در جستجوی ناکجا آباد (بررسی تطبیقی آرمان شهر در شعر جبران خلیل جبران و سهراب سپهری)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 4، شماره 12، آذر 1391، صفحه 151-172   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

فاروق نعمتی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه پیام نور

چکیده

آرمان­شهر در اندیشه­ی شاعران و ادیبان، مدینه­ی فاضله و ناکجاآبادی است که در آن، همه­ی انسان­ها در آزادی و سعادت زندگی می­کنند و از ظلم و جور و بی­عدالتی خبری نیست. رؤیای چنین جامعه­ی آرمانی، در میان شاعران رمانتیسم، نمود بیشتری دارد؛ چرا که این­ شاعران، به دلیل احساس نوعی تنهایی و غربت، به طرح آرمان­شهر خیالی و جهان مثالی خود می­پردازند و آن را به گونه­های مختلفی تجسّم می­کنند. جبران خلیل جبران و سهراب سپهری، به عنوان دو شاعر رمانتیک در ادبیات معاصر فارسی و عربی، از میان گونه­های مختلفی که می­توان برای رمانتیسم قائل شد، به طور ویژه به رمانتیسم آرمان شهری پای­بند بوده­اند و تلاش آنها بر این بوده تا با مشربی عرفانی و رویکردی صوفیانه، دنیای رؤیایی خود را ترسیم نمایند. سهراب، «شهر پشت دریاها» و گاهی «هیچستان» و «ده­ بالادست» را سمبل­هایی از دنیای آرمان­شهر خود می­داند، و در مقابل جبران نیز،«جنگل» را نماد آرمان­شهر خود برگزیده است. همچنین هر دو شاعر، ویژگی­هایی همچون عشق، عدالت، زیبایی، معرفت و شناخت و ...، برای جهان مطلوب خود برمی­شمارند. در این پژوهش و با شیوه­ی تحلیلی- توصیفی و بر اساس مکتب آمریکایی ادبیات تطبیقی، به بررسی دیدگاه دو شاعر به مقوله­ی آرمان­شهر و ویژگی­های آن خواهیم پرداخت. 

کلیدواژه‌ها

شعر معاصر فارسی و عربی؛ آرمان‌شهر؛ رمانتیسم؛ سهراب سپهری؛ جبران خلیل جبران

مراجع

1-  اُشو، راجینیش، (1382ش)، تائوئیزم و عرفان شرق دور، ترجمه­ی فرشته جنیدی، تهران، هدایت الهی.

2-  باباچاهی، علی، (1377ش)، گزاره­های منفرد، تهران، نشر نارنج.

3-  ثروت، منصور، (1385ش)، آشنایی با مکتب­های ادبی، تهران، سخن.

4-  جبر، جمیل، (1983م)، جبران فی عصره وآثاره الأدبیة والفنیّة، ط1، بیروت، مؤسسة نوفل.

5-  الحاوی، ایلیا، (1998م)، الرومنسیة فی الأدب العربی والغربی، بیروت، دارالثقافة.

6-   حسینی، صالح، (1375ش)، گل­های نیایش، شعر و نقد سهراب سپهری، چ1، تهران، انتشارات نیلوفر.

7-  ..................، (1371ش)، نیلوفر خاموش (نظری به شعر سهراب سپهری)، چ2، تهران، انتشارات نیلوفر .

8-  خلیل جبران، جبران، (1994م)، المجموعة الکاملة لمؤلفات، تقدیم: جمیل جبر، ط1، بیروت، دارالجیل.

9-  داد، سیما، (1383ش)، فرهنگ اصطلاحات ادبی، چ2، تهران، انتشارات مروارید.

10-  دلاشو، م. لوفر، (1364ش)، زبان رمزی افسانه­ها، ترجمه­ی جلال ستاری، تهران، توس.

11-  رامشینی، مهدی، (1385ش)، سهراب سپهری و جبران خلیل جبران، چ1، تهران، فرهنگسرای میردشتی.

12-  روزبه، محمدرضا، (1389ش)، شعر نو فارسی؛ شرح، تحلیل و تفسیر، چ1، تهران، انتشارات حروفیه/ دانشگاه لرستان.

13-  سپهری، سهراب، (1370ش)، هشت کتاب (مجموعه اشعار سپهری)، چ10، تهران، کتابخانه­ی طهوری.

14-  ستاری، جلال، (1372ش)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، چ1، تهران، نشر مرکز.

15-  سهروردی، شهاب­الدین، (1380ش)، آواز پر جبرئیل، تصحیح و مقدمه: سید حسین نصر، مقدمه و تحلیل فرانسوی: هانری کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

16-   سیدی، سید حسین، (1384ش)، به باغ همسفران؛ درباره­ی جبران و سپهری، چ1، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی. 

17-  شریفیان، مهدی، (تابستان1384ش)، «نماد در اشعار سهراب سپهری»، پژوهشنامه­ی علوم انسانی، ش45-46، صص113-130.

18-  شمیسا، سیروس، (1382ش)، نگاهی به سپهری، چ8، تهران، انتشارات صدای معاصر.

19-  صلیبیا، جمیل، (1366ش)، فرهنگ فلسفی، ترجمه: منوچهر صانعی، تهران، حکمت.

20-  غریب، روز، (1971م)، تمهید فی النقد الحدیث، بیروت، دارالمکشوف.

21-  الفاخوری، حنا، (1986م)، الجامع فی تاریخ الأدب العربی ( الأدب الحدیث )، ط1، بیروت، دارالجیل.

22-  کامل، سلیمان، (2000م)، دراسة فی شعر جبران خلیل جبران، ط1، دار المرساة، سوریا (اللاذقیة).

23-  کفافی، محمد عبدالسلام، (1382)، ادبیات تطبیقی، ترجمه­ی حسین سیدی، چ 1، مشهد، به نشر.

24-  مجلسی، محمد باقر، (1983م)، بحار الأنوار (الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار)، ط2، بیروت، لبنان، مؤسسة الوفاء.

25-  الملائکة، نازک، (1997م)، دیوان، بیروت، دارالعودة.

26-   نعیمه، میخائیل، (1964م)، مقدمه مجموعه آثار عربی جبران خلیل جبران، بیروت، دار صادر- دار بیروت.

27-  یاحقی، محمد جعفر، (1388ش)، جویبار لحظه­ها، چ11، تهران، انتشارات جامی.

28-  یونگ، کارل گوستاو، (1384ش)، رؤیاها، ترجمه­ی ابوالقاسم اسماعیل­پور، تهران، کاروان.