تلقّی هنری مولوی از قرآن و حدیث در کلیات شمس

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 6، دوره 4، شماره 12، آذر 1391، صفحه 101-120   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

بدریه قوامی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

چکیده

در معارف اسلام و ادبیات مسلمانان، قرآن و حدیث دو منبع غنی و سرشار اولیه­اند که در طول تاریخ همواره شاعران و نویسندگان از آن­ها الهام گرفته­اند. مولوی از جمله شاعران زبان فارسی است که به شیوه­ای هنرمندانه از آن­ها بهره برده است. گزینش و انتخاب هنری بعضی آیات و احادیث، مولوی را بیش­تر از شاعران دیگر در پیوند با مخاطب موفّق ساخته است؛ این مسئله به غزلیات مولوی صورت ویژه و متفاوتی در مقایسه با غزلیات شاعران دیگر بخشیده است. هر چند این شیوه­ی کاربرد، در شعر سنایی و عطار هم دیده می­شود، امّا در کلیّات شمس بسامد چشم­گیری دارد و از تنوّعی خاص برخوردار است، یعنی گاهی مولوی در الفاظ آیات و احادیث و یا در مفهوم آن­ها تصرّف کرده است و گاهی آیه یا حدیث را در معنایی غیر از معنای حقیقی خود به کار برده است. هنر ویژه­ی مولوی در نوع تلفیق این عبارات با دیگر کلمات شعر، و ساخت ترکیبات وصفی و اضافی است. نگارنده در این مقاله به عنوان نمونه، اشعاری از کلیّات شمس را مورد بررسی قرار داده و نوع استفاده­ی شاعر از آیات و احادیث و بازتاب هنری آن­ها را نشان داده است تا بعضی از جلوه­های هنری غزل مولوی را از دیدگاه زیباشناسی برای مخاطبان آشکار کند.

کلیدواژه‌ها

آیات و احادیث در ادبیات فارسی؛ غزل عرفانی؛ هنر شاعری؛ مولوی؛ کلیّات شمس

مراجع

1-      قرآن کریم.

2-  افلاکی، شمس­الدین احمد. (1362). مناقب العارفین. به کوشش تحسین یازیجی، 2 جلد، چاپ دوم، تهران: دنیای کتاب.

3-  پورنامداریان، تقی. (1384). در سایه­ی آفتاب. چاپ دوم، تهران: سخن.

4-  خاقانی شروانی. (1378). دیوان. به کوشش ضیاء الدین سجادی، چاپ ششم، تهران: زوار.

5-  زرین­کوب، عبدالحسین. (1374). با کاروان حلّه. چاپ نهم، تهران: انتشارات علمی.

6-  ـــــــــــــــــــــــــــــ. . (1372). سرّ نی. 2 جلد، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی.

7-  (1375). بوستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

8-  ــــــــ . (1377). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

9- سنایی، ابوالمجد مجدود. (1377). حدیقه الحقیقه و شریعه الطریقه. تصحیح و تحشیه مدرّس رضوی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

10-  سیوطی، جمال الدین عبدالرحمن. (بی­تا). الجامع الصغیر فی احادیث البشیر النذیر، بیروت: دارالفکر.

11-  شفیعی کدکنی، محمّد رضا. (1387). غزلیات شمس تبریز. مقدمه، گزینش و تفسیر، چاپ اوّل، تهران: سخن.

12-  شمیسا، سیروس. (1382). سبک شناسی نثر. چاپ هفتم، تهران: میترا.

13- شیمل، آنه ماری. (1386). شکوه شمس. با مقدمه­ی سیّد جلال الدین آشتیانی، ترجمه­ی حسن لاهوتی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

14-  عطّار، فرید الدین محمّد. (1380). دیوان. به اهتمام و تصحیح تقی تفضّلی، چاپ دهم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

15-  ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1384). منطق الطیر. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّد رضا شفیعی کدکنی، ویرایش دوم، تهران: سخن.

16-  ماهیار، عباس. (1385). شرح مشکلات خاقانی (دفتر پنجم: گنجینه­ی اسرار). چاپ اوّل، کرج: جام گل.

17-  مستملی بخاری، اسماعیل بن محمد. (بی تا). شرح تعرّف. ج2. چاپ نول.

18-  مشیر­سلیمی، علی­اکبر. (1337). یادنامه­ی مولوی. تدوین و تنظیم علی­اکبر مشیر­سلیمی، تهران: کمیسیون ملّی یونسکو در ایران.

19- مولوی، جلال الدین محمّد. (1385). فیه ما فیه. با تصحیحات و حواشی بدیع الزمان فروزانفر، چاپ یازدهم، تهران: مؤسسه­ی انتشارات امیرکبیر.

20- ــــــــــــــــــــــــ . (1355). کلیّات شمس یا دیوان کبیر. با تصحیحات و حواشی بدیع­الزمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران: مؤسسه­ی انتشارات امیرکبیر.

21-  ــــــــــــــــــــــــ . (1374). مثنوی معنوی. مطابق نسخه­ی تصحیح شده­ی رینولد نیکلسن، چاپ هفتم، تهران: نشر علم.

22-  ــــــــــــــــــــــــ . (1365). مجالس سبعه. تصحیح و توضیحات توفیق سبحانی. چاپ اوّل، تهران: کیهان.

23-  ــــــــــــــــــــــــ . (1371). مکتوبات. تصحیح توفیق سبحانی، چاپ اوّل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

24-  نظامی گنجوی. (1378). کلیّات نظامی گنجوی. مطابق نسخه­ی تصحیح شده­ی وحید دستگردی، چاپ سوم، تهران: نگاه.