رویکرد رمانتیسم و رئالیسم انقلابی در عصر مشروطه (با تامّلی در اشعار میرزاده و فرخّی)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 9، شماره 30، خرداد 1396، صفحه 65-90   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

پروانه رمضانی^{* 1}؛ رضا فرصتی جویباری²؛ مهر علی یزدان پناه³

¹دانشجوی دکتری رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی قائمشهر

²عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی وحد قائم شهر

³عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قائم شهر

چکیده

میرزادۀ‎عشقی از شعرایی است که بخش بزرگی از ارزشهای ادبی او، مرهون نقش‎آفرینی فضا و عناصر مکتب رمانتیسم است. روحیّه انقلابی‎‎گری، بخشی از تاثیر‎‎های این مکتب در سروده‎های اوست.رئالیسمنیز، یکی از بنیادیترین مکاتب هنری است که در اواسط قرن نوزدهم به‎سرعتگسترش‎یافت. پرهیز از تخیّل و پرداختن به واقعیّتهای عالم بیرون، از اساسیترین اصول این مکتب بود و شاعرانزیادی از جمله فرّخی یزدی را به سوی‎خود‎کشاند. صراحت بیان، نکوهش و نقد انقلابی جامعه ، نشان از رئالیسم تند فرّخی داشت. این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی محتوا، با استخراج و بررسی مفاهیم انقلابی‎گری و نقد خشونت‎آمیز جامعه در اشعار این دو شاعرگرانقدر به این نتیجه می‎رسد که شاعران انقلابی عصر مشروطه تا اندازه‎ای از رسالت فرهنگی خویش که بیداری نرم افکار وایجاد انقلاب روحی و درونی در انسان است غافل‎شدند. براین اساس، به نظر میرسد همۀ تلاش این شاعران، در جهت تقویت انقلاب مشروطه در اندک زمانی به‎خاموشی‎گرایید. این شاعران درگیر حرکات انقلابی توام با خشونت بیرونی جامعه شدند و به آماده‎سازی فرهنگی این تحوّل توجّه‎نکرده‎اند. واضح‎است که خشونت بی‎هنگام وبدون بستر لازم، نه تنها به جامعه خدمتی نمی‎کند، بلکه احتمال اینکه به خشونتی دیگر منتهی گردد بعید به نظر نمی‎رسد. بنابراین چنین جوامعی بیش از آنکه به شاعران انقلابی نیازمند باشند، به شاعران فرهنگساز محتاج می‎باشند.

مراجع

1-آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب(از مشروطه تا انقلاب اسلامی). ترجمۀ کاظم فیروزمند،حسن شمس آوری و محسن مدیر شانه چی.چاپ دهم. تهران: نشر مرکز.

2-آوتویت، ویلیام و باتامور، تام. (1393).فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم. ترجمۀ حسن چاویشان. تهران: نشر نی.

3- آجودانی، ماشاالله. (1387).یا مرگ یا تجدد.چاپ چهارم .تهران: اختران.

4-آدمیّت، فریدون و ناطق، هما. (1356). افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی درآثارمنشرنشدۀ دوران قاجار. تهران: آگاه.

5-آرین پور، یحیی. (1372).از صبا تا نیما. جلد2. تهران: زوّار.

6-آشوری، داریوش.(1387). دانشنامه سیاسی. تهران: نشر مروارید.

7- آموزگار، ژاله .(1374) .تاریخ اساطیری ایران .چاپ دوم .تهران: لیلی.

8-ارسطو.(1364). سیاست. ترجمۀ حمید عنایت.تهران: کتاب های حبیبی.

9-اسپوزیتو،جان. ال.(1382). انقلاب ایران وبازتاب جهانی آن.ترجمۀ محسن شانه چی. چاپ اول. تهران: انتشارات باز.

10-اسکاچپول،تدا.(1374).حکومت تحصیلدار واسلام شیعه در انقلاب ایران.(در: جزوه درسی بازتاب انقلاب اسلامی ایران)،ترجمۀ هادی سمتی. تهران:انتشارات دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران.

11-ازغندی، علیرضا.(1379). نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب. چاپ دوم. تهران: قومس.

12-انوشه ، حسن.(1380). دانشنامه ادب فارسی. ج 1، تهران: وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.

13- ایرج میرزا .(1360). دیوان. به کوشش محمد جعفر محجوب. تهران: سخن.

14-پاینده،حسین.(1393). داستان کوتاه در ایران.چاپ سوم. تهران: نیلوفر.

15-ثروت،منصور.(1390).آشنایی با مکتب های ادبی. چاپ سوم. تهران : سخن.

16- ثعالبی، ابومنصور .(1328) .در شرح احوال تاریخ سلاطین ایران .ترجمه محمود هدایت .تهران: مجلس.

17-جعفری، مسعود. (1386). سیر رمانتیسم در ایران، تهران: مرکز.

18-________ . (1384). میرزادۀ عشقی و رمانتیسم انقلابی. مجلۀ زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت معلم تهران. شماره 10، ص 81.

19-حائری، عبدالهادی.(1364). تشیّع ومشروطیت در ایران، چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.

20-خارابی، فاروق. (1380). سیاست واجتماع در شعرعصرمشروطه. تهران: موسسه انتشارات دانشگاه تهران.

21-دوتوکویل،آلکسی. (1369). انقلاب فرانسه و رژیم پیش از آن. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشرقطره.

22-دورانت، ویل وآریل.(1370).تاریخ تمدن.ترجمۀ ضیاء الدین علایی طباطبایی.جلد دهم.چاپ سوم،تهران: انتشارات وآموزش انقلاب اسلامی.

23-راسل، برتراند.(؟). تئوری وعمل بلشویسم. ترجمۀ احمدصبا.تهران: بی.تی.

24-رستگارفسایی، منصور.(1380). انواع شعر فارسی. چاپ دوم، شیراز:انتشارات نوید.

25-رضایی،ابوالفضل و فقیهی،عبدالحسین.(1389). فرهنگ جامع مثل ها وحکمت ها.چاپ اول.تهران:انتشارات دانشگاه تهران

26- رنجبر، احمد. (1377) .ده مقاله . اجتماعیات در اشعار فرخی. چاپ اول .تهران: اساطیر.

27-زرقانی، سید مهدی. (1387). چشم انداز شعر معاصر ایران. تهران: ثالث.

28- زرین کوب، حمید. (1385).چشم انداز شعر نو فارسی .تهران: انتشارات توس.

29-سالمی، فرزانه. (1386). دموکراسی مسموم.هفته نامه تحلیلی، خبریشهروند امروز،شماره 29، ص32.

30- سپانلو، محمدعلی .(1369).چهار شاعر آزادی .چاپ اول .تهران: شقایق.

31- ........................... (1375) .شهر شعر فرخی .چاپ اول .تهران: انتشارات علمی.

32-سعدی، مصلح الدین.(1367).کلیات سعدی.به اهتمام محمدعلی فروغی. چاپ هفتم.تهران: امیرکبیر.

33-سلیم ، غلامرضا . (1377).جامعه شناسی ادبیات . تهران : توس.

34-سمیعی اصفهانی،علیرضا.(1387).مناسبات  جامعه ودولت در عصرقاجار.مجلۀ دانشکده حقوق وعلوم سیاسی؛دوره سی وهشتم،ش3.

35-سیدحسینی ، رضا.(1385). مکتب های ادبی. چاپ سیزدهم. تهران: کتاب زمان.

36-شریعتی، علی. (بی تا). امت وامامت. تهران: چاپخش.

37- شفیعی کدکنی، محمدرضا .(1380) .ادوار شعر فارسی . چاپ چهارم . تهران: سخن.

38-_________. (1390). با چراغ و آینه. تهران: سخن.

39-__________.(1344). نخستین گام ها در راه تحول شعر معاصر. تهران: هیرمند.

40-صدر، سیدمحمدباقر(؟ ). سنت های تاریخ در قرآن. ترجمۀ سید جمال موسوی.قم:دفتر انتشارات اسلامی،بی.ت.

41- ضیف، شوقی (؟).در اسارت فی الشعر العربی المعاصر. چاپ پنجم. قاهره: داره المعارف بمصر. مکتبه الدرسات الادبیه. بی تا.

42-عشقی، میرزاده. (1350). کلیات مصوّر میرزاده عشقی. به کوشش علی اکبر مشیرسلیمی. تهران: امیرکبیر.

43- عظیمی، میلاد. (1387). من زبان وطن خویشتنم. چاپ اول.  تهران: سخن.

44- علی بابایی، یحیی . (1383). عوامل مژثر بر وحدت نخبگان .  چاپ اول. تهران: پژوهشکده امام خمینی (ره) و انقلاب اسلامی.

45- فتوحی، محمود . (1375). شکل گیری رئالیسم ایرانی. در ]کنفرانس بین المللی جایگاه زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش[ 6-7 خرداد 1375. 26-7 . 2006 دانشگاه داکا بنگلادش.

46- فرخی یزدی، محمد . (1363). دیوان فرخی یزدی. به اهتمام حسین مکی.  چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.

47- ___________. (1378). دیوان فرخی یزدی .  به کوشش.  حسین مسرت . چاپ اول.  یزد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان یزد.

48-فورست، لیلیان. (1385).رمانتیسم. ترجمۀ مسعود جعفری. چاپ چهارم. تهران: مرکز.

49-قائد، محمد. (1377). میرزاده عشقی. تهران: طرح نو.

50-کاتوزیان،محمد علی همایون.(1379).اقتصاد سیاسی ایران.ترجۀ محمد رضا نفیسی وکامبیز عزیزی. چاپ هفتم، تهران: نشر مرکز.

51- کسروی، احمد. (1319). تاریخ مشروطه ایران . تهران: تابان.

52-گلدمن، لوسین. (1382). نقد تکوینی. ترجمۀ محمد تقی غیاثی. تهران: نگاه.

53- محمدی، حسنعلی . (1375) . شعر معاصر ایران از بهار تا شهریار.  جلد 1، چاپ 3 . تهران: ارغنون.

50- محمدی، غلامرضا و حسین مسرت . (1378). شاعر لب دوخته . چاپ اول . یزد: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان یزد.

54- مسرت، حسین . (1384) . پیشوای آزادی .  چاپ اول .  تهران: رهنما.

55-مشکور،محمدجواد. (1372)تاریخ ایران زمین(از روزگار باستان تا انقراض قاجاریه). چاپ چهارم.تهران: انتشاراتاشراقی.

56-مطهری.مرتضی. (1382). پیرامون انقلاب اسلامی. چاپ بیست وچهارم، تهران: صدرا.

57-معین، محمد.(1371). فرهنگ فارسی. چاپ هشتم، ج اول،تهران: امیرکبیر.

58-ملکوتیان،مصطفی.(1376). سیری درنظریه های انقلاب.چاپ دوم. تهران:نشر قومس.

59- ملائی توانی، علیرضا . (1381) . مشروطه و جمهوری .  چاپ اول . تهران: گستره.

60- میراحمدی، مریم . (1371). پژوهشی در تاریخ معاصر ایران . چاپ سوم.  مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

61-میرانصاری، علی.(1386). نمایش نامه های میرزاده عشقی. تهران: طهوری.

62-ولک، رنه. (1379). تاریخ نقد جدید. ترجمۀ سعیدارباب شیرانی. جلد2. چاپ 2. تهران: نیلوفر.

63-یاحقّی، محمّد جعفر. (1373).چون سبویی تشنه. تهران: جامی.

64-هانتینگتون، ساموئل (1370). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. ترجمۀ محسن ثلاثی. تهران: نشرعلم.

65-هادیان، ناصر(1375).نظریه تدا اسکاچپول وانقلاب اسلامی ایران. فصلنامه راهبرد.شماره 9،ص 13- 1.