امیرعبدالقادرالجزایری عارف سلحشور و بنیان‌گذار شعر پایداری الجزایر

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 8، دوره 13، شماره 48، آذر 1396، صفحه 243-268   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

نازنین فرزاد^{* 1}؛ عبدالحسین فرزاد²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی.دانشگاه آزاد تهران جنوب.

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

بسیاری از صوفیان بزرگ از همان سده‌های نخستین، همواره درحفظ سرحدات بلاد اسلامی در برابر هجوم دشنمان شرکت داشته‌اند. در دوره‌های تیموری و صفوی، صوفیان به‌ عنوان مهم‌ترین قدرت در برابر بی‌عدالتی اجتماعی، عزلت و گوشه‌نشینی را رها و به‌ طور مستقیم در امور سیاسی دخالت کردند. در قرون اخیر که اروپاییان استعمارگر برای اشغال کشورهای اسلامی به‌ ویژه سرزمین‌های شمال آفریقا حمله کردند، بسیاری از رهبران مقاومت در برابر آنها زاهدان و مشایخ صوفیه بودند. کشور الجزایر نزدیک به یک قرن و نیم (1962-1830) در زیر سلطة بی‌رحمانة فرانسویان قرار داشت. در میان مبارزان الجزایر، امیر عبدالقادر الجزایری، شاعر، عارف، جنگاور و سیاستمداری برجسته بود که حتی دشمنانش نیز فتوت و جوانمردی او را می‌ستودند. در این پژوهش، عبدالقادر به ‌عنوان نخستین شاعر عارف پایداری الجزایر در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مورد بر‌رسی قرار گرفته است. یکی از بخش‌های مهم عرفان عبدالقادر، قیام به سیف علیه ظلم و بیداد است. به بیان دیگر، عرفان امیر عبدالقادر الجزایری عرفان سلحشوری و انقلابی بود.

کلیدواژه‌ها

عبدالقادر الجزایری؛ عرفان سلحشوری؛ انسان کامل؛ وحدت وجود

مراجع

قرآن کریم.

اباظه، نزار. 1994. الامیر عبدالقادر الجزائری العالم المجاهد. دمشق: دارالفکر و دارالفکر المعاصر.

ابن السبع، عبدالرزاق. 2000.الامیر عبدالقادر الجزائری و ادبه. الجزایر: مؤسسة جائزةُ عبدالعزیز سعود البابطین للابداع الشعری.

ابونصر سرّاج. 1388 . اللُّمَع فی التصوف. ترجمة مهدی مجتبی. چ 2. تهران: اساطیر.

برومند اعلم، عباس. 1390. «جهاد صوفیان در مغرب اسلامی، مقاومت امیر عبدالقادر الجزایری و دیگر شیوخ صوفیه». پژوهش‌نامة تاریخ اسلام. س1. ش2.

برکات، محمد مراد.1990. الامیر عبدالقادرالجزائری المجاهد الصوفی. دارالنشر الالکترونی.

تاره، مسعود. 1367. «تصوف در آسیای صغیر و بالکان». دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی. تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی.

تکمیل همایون، ناصر. 1382. «نقش تشیع در جنبش‌های سیاسی صوفیان قزلباش». فصلنامة تاریخ اسلام. ش13.

تیمور، احمد. 2003. أعلام الفکر الاسلامی فی العصر الحدیث. القاهره: آفاق العربیة.

جاب‌الله، طیّب. 2013. «دورالطرق الصوفیة و الزوایا فی المجتمع الجزائری». معارف (مجلة علمیة محکمة). جامعة بویرة. اکتوبر. الجزائر. السنة الثامنة. العدد 14.

حبیبی کرد علیوند، پروین. 1388. «تحلیل گفتمانی پیدایش و تحول تصوف صفوی». فصلنامه تاریخ اسلام، س10. ش4.

حسینی شاه ترابی، سید مرتضی. 1388. «صوفیان شیعه در خراسان دورة تیموری». افغانستان. فصلنامة سخن تاریخ. ش4.

الخطیب، اسعد. 2000. البطولة و الفداء عند الصوفیة. چ 5. دمشق: دارالتقوی.

خواجه عبدالله انصاری. 1391. صد میدان. به ‌کوشش سهیلا موسوی سیرجانی. چ 4. تهران: زوار.

زریّن‌کوب، عبدالحسین. 1362. دنبالة جست‌وجو در تصوف ایران. تهران: امیرکبیر.

سیوری، راجر. 1389. ایران عصر صفوی. ترجمة کامبیز عزیزی. چ 19. تهران: مرکز.

شُکری، غالی. 1366. ادب مقاومت. ترجمة محمدحسین روحانی. تهران: نشر نو.

عبدالقادر الجزائری. 2007. دیوان. الجزایر: منشورات ثالة.

ــــــــــــــــ . 2004. المواقف الروحیة و الفیوضات السُبّوحیّة. بیروت: دارالکتب العلمیة.

عطارنیشابوری. 1388. تذکرة الاولیا. به‌ کوشش عبدالوهاب قزوینی. تهران: هرمس.

غلامحسین زاده، غلامحسین و رضا معتمد. 1393. «صوفیان غازی، واکاوی نقش صوفیه نخستین در غزوات اسلامی (ازقرن دوم تا هفتم هجری)». هشتمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران.

المحامی، محمدکامل حسن. 1359. قیام عبدالقادر الجزایری. ترجمة صادق آینه‌وند. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

مظاهری، عبدالرضا.1390.اندیشة ابن عربی. چ 2. تهران: علم.

 

 

References

Holy Qor’ān.

Abāze, Nazār. (1994/1372SH). Al-amīr abdolqāder al-jazāyerī al-ālem al-mojāhed. Damascus: Dār al-fekr va Dār al-fekr al-mo’āser.

Abdolqāder al-jazāyerī. (2004/1383SH). Al-mavāqef al-rūhīyat va al-foyūzāt. Beirūt: Dār al-kotob al-elmīyat.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (2007/1392SH). Dīvān. Algeria: Manšūrāt-e Sālat.

Abūnasr-e Sarrāj.( 2009/1388H). Al-loma’ fī al-tasavvof. Tr. by Mahdī Mojtabā. 2^nd  ed. Tehrān: Asātīr.

Al-Mahāmī, Mohammad Kāmel Hossein. (1974/1359H). Qiyām-e abdolqāder al-jazāyerī. Tr. By Sādeq Āyene Vand. Tehrān: Daftar-e našr-e Farhang-e eslāmī.

Al-xatīb, As’ad.(2000/1378SH). Al-Butulatu va al-Feda end al-Sūfīya. 5^th ed. Damascus: Dār al-Taqvā.

Attār-e Neyšābūrī. (2009/1388SH). Tazkeratol oliyā. With the Effort of Abdolvahāb Qazvīnī. Tehrān: Hermes.

Barakāt, Mohammad Morād. (1990/1368SH). Amir Abd-el-Kader El Djezairi Al-Modjahed Al-Sufi. Daru-l nashru-l Elelkteruni. Al-amīr abdolqāder al-jazāyerī al-mojāhed al-sūfī. Dār al-našr al-elekteronī.

Borūmand A’lam, Abbās. (2011/1390SH). “Jahād-e sūfiyān dar maqreb-e eslāmī, moqāvemat-e amīr abdolqāder al-jazāyerī va dīgar šoyūx-e sūfīye”. Pažūheš- nāme-ye Tārīx-e Eslām. Year 1. Summer No. 2.

Habībī kord-e Alīvand, Parvīn. (2009/1388H). “Tahlīl-e goftemānī-ye peydāyeš va tahavvol-e tasavvof-e safavī”. Fasl-nāme-ye Tārīx-e Eslām. Year 10. No.4.

Hosseinī-ye Šāh-Torābī, Seyed Mortezā. (2009/1388H). “Sūfiyān-e šī’e dar xorāsān-e dore-ye teymūrī”. Fasl-nāme-ye Soxan-e Tārīx. No.4.

Ibn-e al-sab, Abdorrazāq. (2000/1378SH). Al-amīr abdolqāder al-jazāyerī va adaboho. Algeria: Mo’asesato jā’ezato abdol-azīz sa’ūdel-bābetīn lel-ibdā’ al-še’rī.

Jābollāh, Tayyeb. (2013/1392SH). “Dor al-toroq al-sūfīyat va al-zavāyā fī al-mojtama’ al-jazāyerī”. Ma’āref. Algeria: Jāme’at boveyrat. Octubre. Year 2. No. 14.

Mazāherī, Abdolrezā.(2011/1390H). Andīše-ye ibn-e arabī. 2^nd ed. Tehrān: Našr-e Elm.

Qolām Hossein-zāde, Qolām Hossein & Rezā Mo’tamed. (2008/1393SH). “Sūfiyān-e qāzī, vākāvī-ye naqš-e sūfīye-ye noxostīn dar qazavāt-e eslāmī (az qarn-e dovvom tā haftom-e hejrī)”. Haštomin Hamāyeš-e Benolmelalī-ye Anjoman-e Tarvīj-e Zabān va Adab-e Fārsī.

Savory, Roger. (2010/1389SH). Īrān-e asr-e Safavī (Iran under the safavids). Tr. by Kāmbīz Azīzī.19^th ed. Tehrān: Markaz.

Šokrī, Qālī.(1987/1366H). Adab-e Moqāvemat. Tr. by Mohammad Hossein  Rohānī. Tehrān: Našr-e no.

Takmīl Homāyūn, Nāser.(2003/1382H). “Naqš-e tašayo’ dar jonbeš-hā-ye siyāsī-ye sūfiyān-e qezelbāš”. Fasl-nāme-ye Tārīx-e Eslām. No.13.

Tāre, Mas’ūd. (1988/1367SH). “Tasavvof dar āsiyā-ye saqīr va bālkān”. Dā’eratol Ma’āref-e Bozorg-e Eslāmī. Advisor: Kāzem Mūsavī Bojnūrdī. Tehrān: Markaz-e Dā’eratol Ma’āref-e Bozorg-e Eslāmī.

Teymūr, Ahmad. (2003/1381SH). A’lām  al-fekr al-eslāmī  fī al-a’sr-e al-hadīs. Qāhere: Āfāq al-arabīyat.

Xāowje Abdollāh Ansārī. (2006/1391SH). Sad Meydān. With the Effort of Soheylā Mūsavī-ye Sīrjānī.4^th ed. Tehrān: Zavvār.

Zarrīnkūb, Abdolhossein. (1984/1363SH). Donbāle-ye jostojū dar tasavvof-e īrān. Amīr Kabīr.