نقد خویشتن تحلیل قصیده‌ی «در مذمّت شعر و شاعری» از انوری

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 3، شماره 7، شهریور 1390، صفحه 109-134   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

حسین خسروی^{* 1}؛ حسین یزدانی²

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد

²دانش آموخته‌ی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

چکیده

در این مقاله به نقد و بررسی چندسویه‌ی قصیده‌ی صد و هشتاد و چهارم دیوان انوری پرداخته شده است. در بخش نخست، گزارشی کوتاه و فشرده از مفاهیمِ قصیده به دست داده شده و تناسب فرم و محتوا به کوتاهی مورد بررسی قرار گرفته است. سپس برای پی‌گیری انگیزه‌ی انوری در زمینه‌ی نکوهش شعر و شاعری، شعر و شاعری از دیدِ فرهنگ و جامعه‌ی عصر انوری بررسی شده است و امکان اثرپذیری انوری از آرای شعرای دیگر از جمله کسایی، ناصرخسرو و سنایی مطرح شده است.
پس از بررسی فرم و محتوا، مشخص شد که این قصیده در شمار اشعار حقیقت­نما (راستین) و صادقانه­ی شاعر قرار می­گیرد. دربخش پایانی مقاله پس از طرح چند فرضیه برای یافتن انگیزه­ی اصلی انوری از نکوهش شعر و شاعری، این فرض اثبات شد که وی به دلیل بهره­مندی از مراتب فضل و کمال، شاعری را دونِ شأنِ خود می­دانسته است و چون از روی ناچاری و به دلیل نیاز مالی به مدیحه­سرایی پرداخته، پس از سال­ها شاعری، از کارنامه‌ی خود ناخشنود بوده و به نقد کار خود پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

مدیحه‌سرایی؛ قصیده؛ زبان محاوره؛ مذمت شاعران؛ خوارداشتِ شعر

مراجع

                    1-        انوری ابیوردی (1376)، دیوان، به اهتمام محمدتقی مدرّس رضوی. چ5، تهران: علمی و فرهنگی.

                    2-        بهار، محمدتقی(1381)، دیوان اشعار. چ1، تهران: علم.

                    3-        خاقانی شروانی (­1368)، دیوان،تصحیح ضیاء الدین سجادی، چ سوم، تهران، زوار

                    4-        زرین کوب، عبدالحسین (1361)، نقد ادبی، چ 3، تهران:امیرکبیر

                    5-        سنایی غزنوی (1383­)، دیوان، چ ششم، به تصحیح محمد­تقی مدرس رضوی، انتشارات دانشگاه تهران

                    6-        سوزنی سمرقندی (1338)، دیوان. تصحیح و مقدمه از ناصرالدین شاه حسینی. تهران: امیرکبیر.

                    7-        شفیعی کدکنی، محمدرضا (1372)، مفلس کیمیافروش، تهران: سخن.

                    8-        شمیسا، سیروس (1374)، سبک شناسی شعر، تهران:فردوس

                    9-        شمیسا، سیروس (1372)، کلیات سبک شناسی، تهران: فردوس

                  10-      7- شهیدی، جعفر (1376)، شرح لغات و مشکلات دیوان انوری. چ2، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

                  11-      صفا، ذبیح الله  (1367)، تاریخ ادبیات در ایران، چ 8، تهران: فردوس.

                  12-      ظهیر فاریابی (1381)، دیوان، تصحیح و توضیح امیرحسین یزدگردی. به اهتمام اصغر دادبه. تهران: قطره.

                  13-      عطار نیشابوری (1361) اسرار نامه، با تصحیح و تعلیقات سید صادق گوهرین، چ 2، تهران: زوار

                  14-      عطار نیشابوری (­1386)، مصیبت نامه، به تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، چ2، تهران: سخن.

                  15-      عطار نیشابوری (1368)، منطق­الطیر، به تصحیح سید صادق گوهرین، چ ششم، تهران:علمی و فرهنگی

                  16-      فروزانفز، بدیع الزمان (1361)، احادیث مثنوی، چ 3، تهران: امیرکبیر

                  17-      فروزانفز، بدیع الزمان ( 1369)، سخن و سخنوران. چ 4، تهران: خوارزمی

                  18-      کسایی مروزی (1367)، اشعار حکیم و تحقیق در زندگی و آثار او، مهدی درخشان، انتشارات دانشگاه تهران

                  19-      منوچهری دامغانی (1363)، دیوان اشعار، به تصحیح محمد دبیر سیاقی، چ 5، تهران :زوار

                  20-      میبدی، رشیدالدین ابوالفضل(1344)، کشف الأسرار و عده‌ی الأبرار، به کوشش علی اصغر حکمت.تهران: ابن سینا.

                  21-      ناصرخسرو (­1384)، دیوان اشعار. به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق. چ6، تهران: دانشگاه تهران.

                  22-      نظامی گنجوی(1378)، لیلی و مجنون، به تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، چ3، تهران: قطره.

                  23-             نظامی گنجوی(1388)، مخزن­الأسرار. به تصحیح وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان. چ12، تهران: قطره.