تراکم بوته قرار نمی‏گیرد اما بیشترین عملکرد دانه در تراکم 100 بوته در مترمربع با میانگین 2/4 تن در هکتار به دست آمد (2). بیل جیلی و همکاران (9) و لیگتو و همکاران (13) اعلام نمودند که تراکم بوته در عملکرد کلزا نقش عمده‏ای دارد. با عنایت به اهمیت بررسی تأثیر تراکم بوته بر عملکرد دانه و اجزای عملکرد دانه کلزا هدف از این تحقیق بررسی تاثیر تراکم بوته کلزا بر عملکرد و اجزای عملکرد دانه کلزا در شرایط آب و هوایی شمال خوزستان بود.

 

مواد و روش‏ها

این تحققیق در مزرعة تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد واحد دزفول واقع در منطقه سنجر در سال زراعی 92-1391 به اجرا در آمد. طرح آزمایشی به کار رفته در این تحقیق، فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‏های کامل تصادفی در سه تکرار بود. تراکم در سه سطح (60، 80 و 100 بوته در متر مربع) و سه رقم کلزا (رقم هایولا 308، رقم هایولا 401 و رقم آرجی اس 003) به عنوان فاکتورهای آزمایشی در نظر گرفته شدند. هر کرت شامل 6 خط کاشت به طول 6 متر بود و فاصله بین خطوط ثابت (50 سانتی متر) در نظر گرفته شد. پس از آماده سازی زمین 100 کیلوگرم فسفر از منبع فسفات دی آمونیوم و نیز 100 کیلوگرم پتاس از منبع سولفات پتاسیم به عنوان کود پایه به زمین داده شد. 200 کیلو گرم کود اوره در هکتار در سه نوبت به صورت پایه، مرحله ساقه رفتن و آغاز مرحله غنچه‏دهی به زمین داده شد. کاشت به صورت دستی درتاریخ پانزدهم آبان‏ماه 1391 انجام شده و مقدار بذر مصرفی بر اساس 8 کیلوگرم در هکتار و با احتساب 10 درصد اضافه به دلیل ریز بودن بذور در هر کرت برروی ردیف کاشت درون شیارهایی به عمق دو سانتی قرار گرفت. عملیات تنک کردن نیز در دو مرحله 4 و 6 برگی براساس تراکم مطلوب و تعداد بوته در متر مربع انجام و فاصله روی ردیف برای تراکم‏های 60، 80 و100 بوته در متر مربع با فاصله روی ردیف 3/3، 5/2 و 2 سانتی متر تعیین شد. عملیات وجین نیز در صورت مشاهده علف هرز در مزرعه هر هفته انجام می‏گرفت. جهت تعیین اجزای عملکرد دانه در زمان رسیدگی فیزیولوژیک 10 بوته از هرکرت به صورت تصادفی انتخاب شده سپس به ترتیب ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی درجه یک، تعداد غلاف دربوته وتعداد دانه درغلاف اندازه گیری شد. برای تعیین تعداد دانه در غلاف از 10 بوته‏ی برداشت شده تعداد 50 غلاف شمارش ومیانگین آنها برای صفت تعداد دانه در غلاف در هر کرت تعیین شد. برداشت نهایی برای محاسبه عملکرد دانه در یک مترمربع به صورت دستی و با داس ازفاصله 5-4 سانتی متری ازسطح زمین انجام شد. برای تعیین وزن هزار دانه، هزار بذر از مقدار برداشت نهایی شمارش شد. درصد روغن دانه‏ها با استفاده از دستگاه روغن‏گیر اندازه‏گیری شد (7). عملکرد روغن نیز از حاصل‏ضرب عملکرد روغن و درصد روغن دانه محاسبه شد. تجزیه آماری داده‏ها و پردازش معادلات از طریق نرم افزارهای MSTAT و EXCEL انجام شد و مقایسه میانگین‏ها با آزمون چند دامنه ای دانکن درسطح خطای آماری 05/0 صورت گرفت.

 

نتایج وبحث

عملکرد دانه

نتایج حاصل ازتجزیه واریانس نشان داد که اثر تراکم و رقم بر عملکرد دانه کلزا معنی‏دار بود ولی برهمکنش آنها معنی‏دار نگردید (جدول1). عملکرد دانه با فزایش تراکم از 60 به 100 بوته در متر مربع افزایش یافت. بیشترین عملکرد دانه در تراکم 100 بوته در مترمربع با میانگین 4470 کیلوگرم دانه در هکتار و کمترین آن در تراکم 60 بوته در هکتار با میانگین 7/3472 کیلوگرم دانه در هکتار به دست آمد. رقم هایولا 401 با 4/4519 کیلوگرم دانه در هکتار و رقم هایولا 308 با میانگین عملکرد7/4343 کیلوگرم دانه در هکتار در یک سطح آماری قرارگرفتند و رقم آرجی اس003 با میانگین عملکرد دانه 8/3247 کیلوگرم دانه در هکتار در سطح آماری بعدی قرار گرفت. بالاتر بودن عملکرد دانه در تراکم 100 بوته در مترمربع نسبت به دو تراکم دیگر احتمالاً به دلیل تعداد غلاف بیشتر در واحد سطح بود (جدول 2). همچنین تراکم 100بوته در مترمربع و با ایجاد پوشش سبز بیشتر در واحد سطح احتمالاً توانسته به طور کارآمدتری از تشعشع خورشید در جهت تولید عملکرد اقتصادی بهره برداری کند. افزایش تراکم بوته از طریق کاهش تعداد شاخه‏های فرعی و تعداد غلاف در بوته، باعث کاهش عملکرد دانه در تک بوته می‏شود، اما افزایش مطلوب تراکم منجر به جبران کاهش شاخه‏های فرعی و اجزای عملکرد گیاه از طریق افزایش تعداد بوته خواهد شد (4، 16).

 

عملکرد روغن و درصد روغن دانه

اثر تراکم و همچنین رقم بر عملکرد روغن دانه کلزا معنی‏دار گردید اما برهمکنش تراکم و رقم بر این صفت معنی‏دار نگردید. درصد روغن دانه تحت تاثیر رقم، تراکم و برهمکنش این دو فاکتور قرار نگرفت (جدول1). نتایج به دست آمده در این آزمایش با نتایج شاهین یزدی فر (7) مطابقت داشت (جدول1). بیشترین عملکرد روغن در تراکم 100 بوته در مترمربع و با میانگین 8/2023 کیلوگرم در هکتار و کمترین آن در تراکم 60 بوته در مترمربع با میانگین 18/1582 کیلوگرم در هکتار به دست آمد. رقم هایولا 401 و هایولا 308 در یک سطح آماری قرار گرفتند و رقم آرجی اس 003 با تولید 1/1476 کیلوگرم در هکتار کمترین مقدار عملکرد روغن را به خوداختصاص داد (جدول 2). به طور کلی با افزایش تراکم، عملکرد روغن در واحد سطح افزایش یافت که این امر می‏تواند بیشتر به علت افزایش عملکرد دانه در واحد سطح می‏باشد. زیرا درصد روغن دانه تحت تاثیر فاکتورهای آزمایش قرار نگرفت. محققان دیگر نیز نتایج مشابهی را گزارش نمودند (2، 7، 15، 16). همان طور که گفته شد عملکرد روغن به عملکرد دانه بستگی دارد بنابراین چون رقم هایولا 401 بیشترین عملکرد دانه را داشت از عملکرد روغن بالاتری برخوردار بود زیرا درصد روغن دانه تفاوت چندانی میان ارقام نداشت.

 

شاخص برداشت

اثر رقم، تراکم و برهمکنش رقم و تراکم برشاخص برداشت دانه کلزا معنی‏دار بود (جدول1). با افزایش تراکم از 60 به 100 بوته در مترمربع، شاخص برداشت کلزا نیز افزایش یافت و بیشترین و کمترین میزان شاخص برداشت به ترتیب در تراکم‏های 100 و 60 بوته در مترمربع با میانگین 8/27 و 8/25 درصد بدست آمد رقم هایولا401 با شاخص برداشت 68/30 و رقم هایولا 308 با شاخص برداشت 74/29 در یک سطح آماری قرار گرفتند اما رقم آرجی‎اس003 با شاخص برداشت 66/20 درصد کمترین شاخص برداشت دانه را داشت (جدول 2). دانش شهرکی و همکاران (2) با بررسی تراکم‏های مختلف بر روی ارقام کلزا نشان داد که با افزایش تراکم شاخص برداشت دانه نیز افزایش می‏یابد که احتمالاً ناشی از کاهش وزن اندام رویشی و افزایش تعداد دانه‎ها در واحد سطح است.

 

وزن هزار دانه

نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‏ها نشان داد که صفت وزن هزار دانه تحت تاثیرسطوح مختلف تراکم، رقم و برهمکنش این دو فاکتور قرار نگرفت (جدول1). وزن هزار دانه از پایدارترین اجزاء عملکرد دانه است که تحت تاثیر نوسانات تراکم بوته قرار نمی‏گیرد (2). بعضی از محققان وزن دانه را به عنوان ثابت‏ترین جز عملکرد در تراکم‏های مختلف می‏دانند (7، 12). وزن هزار دانه یک صفت ژنتیکی است و بیشتر از شرایط زراعی و محیطی به رقم بستگی دارد (4، 14، 15).

 

تعداد غلاف در بوته

نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر تراکم و رقم بر تعداد غلاف در بوته کلزا معنی‏دار است ولی برهمکنش تراکم و رقم معنی‏دارنگردید (جدول 1). افزایش تراکم بوته از 60 به 100 بوته در متر مربع باعث کاهش تعداد غلاف در تک بوته شد. تراکم 60 بوته در مترمربع با میانگین 83 غلاف در بوته بیشترین تعداد غلاف و تراکم 100 بوته در متربع با میانگین 3/64 غلاف در بوته کمترین تعداد غلاف را داشت. رقم هایولا 308 با میانگین 33/81 عدد غلاف در بوته و رقم هایولا 401 با 11/80 عدد غلاف در بوته در سطح آماری یکسانی قرار داشتند و اختلاف معنی‏داری از نظر این صفت نداشتند اما رقم آرجی اس 003 با تعداد 22/62 غلاف کمترین تعداد غلاف در بوته را داشت (جدول2). دانش شهرکی و همکاران (2) با بررسی تراکم بوته در سه سطح 60، 80 و100 بوته در مترمربع روی رقم هایولا401 نشان دادند که با افزایش تراکم تعداد غلاف دربوته کاهش می‏یابد. افزایش تراکم بوته در کلزا موجب کاهش تعداد شاخه‎های جانبی و در نتیجه کاهش تعداد غلاف در بوته می‎گردد (5).

 

تعداد شاخه فرعی

نتایج نشان داد تعداد شاخه فرعی کلزا تحت تأثیر تراکم قرار گرفت اما اثر رقم و برهم کنش تراکم و رقم براین صفت معنی‏دار نشد (جدول1). نتایج نشان داد که با افزایش تراکم بوته از تعداد شاخه فرعی کلزا کاسته شد. بیشترین و کمترین تعداد شاخه فرعی به تعداد 8/3 و 18/3 شاخه در بوته به ترتیب در تراکم‏های 60 و100 بوته در متر مربع دیده شد (جدول2). علت کاهش تعداد شاخه فرعی تحت تاثیر افزایش تراکم، افزایش رقابت بین بوته‏ها و کاهش فضای رشد بوته است و به همین دلیل گیاه بیشتر رشد طولی داشته و ارتفاع آن افزایش یافت. آنجدی و همکاران (8) با بررسی تراکم بوته کلزا گزارش نمودند که با افزایش تراکم بوته کلزا تعداد دانه در غلاف کلزا تحت تأثیر قرار نگرفت.

 

تعداد دانه در غلاف

براساس نتایج تجزیه واریانس، اثر تراکم و رقم و برهمکنش این دو فاکتور بر صفت تعداد دانه در غلاف کلزا معنی‏دار نبود (جدول1). افزایش تراکم بوته از 60 به 100 بوته هیچ تاثیر معنی‏داری بر صفت تعداد دانه در غلاف نداشت. منیر و مکنیلی (15) نیز گزارش کردند که افزایش تراکم سبب افزایش عملکرد ماده خشک نهایی می‏شود ولی تاثیری بر تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه کلزا نداشت.

 

ارتفاع بوته

نتایج مقایسه میانگین نشان داد ارتفاع بوته تحت تاثیر رقم، تراکم و برهمکنش این دو فاکتور قرار گرفت (جدول1). بیشترین و کمترین ارتفاع بوته در تراکم‏های 100 و 60 بوته در متر مربع دیده شد این در حالی بود که دو رقم هایولا 401 و هایولا 308 از نظر ارتفاع بوته در یک سطح معنی‏داری قرار گرفتند. رقم آرجی اس003 با ارتفاع 8/88 سانتی‏متر دارای کمترین ارتفاع بوته بود (جدول2). تراکم 100 بوته در متر مربع در رقم آرجی اس 003 بیشترین ارتفاع و تراکم‏های 60 و 80 بوته درمتر مربع رقم 308 و تراکم 60 بوته در متر مربع رقم هایولا 401 در یک سطح آماری قرار گرفته و کمترین ارتفاع بوته را داشتند (جدول 3). علت بیشتر بودن ارتفاع دررقم آرجی اس003 احتمالاً طول دوره رشدی بیشتر این رقم در منطقه بوده و در تراکم 100بوته نیز رقابت بیشتر بین گیاهان باعث افزایش ارتفاع آنها شده است. کلارک (11) و کلارک و سیمپسون (10) افزایش ارتفاع بوته در تراکم زیاد را به کاهش نفوذ نور در سایه انداز گیاهی و افزایش رقابت بین بوته‏ها جهت دریافت نور نسبت دادند. افزایش تراکم بوته موجب افزایش سنتز هورمون جیبرلین در میانگره‏های ساقه شده و در نتیجه طول میانگره‏ها افزایش می‏یابد (13).

جدول 1- تجزیه واریانس عملکرد واجزای عملکرددانه کلزا تحت تاثیر رقم وتراکم بوته

منابع تغییرات	درجه آزادی	عملکرد دانه	تعداد غلاف در بوته	تعداد دانه در غلاف	وزن هزار دانه	تعداد شاخه فرعی	شاخص برداشت	ارتفاع بوته	درصدروغن	عملکردروغن
تکرار	2	96/15	**26/14	501/0	075/0	09/0	**8/1	ns1/25	64/0	3/15612
رقم	2	**11/1030	**21/35	ns512/0	ns05/0	ns11/0	**8/5	**2/59	ns73/0	**2/877666
تراکم	2	**33/805	**31/65	ns0013/0	ns03/0	**84/0	**3/9	**4/75	ns25/0	**3/466341
رقم × تراکم	4	ns21/15	ns25/7	ns308/0	ns01/0	ns01/0	**2/6	**2/41	ns18/0	ns4/6472
خطاء	16	72/13	02/10	393/0	016/0	065/0	21/0	8/4	14/0	09/10865
ضریب تغییرات	-	96/4	12/4	69/2	76/3	3/7	21/5	51/3	76/1	6/5

ns، * و **: به ترتیب غیرمعنی‌دار و معنی‌دار در سطوح احتمال خطای آماری پنج و یک درصد

 

جدول2- مقایسه میانگین اثر ساده تراکم ورقم بر عملکرد واجزای عملکرد دانه کلزا

تیمار	عملکرددانه (گیلوگرم/ هکتار)	تعداد غلاف دربوته	تعداد دانه درغلاف	هزار دانه (گرم)	شاخه فرعی	شاخص برداشت (درصد)	ارتفاع (سانتی‎متر)	درصدروغن (درصد)	عملکرد روغن (کیلوگرم بر هکتار)
تراکم (بوته درمتر مربع)
60	7/3472c	83a	a23/24	4/3a	8/3a	85/25b	13/90c	53/45a	18/1582c
80	1/4173b	3/76b	22/23a	34/3a	48/3b	94/26ab	26/92b	5/45a	69/1898b
100	4470a	3/64c	24/23a	37/3a	18/3c	89/27a	31/102a	2/45a	8/2023a
رقم
هایولا 308	7/4348a	33/81a	03/23a	36/3a	6/3a	74/29a	84/88b	6/45a	02/1983a
هایولا 401	4/4519a	11/80a	5/23a	47/3a	38/3a	68/30a	91/90b	2/45a	5/2045a
آرجی اس003	8/3247b	22/62b	7/23a	33/3a	4/3a	26/20b	95/104a	4/45a	1/1476b

میانگین‏های، در هرستون، که دارای حروف مشابه می‏باشند، براساس آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح 5 درصد اختلاف معنی‏داری ندارند

 

جدول 3- مقایسه میانگین برهمکنش رقم وتراکم بر شاخص برداشت وارتفاع بوته کلزا

رقم	تراکم بوته در متر مربع	شاخص برداشت (درصد)	ارتفاع بوته (سانتی متر)
هایولا 308	60	b29/30	f6/83
	80	b37/28	f06/82
	100	b57/30	cd86/100
هایولا401	60	b3/29	f6/83
	80	a38/31	e06/90
	100	a35/31	d06/99
آرجی اس003	60	d95/17	bc2/103
	80	c08/21	ab66/104
	100	c76/21	a107

* در هر ستون میانگین‏هایی که دارای حرف مشترک هستند دارای تفاوت آماری در سطح احتمال خطای پنج درصد نمی‎باشند

 

نتیجه گیری

نتایج این تحقیق نشان داد که تراکم بوته اثر معنی‏داری بر شاخص عملکرد دانه و عملکردروغن کلزا داشت در حالی که تعداد دانه در غلاف و وزن هزار دانه تحت تاثیر رقم و تراکم قرار نگرفت. تراکم 100 بوته در متر مربع به دلیل تولید تعداد غلاف بیشتر در واحد سطح، حداکثر عملکرد دانه و عملکرد روغن را به ترتیب با میانگین 4470 و 8/2023 کیلوگرم در هکتار تولید نمود. با توجه به نتایج به دست آمده جهت کشت کلزا، ارقام هایولا 401 و هایولا308 درمقایسه با رقم آرجی اس 003 عملکرد دانه و روغن بیشتری داشتند. با توجه به نتایج اولیه این تحقیق، کشت ارقام هایولا 401 و هایولا 308 با تراکم 100 بوته در متر مربع در منطقه‏ی دزفول توصیه می‏شود. اما پیشنهاد می‎شود این تحقیق در یک دوره چندساله در منطقه اجرا شود.

 

 

مراجع

1- ایلکایی، م.ن. و امام، ی. 1382. تاثیر تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد دو رقم کلزای زمستانه
(Brassica napus L.) مجله علوم کشاورزی ایران، 34 (3): 515-509.

2-  دانش شهرکی، د.، کاشانی، ع.، مسکرباشی، م.، نبی‏پور، م. و دهکردی.ک.م. 1387. اثر تراکم و زمان مصرف نیتروژن بر برخی خصوصیات کلزا، پژوهش و سازندگی در زراعت و باغبانی، 79: 17- 10.

3-  سیادت، ع.، صادقی پور، ا. و هاشمی دزفولی، ا. 1389. تاثیر کاربرد نیتروژن و تراکم بوته بر عملکرد و اجزای عملکرد کلزا. مجله پژوهش‏های به زراعی، 2: 61-49.

4-  عزیزی، م. و آروین، پ. 1387. اختلاف عملکرد و کارایی مصرف نور در ارقام بهاره کلزا. مجله الکترونیک تولید گیاهان زراعی، 1: 50-35.

5-  فتحی، ق.، بنی سعیدی، ع.، سیادت، ع.ک. و ابراهیم پور، ف. 1381. تاثیر سطوح مختلف نیتروژن و تراکم بوته بر عملکرد دانه کلزا رقم PF7045,91 در شرایط آب و هوایی خوزستان. مجله علمی کشاورزی، 25 (1):
57-43.

6-  میرنژاد، م. 1376. اثر تراکم کاشت بر عملکرد بذر دو گونه یونجه یکساله. پایان نامه کارشناسی ارشد زراعت. دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، 11 صفحه.

7-  یزدی‏فر، ش.، امینی، ا. و رامئه، و. 1385. بررسی اثرات فاصله خطوط کشت و میزان بذر بر عملکرد، اجزای عملکرد و درصد روغن در ارقام بهاره کلزا. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 13: 8-1.

8-     Angadi, S.V., Cut Forth, H.W., McConkey, B.G. and Gan, Y. 2003. Yield adjustment by canola grown at different plant population under semiarid conditions. Crop Science, 43: 1358-1366.

9-     Bilgili, U., Sincik, M., Uzan, A. and Acikgoz, E. 2003.The influence of row spacing and seeding rat on seed yield and yield components of forge turnip (Brassica napus L.). Journal of Agronomy Crop Science, 189 (4):250-254.

10-Clarke, J.M. and Simpson, G.M. 1978. Growth analysis of Brassica napus cultivars. Tower. Canadian. Journal of Plant Science, 58: 587-595.

11- Clarke, J.M. 1979. Intra-plant variation in number of seeds per pod and seed weight in Brassica napus. Canadian Journal of Plant Science, 59:959-962.

12-Heikkinen, M.K. and Auld, D.L. 1991. Harvest index and seed yield of winter rapeseed grown at different plant populations. Rapeseed Journal, 21: 1229-1234.

13-Lythgoe, B., Norton, R.M., Nicolas, M.E. and Conner, D.J. 2001. Compensatory and competitive ability of tow canola cultivars. International Journal of Agronomy, 2: 1-8.

14-Morrison, M.J., McVetty, P.B.E. and Scarth, R. 1990. Effect of row spacing and seeding rate on summer rape in southern Manitoba. Candian Journal of Plant Science, 70: 127-137

15-Munir, M. and McNeilly, T. 1987. Dry matter accumulation, height and seed yield in spring oilseed rape as affected by fertilizer and spacing. Pakistanian Journal of Agriculture, 8(2): 143-149.

16-Onofri, A., Tei, F. and Ciriciofolo, E. 1996. Effect of plant density and rolspacing on winter oil seed rape yield in the Mediterranean area. Agriculture medilerranea, 126 (1): 40-49.